Pocetkom sedamdesetih godina minulog veka, pod snaznim uticajem diplomatije SFRJ, u Evropi je doslo do formiranja jugoslovenskih organizacija kako bi „radnici na privremenom radu u inostranstvu“ bili pod kontrolom. Udruzenja i klubovi bili su pod direktnim uticajem ambasada a imali su osnovni zadatak da afirmisu drzavu i novu Yu-naciju. Sve je bilo podredjeno tom cilju, odnosno afirmaciji politike „najveceg sina nasih naroda i narodnosti“. Tako se danas, ovde u Svedskoj, u starom zdanju Nacionalne biblioteke, gde se cuva svaka odstampana rec u ovoj zemlji, na pozutjelim stranicama zvanicnog glasila Jugoslovenskog saveza moze procitati da je utemeljeno u cast njegovu a povodom zvanicne posete Svedskoj, a ne da bude od koristi Makedoncima, Srbima, Crnogorcima, Bosancima, Hrvatima i Slovencima i omoguci im kontakt sa kulturama kojima pripadaju.
Ubrzo nakon ustavnih promena 1974. godine, iz zemlje je stigla direktiva o cepanju organizacije Jugoslovena u Svedskoj po nacionalnom savu. Stari u(i)seljenici danas znaju reci kako se odavde iz Evrope jasnije moglo videti, u drugoj polovini sedamdesetih godina minulog veka, sta ce se dogoditi sa zajednickom domovinom. I pre definitivnog raspada druge Jugoslavije iz udruzene organizacije Jugoslovena u Svedskoj, svako je, dakle, otisao na svoju stranu. Jedino su Srbi izgubili kompas i podelili se. Srbi pravoslavne vere formirali su svoju organizaciju Srpski savez koja je, u medjuvremenu, priznata od strane Svedske. Srbi – Jugosloveni i malobrojni pripadnici drugih naroda koji su se osecali Jugoslovenima dosetili su se i napravili novu-staru organizaciju; Svesrpsko-jugoslovenski savez. Tako je sa trecom Jugoslavijom drustveni zivot njenih gradjana u Svedskoj usao u novu fazu. Najbolje ga odslikava fragment iz pisma jedne uciteljice srpskog jezika, prijatelju u domovinu: „Narod koji je okupljen oko crkve ili udruzenja predstavlja zapravo srpsku manjinu, vise je hiljada onih koji se po dolasku u Svedsku nikada nisu ukljucili ni u sta sto nas okuplja. O ovim ljudima ne znam puno, tek ponekad sretnem poneko njihovo dete u skoli i obradujem se kada cujem da je jezik sacuvan. Mozda je tihi oblik pripadnosti matici casniji i lepsi od svih javnih i deklarativnih“. Bilo kako bilo, prema podacima Zavoda za statistiku Svedske u ovoj zemlji zivi 107 hiljada useljenika iz sadasnje Jugoslavije. Dve nacionalne organizacije okupljaju oko 15 hiljada ljudi.
Pojedini klubovi i udruzenja, a ima ih nesto vise od 80 danas „menjaju dresove“, clanstvo se osipa. Promenom imena u Savez Srba u martu ove godine nekadasnji Jugoslovenski a potom Svesrpsko-jugoslovenski savez proizveo je dvostruko nezadovoljstvo – u Srpskom savezu sa kojim se razgovaralo o spajanju u jedinstvenu organizaciju i u devet udruzenja iz regiona Stokholm koja se protive promeni imena. Tako se doslo u paradoksalnu situaciju. Raspravlja se o istom pitanju na tri mesta. Zasto? Dokle ce to trajati? Moze li se postojeca situacija prevazici? O tome govore Nikola Janic, predsednik Srpskog saveza, Milos Vukotic, predsednik Sreske organizacije Svesrpsko-jugoslovenskog, odnosno Saveza Srba i Djordje Brstina, podpredsednik Saveza Srba u Svedskoj.
Nikola Janic, predsednik Srpskog saveza
Svesno i proracunato sprecava se stvaranje jedinstvene i mocne srpske organizacije u Svedskoj
Umesto udruzivanja u jednu nacionalnu organizaciju Srba u ovoj zemlji i njenog jacanja, doslo je do produbljivanja i onako dubokog jaza. Predsednik Srpskog saveza Nikola Janic, koji se u drugom mandatu nalazi na celu nacionalne organizacije Srba u ovoj zemlji istice; „Zalosno je da srpska nacionalna zajednica u Svedskoj ima dve celne organizacije. Tacno je da nas to slabi. Nepobitna je cinjenica da su umesto ujedinjenja sa Srpskim savezom, promeni imena Svesrpsko-jugoslovenskog saveza u „Savez Srba“ i stvaranju jos jedne nacionalne organizacije Srba kumovali pojedinci iz rukovodstva a ne clanovi njihovog saveza“, kaze Nikola Janic koji je medju Srbima u Svedskoj i uopste u svedskoj javnosti poznat kao beskompromisan borac za proboj istine o Srbima u svedskim medijima. Janic dodaje kako je „samovolja i navika pojedinaca da rade kako oni hoce a ne kako zeli vecina, donela probleme Srpskom savezu. Mi vec radi ludosti i tvrdoglavosti pojedinaca imamo i prakticnih problema. U svedskom jeziku, kao i u srpskom, nema neke bitne razlike u znacenju izmedju imena „Savez Srba“ i „Srpski Savez“. Dogadja se da na nasu adresu stize posta, ali se u kovertama nalaze papiri koji su namenjeni Svesrpsko-jugoslovenskom savezu“.
Zamoljen da prokomentarise odricanje od „jugoslovenstva“ u Svesrpsko – jugoslovenskom savezu, predsednik Srpskog saveza u Svedskoj kaze: Navescu par cinjenica a citaoci neka izvuku zakljucak. No, vazno je da napomenem da se ovde radi o istoj grupi ljudi koja je vodila i „drmala“ i srpstvom i jugoslovenstvom u Svesrpsko-jugoslovenskom savezu jos u vreme kada se zvao samo Jugoslovenski savez. Znaci i pre raspada druge Jugoslavije. Tokom dugogodisnjih razgovora i pregovora o ujedinjenju u jedinstvenu organizaciju Srba u Svedskoj, konstantno su odbijali da prihvate zahtev sa nase strane, odnosno ime „Srpski“. Pojedinci su istovremeno pronosili lazne vesti da je „Srpski Savez“ taj koji koci ujedinjenje i samovoljno su odlucili o promeni imena Svesrpsko-jugoslovenskog saveza u „Savez Srba“, nastavlja predsednik Srpskog saveza Nikola Janic, rasvetljavajuci cvor srpskih nesloga u Svedskoj. Janic istice da Statut Svesrpsko-jugoslovenskog saveza izricito kaze da su punovazne one odluke koje su donesene sa vise od polovine glasova prisutnih delegata, naglasavajuci da je bio svedokom velike sramote. Tokom bucne diskusije mnogi su trazili da se ime ne menja, jer drzava postoji a dobar deo clanova se oseca Jugoslovenima (primera radi jugoslovenski Rumuni, Romi, Vlasi, Madjari i drugi.) Predlog je, ipak, iznet na glasanje. Za promenu imena glasala su 23 a protiv je bilo 15 delegata. Predsednik regije Stokholm Milos Vukotic, zatrazio je prebrojavanje prisutnih delegata, kojih je u vreme glasanja bilo 57. Znaci, da predlog o promeni imena koji je usvojen ne moze biti pravosnazan, odnosno nije statutaran. Da bi odlika Skupstine bila statutarna i obavezujuca, trebalo je da za nju glasa najmanje 29 delegata. Medjutim i po cenu nepostovanja delegata kao i odluke najveceg organa odlucivanja u Svesrpsko-jugoslovenskom savezu- njihove Skupstine, ime je promenjeno. I umesto da se u udruzenjima i klubovima trazi smenjivanje ljudi iz rukovodstva Saveza koji osorno i drsko krse Statut, pasivnim stavom -jedan broj udruzenja i klubova daje njima podrsku, kada zahtevaju izolaciju gospodina Vukotica koji je, u sustini, samo ukazao na nepostovanje demokratskih principa prilikom glasanja i koji je trazio da uprava Svesrpsko-jugoslovenskog saveza ispostuje zakon, Statut i Skupstinsku odluku. Sramota!, kategorican je predsednik Srpskog saveza Nikola Janic.
Od Nikole Janica saznajemo da je Skupstina saveza ciji je on predsednik, koja je odrzana u martu ove godine, bila jednoglasna prilikom odlucivanja o ujedinjenju u jednu nacionalnu organizaciju Srba u Svedskoj. Naglasavajuci da je toj sednici bio prisutan predsednik Svesrpsko jugoslovenskog saveza Gojko Slijepcevic, predlaze da citiramo izvod iz zapisnika o tome: „Jednoglasan stav svih prisutnih delegata je da jesmo za ujedinjenje. Razgovori su vodjeni sa Svesrpsko-jugoslovenskim savezom i sa njime treba i da se nastave. Sa nekim novim savezom koji bi nosio ime „Savez Srba“ razgovori nisu prihvaceni.“ Medjutim, naglasava Nikola Janic, desetak dana posle ovakve odluke i ovakvog stava Srpskog saveza, gospodin Gojko Sljepcevic, umesto dogovora o zakazivanju zajednicke Skupstine za ujedinjenje nasih Saveza, u dogovoru sa delom svoje Uprave (ne svih clanova), samovoljno, nezakonito i nasuprot odluci Skupstine Svesrpsko-jugoslovenskog saveza doprineo je donosenju odluke o promeni imena u „Savez Srba“. Po meni neka druga logicna konstatacija osim da je u pitanju svesno i proracunato sprecavanja stvaranja jedinstvene i mocne srpske organizacije u Svedskoj – tesko se moze naci, kategorican je predsednik Srpskog saveza u Svedskoj Nikola Janic.
Postojecu situaciju smatra Nikola Janic treba prevazici na taj nacin sto „uprava Svesrpsko-jugoslovenskog saveza mora prvo, i sto pre, da ponisti nezakonitu promenu imena. Kako je ishitreno obavestila pojedince ili organizacije o tome, treba da ih obavesti da je to ucinjeno greskom i da je ime njihovog saveza Svesrpsko-jugoslovenski savez. Nas, Srpski Savez, zastitio je kod Patentverketa (Zavoda za patente) svoje ime i ukoliko se ove „usijane glave“ ne opamete, mi ce mo od svedskih vlasti kao i od Zavoda za useljenike zahtevati da oni traze postovanje Statuta organizacije, sto je i preduslov za dobijanje dotacija od svedske drzave. Odmah posle toga, kada poniste nezakonitost pojedinaca a povrate zakonitost vecine, treba zajednicki da se pripremi i sazove osnivacka skupstina nove celne Srpske organizacije. A da li ce se ona, ta nova i jedinstvena srpska organizacija, zvati „Srpski Savez“ ili „Savez Srba“ to je najmanje bitno. To ce odluciti prisutni delegati vecinom svojih glasova, kaze na kraju razgovora, predsednik Srpskog saveza u Svedskoj Nikola Janic.
Milos Vukotic, predsednik Sreske organizacije Stokholm
Nekima je, izgleda, zadovoljstvo nametati svoju volju
– Nisam siguran da bi pravi odgovor o razlozima odbacivanja jugoslovenstva znali i oni koji su inicirali i insistirali i progurali promjenu imena Svesrpsko-jugosliovenskog saveza, kaze nam Milos Vukotic. U svakoj normalnoj organizaciji promjene koje sprovode njeni clanovi, cine se iz razloga da organizaciju, na neki nacin, poboljsaju. Promenom imena Svesrpsko-jugoslovenskog Saveza u Savez Srba, rukovodstvo Saveza je napravilo „medvedju uslugu“ sopstvenoj organizaciji, zakljucuje Vukotic. Zurbu da se posto – poto promeni ime Saveza, Vukotic objasnjava ovako: „Verovatno, izvesnim clanovima rukovodstva Saveza, pricinjava zadovoljstvo ili nekakvu drugu satisfakciju da mogu progurati svoje namjere i nametnu volju i ako za to nemaju podrsku dovoljnog broja clanstva, pa cak i ako time krse Statut organizacije“. Predsednik najbrojnije Sreske organizacije u okviru SJS, na sednici na kojoj je doslo do promene imena, kada je uocio da se krsi Statut, zahtevao je da se utvrdi tacan broj prisutnih. „Naime, u Statutu Saveza, kaze Vukotic, stoji: „Odluka Skupstine Saveza je punovazna ako za nju glasa vise od polovine prisutnih delegata“. Usvajanjem odluke o promjeni imena Saveza za koju su glasala samo 23 delegata, sto je manje od polovine prisutnih delegata kojih je bilo 57, prekrsen je Statut. Zbog tog grubog prekrsaja Statuta, Skupstinu je demonstrativno napustio izvjestan broj delegata“, upoznaje nas Vukotic.
Nestatutarna odluka o promeni imena izbacila je u prvi plan i druge nepravilnosti u radu SJS. Nezadovoljstvo nije iskazano samo napustanjem sednice od strane delegata koji tvrde da je povredjen Statut SJS. U Cepingu je odrzana sednica predstavnika devet Udruzenja iz regiona Stockholm na kojoj se razgovaralo o novonastaloj situaciju. Predstavnici tih udruzenja a koja zajedno broje oko 1.800 clanova, saznajemo od Milosa Vukotica, izglasali su nepoverenje Upravi Saveza. Upitan sta znaci i koga obavezuje odluka iz Cepinga Vukotic kaze: „Po nasem misljenju to je znacajna odluka koja ce, ako nista drugo, moralno pogoditi upravu Saveza naterati je da ucinjene greske ispravi“. A gresaka ima vise. Taksativno Vukotic ih nabraja; „Promena grba Saveza (koji je bio grb Jugoslavije) iz kojeg su izbaceni simboli Crne Gore, izmene Statuta Saveza iz kojeg su izbaceni Odbori za kulturu, sport, socijalna pitanja, informacije da bi se lanac neprivilnosti zavrsio promenom imena Saveza za koju nije glasala neophodna vecina na Skupstini. Na kraju Milos Vukotic izrazava nadu da ce se predstavnici nezadovoljnih udruzenja, i pored svega, „sastati sa Upravom Saveza i da ce se pokusati ispraviti neke greske, koje je moguce ispraviti“.
Djordje Brstina, podpredsednik Saveza Srba
Clanstvo je za jedinstvenu organizaciju
– Zaista nema niti jedan opravdan razlog za postojanje dva srpska saveza u Svedskoj ali oni ipak postoje, kaze podpredsednik Saveza Srba Djordje Brstina i dodaje, kako se „pokazalo kroz istoriju da su Srbi inertni, spori i sumnjicavi na promjene. Ako se tome doda satanizacija Srba u posljednjih desetak godina i izlozenost raznovrsnim pritiscima, cak i nase djece – onda se moze razumjeti zasto je veliki dio nas nerado isticao svoje porijeklo ili pripadnost. Jedan dio ljudi se nije kolebao da ponosno kaze da je Srbin i da insistira na svom nacionalnom statusu. Izmedju tih grupa ljudi je doslo do nepotrebnog nesporazuma, jer i „veci“ i „manji“ Srbi su ipak Srbi. Ne treba zaboraviti ni to da je veliki broj onih „vecih“ Srba ostao vjeran svojim udruzenjima i Savezu radeci tamo i cekajuci da kod vecine prevagne svjest o potrebi jasne nacionalne identifikacije. Takvi su na kraju i uspjeli. Medjutim oni koji nisu imali strpljenja osnovali su novi Savez i dali mu ime Srpski Savez. Svakako im se ne moze prigovoriti zbog toga. Danas kada vecina Srba u Svedskoj jasno i ponosno govori o svom narodu mi imamo dvije velike srpske organizacije i mislim da je vrijeme da se one ujedine.
– Podpredsednika Saveza Srba, upitali smo, sta je, po njegovom misljenju, razlog da se organizacija koja je utemeljena pre vise od trideset godina odrekne „jugoslovenstva“ kad ta zemlja postoji i kad, uvazavajuci, njen nacionalni sastav, pa i strukturu useljenika u Svedskoj iz trece Jugoslavije ima osnova za postojanjem njene organizacije useljenika u ovoj zemlji?
– U vrijeme osnivanja Jugoslovenskog saveza 1970. godine, radilo se intenzivno na promovisanju ideje o jugoslovenskoj naciji. Mnogi su se deklarisali kao Jugosloveni. Na taj nacin je izgledalo prirodno da svi doseljenici iz SFRJ zastupaju zemlju iz koje dolaze i na kulturnom i na politickom planu. Ambasada u Stokholmu je imala direktan uticaj na rad Saveza kao i na organizaciju aktivnosti jugoslovenskih gradjana u Svedskoj. Tako je prekrsen osnovni princip organizovanja: politicka nezavisnost i neopredjeljenost. Raspadom druge Jugoslavije definitivno je propala zagovarana ideja jugoslovenstva. Svi su to shvatili pre Srba, a i danas ima onih kojima to jos nije doprlo do svjesti. U posljednjoj deceniji su granice trece Jugoslavije krhke i predstavljaju predmet rasprave u svetskim centrima moci. Sada nam je ocigledno da tjesno vezanje sa jednom zemljom i njenim politickim (ne)prilikama nije pravi interes srpske populacije u Svedskoj. Nas rad je okrenut ocuvanju srpskog jezika, ne nepostojeceg jugoslovenskog, bavimo se srpskom kulturom a ne jugoslovenskom, srpske narodne obicaje i tradicije poznajemo ali ne i jugoslovenske, pa sta nas to vezuje za istorijski neuspjesno ime jugoslovensko. Nista osim varljivog sna i lazne nostalgicne predstave o „starim dobrim vremenima“. Treba pogledati istini u oci i biti to sto jesi, svidjelo se to drugima ili ne. Ako sami sebe ne cjenimo nece nas ni drugi cjeniti.
– Da je promenjeno ime u Savez Srba, nakon raspada druge Jugoslavije, kad su se iz Jugoslovenskog izdvojili Hrvatski, Makedonski i Slovenacki savez, kada je doslo do formiranja Bosansko-hercegovackog saveza, verovatno nebi doslo do formiranja Srpskog saveza u Svedskoj?
– Svakako bi bilo bolje da smo Savezu dali srpsko ime odmah nakon sto su ga napustili drugi narodi u vecini. Pojedinci iz drugih naroda, koji su i do danas ostali u nasim udruzenjima, svakako nisu razlog da ne promjenimo ime iako su oni kao sasvim ravnopravni clanovi izuzetno dobrodosli. Ja ne znam zasto ime tada nije promjenjeno ali vjerujem da su ljudi koji su tada kreirali rad Saveza imali najbolje namjere i da je njihov rad bio iskreno usmjeren na dobrobit Saveza i srpskog naroda u Svedskoj.
– Koliko su tacne ocene pojedinih ucesnika Skupstine, na kojoj je doslo do promene imena, da ta odluka nema uporiste u Statutu Saveza?
– Prema tada vazecem Statutu, i novom koji je usvojen na istoj Skupstini, odluke se donose prostom vecinom glasova verifikovanih delegata prisutnih u trenutku glasanja. Sve odluke su na taj nacin ispravno denesene. Zanimljivo je da nismo nikada dobili ni jednu prituzbu od delegata koji su bili iz licnih razloga odsutni kada se donosila ta odluka. Prituzbe su dosle od delegata koji su bili prisutni i glasali. Zato mislim da odsutni delegati ne bi eventualno glasali protiv odluke, vec nasuprot“. Upitan kako on komentarise izglasavanje nepovjerenja rukovodstvu Saveza Srba, od strane devet klubova sa oko 1800 clanova, Brstina naglasava da udruzenja ne mogu izglasati nepoverenje Upravi Saveza a iz tih udruzenja, prema njegovim rijecima, „ne stoji ni blizu toliko clanova“. Medjutim, istakao je podpredsednik Saveza Srba, da ce se „tokom septembra odrzati sastanak sa Sreskom organizacijom Stokholma i svim pripadajucim udruzenjima na kojem ce se razresiti svi nesporazumi“.
– Ako je vec Srpski savez odlucio da se spoji sa Svesrpsko-jugoslovenskim savezom u jednu srpsku organizaciju, sta je bio razlog da se umesto istovetne odluke u Svesrpsko- jugoslovenskom savezu menja njegovo ime u Savez Srba?
– Skupstina je najvece tjelo Saveza i na njoj se donose najvaznije odluke pa i one koje se ne mogu donijeti na nekom drugom skupu. Takva je i odluka o promjeni imena. Godisnja Skupstina tadasnjeg Svesrpsko-jugoslovenskog Saveza odrzana je sedam dana prije Skupstine Srpskog Saveza. Dakle, u vrieme odrzavanja nase Skupstine Srpski Savez nije mogao imati odluku o ujedinjenju. Predsjednik Srpskog Saveza je javno izrazio raspolozenje u Srpskom savezu za ujedinjenjem sto je pozitivno prihvaceno. Na Skupstini je donesena odluka da se pristupi stvaranju jedinstvenog Saveza i to u najkracem roku, nakon Skupstine Srpskog saveza. Kao jedna rezerva je donesena i Odluka da se ime Saveza ipak promjeni u Savez Srba ukoliko do ujedinjenja ne dodje ubrzo nakon Skupstine Srpskog Saveza. Takva odluka nije donesena kao izraz nepovjerenja u rukovodstvo Srpskog Saveza vec iz prakticnih razloga. Naime, ukoliko ne bi doslo do ujedinjenja, Savez bi nosio staro ime i naredne dvije godine do sljedece Godisnje Skupstine sto nije bilo po volji clanstvu i delegatima. Nas predlog je bio da se organizuje zajednicka Skupstina dva Saveza i da se na njoj ustanove sva dokumenta, izaberu organi i ime Saveza javnim glasanjem a na predloge delegata. Bilo koje ime da izaberemo bilo bi nase zajednicko i podjele bi nestale.
Od podpredsednika Saveza Srba Djordja Brstine saznali smo da je u oba Saveza provedena anketa o spajanju u jednu organizaciju. „Pokazalo se da su clanovi za djelovanje jedne nacionalne organizacije. Pored tog praksa je pokazala, dodaje Brstina, da u saradnji izmedju udruzenja iz oba Saveza nema smetnji. No, i pored pozitivnih znakova ipak se jos nismo udruzili. Pitanje je zasto? Ako je clanstvo za ujedinjenje onda su pregovaraci pod lupom, zakljucuje Brstina i nastavlja kako su u dosadasnjoj praksi uvek postojale dvije verzije o istim razgovorima i dogovorima. Svaki od predsjednika dobijao je podrsku svoga Saveza pa smo dosli u paradoksalnu situaciju, zakljucuje Brstina koji smatra da treba dati sansu drugim „pregovaracima“ u vidu zajednicke komisije, sto bi pomoglo da se krene sa mrtve tacke.
