Što je paradoksalno, ova nikad ispričana priča najživlja je na groblјu u selu Dicmu, udaljenom od Splita dvadesetak minuta lagane vožnje, gde počivaju najugledniji splitski Srbi 19. veka. Istoričar pravoslavne crkve, Milan Radeka, u svom „Almanahu o Srbima i pravoslavlju u Dalmaciji“ iz 1971. godine za šušačko groblje u Dicmu napisao je da je to groblje splitskih Srba. Gledajući sa istorijskog aspekta, ta konstatacija je tačna, potvrđuje nam istoričar Božidar Simić.
– Ako gledamo taj istorijski aspekt Splitski Srbi, splitski trgovci i Dicmo-Šušci, onda dolazimo do takvog zaključka koji stoji u njegovoj konstataciji. Krajem osamnaestog veka u Splitu postoje grupe Bosanskih trgovaca pravoslavne vere. Negde najpoznatija od njih bila je porodica Dimitrović, poreklom Sarajlije. Zajedno sa svojim prijateljima iz Sarajeva, porodicom Vuković, držali su trgovačke radnje u Sarajevu i Splitu, bavili se trgovinom duž celog jadrana. U tom svom trgovanju stekli su ogroman kapital, a sve su vodila dva brata Gavro i Josif. Osim što su imali ogroman ekonomski potencijal, oni su bili izuzetno aktivni u životu pravoslavne zajednice u Dalmaciji. Mora se napomenuti da je, u to vreme, u Splitu bilo samo četrnaest pravoslavaca koji su uglavnom bili trgovci i članovi njihovih familija. Tokom 1808. godine, jedan od ova dva brata, Josif, bio je član Sinoda Srpske pravoslavne crkve koji se sastao u Zadru i koji je dao temelje buduće pravoslavne crkve u Dalmaciji. I jedan i drugi su bili gradski većnici u nekom mandatu u Splitu, i svojim položajem i trgovinom sticali su brojne nekretnine u gradu pod Marjanom. Godine 1816. ubrajali su se među deset najbogatijih porodica u Splitu – ukratko pojašnjava Simić.
Dmitrovići prvi sahranjeni u Dicmu
Kako su, u to vreme, pravoslavni u Splitu ukopavani na komunalnom groblju, kod njih se javila želja da imaju svoje groblje, ali uz pravoslavnu crkvu. Ta ideja je realizovana i tako su nastali Šušci u Dicmu. Kako se Dicmo nalazilo na samoj saobraćajnici Split-Sinj-Livno, izuzetno važnom transportno-karavanskom trgovačkom putu između Mletačke Dalmacije (kasnije Austrijske) i Bosne, sam položaj Dicma očigledno im je odgovarao i kao odredište za večno počivalište.
– Prvu grobnicu u Dicmu napravili su Gavro i Josif Dimitrović, i tu su obojica pokopani. Gavro nije bio oženjen, a Josif jeste i on je iza sebe ostavio potomstvo. Josifov sin Nikola bio je izrazito aktivan u životu zajednice, sa obe strane, i bio je čovek širokih vidika. Nasledivši veliko bogatstvo, ali istovremeno osećajući dug prema svojim roditeljima, zajedno sa tadašnjim parohom, Spiridonom Margetićem, 1839. godine obnovio je ovu crkvu u Dicmu. Kao poznati član splitske, građanske elite sa još šestoricom Splićana bio je zagovornik osnivanja prve Slavjanske Čitaonice u gradu Splitu. Nikola je iza sebe ostavio sina Josifa koji nije krenuo njegovim trgovačkim vodama već je bio advokat sa službovanjem u Skradinu i Šibeniku. U svom testamentu Josif je 1902-1903. godine, neimajući naslednika, svu svoju imovinu ostavio pravoslavnoj crkvi na upravljanje. I sam Nikola je, po ugledu na svoje pretke, darivao i obnavljao pravoslavni hram u Dicmu u čijoj porti se i danas nalazi pravoslavno groblje. Bili su to toliko ugledni i uticajni lјudi da bi se o njima zaista mnogo toga moglo i pronaći i ispričati – kaže Simić.
Konstantin Vučković – Dobrotvor i osnivač Matice srpske u Dubrovniku
Ipak, najznamenitiji splitski Srbin u 19. veku bio je Konstantin Vučković, koji je rođen u selu Dabar kod Sanskog Mosta. Ovaj bogati trgovac i veliki dobrotvor, osnivač Matice Srpske u Dubrovniku, ostavio je neizbrisiv pečat.
– Konstantina Vučkovića vezujemo za familiju Tuzlić. Vučković koji je rođen u Dabru 1828. godine, kao jako mlad a iz siromašne porodice, otisnuo se put Skradina gde mu je stric Silvester bio paroh. Nakon nekog vremena priključio se izvesnim Tuzlićima u Splitu, koji su trebali pomoćnika, radnika u svojoj radnji. Tuzlići su takođe bili starinom i poreklom iz Bosne, iz Sarajeva, i radilo se o dva brata: Jovan i Rista. Jovan je umro jako mlad i on je sahranjen ovde u Dicmu, dok je Risto bio neženjen i on je Konstantina uzeo kao svog pomoćnika i učenika u budućim trgovačkim poslovima. Godine 1859. Konstantin dolazi u Split, a Tuzlić mu daje čak i punomoć da prodaje kuće koje su tu imali. Tuzlići su imali brodove, mlinice u Solinu, bavili su se špedicijom i prevozom robe, imali su zemlјu, vinograde, brojne nekretnine. Po ugledu na Tuzliće i Konstantin je kupio brod u Splitu. Nјihov brod je, u to vreme, nosio ime „Miloš Obilić“, a Konstantinov „Marko Kraljević“ -pojašnjava Simić.
On kaže da nakon Ristine smrti Vučković ostaje njihov naslednik i sprovodi sve njihove želje. Crkvi u Dicmu daje legat od 300 fjorina, crkvi u Braćancu 200 fjorina, zatim 1862. godine kupuje zemlju, od Mirčeta u Splitu, sa namerom da se u gradu napravi pravoslavni hram. Split u to vreme nije imao pravoslavni hram, samo malu kapelu koja je bila smeštena u porodičnoj kući Nike Dimitrovića u centru palače, i bila je posvećena Svetim Joakimu i Ani.
Ideja oko izgradnje pravoslavne crkve i Mirčetine poljane kasnije je otišla drugim putem, ali je Vučković ostao zapamćen kao prvi inicijator oko izgradnje hrama, i neko ko je dao svoj kapital kupivši zemlju za crkvu. Pred sam kraj života, Konstantin je ostavio svoje legate, veliki deo imetka zaveštava za osnivanje Matice Srpske u Dubrovniku, oko pedeset hiljada forinti daje za osnivanje prve srpske Pravoslavne Gimnazije u Sarajevu.
Pored toga što verski potstiče svoj narod, bio je i socijalno osetljiv pa se beleže i njegove brojne donacije radničkim udruženjima u Splitu, za stipendiranje siromašne dece. Ostali su zapisi i da je za vreme svog života ostavio novčane prinose za jedanaest crkava i jedanaest manastira. Velik doprinos dao je i crkvi u Dicmu, napravio bratsku kuću u parohiji Braćanačkoj, a pred kraj života učestvuje na dobrotvornim večerima u Bosni, pomaže Svetosavske svečanosti i škole.
Stevan Perović nasledio Konstantina Vučkovića
Svim tim, odigrao je veliku ulogu u ostajanju i opstanku pravoslavnog naroda na ovom području, kako u verskom tako i kulturnom pogledu. Nakon Konstantinove smrti, sav njegov novac i poslove preuzeo je Stevan Perović, kojeg je za naslednika imenovao sam Konstantin, još za života ga upućujući u sve tajne trgovačkog posla, ostavljajući mu u amanet da se ne ženi, i da svu trgovačku dobit upotrebi na crkveno-prosvetno uzdizanje srpskog naroda.
– Stevan je brzo učio i posle Konstantinove smrti postaje provoditelj njegove oporuke. Ono što u oporuci nije pisalo, a što je kao neka tanka nit provejavalo kroz ondašnju štampu, bio je usmeni zavet Konstantina da se ni Stevan ne ženi jer će, kao neženja, mnogo više pomoći svom narodu. No, to se ipak nije desilo jer se Stevan dva puta ženio. Uglavnom, grobnice poredane u Dicmu – Dimitrovića, Vučkovića, Perovića govore o sledu kojim su se smenjivali i postupali u ovom kraju. Pored njih, treba još pomenuti i to da je ovde pokopano još nekoliko srpskih trgovaca sa početka 19. veka, uglavnom iz Bosne, kao što su Đorđe Vuković, Petar Đurić, jedan od braće Guta, a poseban doprinos ovom kraju, jedan od učenika Konstantina Vučkovića i Nike Dimitrovića bio je Luka Stojanac iz Dicma – navodi Simić.
Svi ovi lјudi o kojima bi se još toliko toga moglo i reći i napisati, narodni prosperitet videli su u učenju, obrazovanju, nerazdvajanju crkve od učenja, ulaganju u osnivačku i izdavačku delatnost, kulturu i prosvećenje mladih generacija.
Splitski Srbi, kakav je bio Konstantin Vučković, kao i njegovi prethodnici i naslednici, odavno više ne postoje, jer je sve manje onih koji bi za narodno dobro žrtvovali svoj imetak ili porodičnu sreću, stičući imetak za dobrobit onih koji dolaze a ne kao neku ličnu satisfakciju.
The post Znameniti splitski Srbi – imetak žrtvovali za dobrobit budućih generacija appeared first on srbi hr.
