Krajem avgusta, na dan nacionalnog svetitelja kralja Stefana, u Mađarskoj je na snagu stupio zakon koji omogućava dvojno državljanstvo mađarskoj nacionalnoj manjini u Vojvodini, ali i celom svetu. I dok se čeka da zvanična Budimpešta počne da prima zahteve za dvojnim državljanstvom, u Srbiji se spekuliše o broju onih koji su zainteresovani za pasoš susedne Mađarske, članice evropske porodice zemalja.
Balint Pastor, visoki funkcioner Saveza vojvođanskih Mađara i šef poslaničkog kluba SVM u republičkom parlamentu, u razgovoru za Danas kaže da trenutno niko ne zna koliko vojvođanskih mađara bi moglo da traži dvojno državljanstvo, ali i poručuje da oni koji su želeli da se isele davno su to učinili.
– Dvojno državljanstvo nije pretnja, ni suverenitetu Srbije, niti bilo koje druge države u regionu u kojoj žive pripadnici mađarske nacionalne zajednice. U pitanju je zakonsko rešenje, koje već postoji, kako u Srbiji, tako i u Hrvatskoj, Rumuniji, Slovačkoj, kao i drugim državama našeg regiona. Da se to desilo pre tri-četiri godine imalo bi i praktičnu vrednost za mađarsku nacionalnu manjinu, jer bi mogli da putuju u zemlje EU bez viza. Ovako, sada, ima samo moralni značaj – kaže Pastor i dodaje da u Vojvodini realno živi oko 280.000 pripadnika mađarske nacionalne manjine, a formalno, prema popisu iz 2002. godine, 293.000.
Prema Patsorovim rečima, oni koji se odluče da podnesu zahtev moraće da ispune tri uslova: da im je neko od predaka bio državljanin Mađarske, da poznaju mađarski jezik i da nisu osuđivani za određena krivična dela. S obzirom na to da je Vojvodina bila deo Austrougarske, većina Vojvođana koja govori mađarski ispunjava te uslove.
– Ne mora se pripadati mađarskoj manjini, što praktično znači da bilo koji starosedelac Srema, Banata ili Bačke može da se obrati mađarskom konzulatu u Subotici ili Beogradu i podnese zahtev za državljanstvo, uključujući i vojvođanskog premijera Bojana Pajtića, koji odlično govori mađarski i čiji su preci bili mađarski državljani – objašnjava Pastor.
Na pitanje ko će iz njegove porodice zatražiti dvojno državljanstvo, šef poslaničke grupe SVM u republičkom parlamentu, uz objašnjenje da je to privatna stvar nije želeo da odgovori.
Inače, dvojno državljanstvo nastaje u trenutku kada neki državljanin stekne još jedno ili više državljanstava prema zakonima druge države (ili više država), a da ne mora da se odrekne svog dotadašnjeg državljanstva. Neke države u postojanju dvojnih državljana vide mogućnost za sukob interesa i stoga pokušavaju da smanje ili onemoguće opstanak dvostrukih građana služeći se različitim metodama. S druge strane, u savremenom svetu brojne države namerno podržavaju nastajanje kategorije dvojnih državljana. Masovna pojava dvojnih državljana poznata je, na primer, u okviru zemalja Komonvelta, a dvojno državljanstvo međusobno priznaju i Francuska i Alžir. Uzroci za moguće nesporazume između država zbog postojanja dvojnih državljana, otklanjaju se sporazumima; dvojni građanin je, na primer, i dvojni poreski obveznik i dvojni vojni obveznik. Takvom državljaninu može da se desi da bude mobilisan i poslat u rat u koji ne želi da ide, ili da bude proglašen za vojnog begunca, a konflikti između država mogu nastati i u slučaju repatrijacije ili diplomatske zaštite rečenih državljana u inostranstvu.
Pomenuti problemi se najjednostavnije rešavaju posebnim međunarodnim sporazumima. Raspadom SFRJ, bivše jugoslovenske republike nisu uspele da se dogovore o potpisivanju međunarodnih sporazuma o dvojnom državljanstvu. Srbija, prema rečima Srđana Srećkovića, ministra dijaspore u Vladi Srbije, ima jedino potpisan sporazum sa Bosnom i Hercegovinom. Sporazum o dvojnom državljanstvu između Srbije i BiH potpisan je dok je postojala državna zajednica Srbija i Crna Gora, a pošto je Srbija pravni naslednik državne zajednice ona je nasledila i ovaj međudržavni ugovor o dvojnom državljanstvu.
– Taj ugovor sprovodi se bez većih problema uz odgovarajuće procedure. Naš interes je da postoje takvi sporazumi i sa drugim državama iz regiona. Mi smo otvoreni za razgovore u tom pravcu, jer je to korisno za sve, a za Srbiju posebno, obzirom na veliki broj naših sunarodnika koji žive u tim zemljama – ističe za Danas ministar dijaspore.
Da potpisivanje sporazuma o dvojnom državljanstvu na zapadnom Balkanu ne ide tako glatko kako se očekivalo ipak govore trogodišnji neuspešni pregovori između Srbije i Crne Gore oko potpisivanja sporazuma, ali i česte tvrdnje koje dolaze od predstavnika Bošnjaka iz BIH da je potpisani sporazum nevažeći.
Ivica Dačić i Jusuf Kalamperović, ministri unutrašnjih poslova Srbije i Crne Gore više puta su se sastajali u protekle dve godine nastojeći da za obe strane pronađu adekvatno rešenje, kako bi građanima ove dve zemlje bilo omogućeno da se uz dva pasoša sa obe strane srpsko-crnogorske granice ne osećaju kao stranci u jednoj ili drugoj zemlji. Razgovori su zapali u ćorsokak i ispostavilo se da su zakoni o državljanstvu ove dve zemlje glavna prepreka za potpisivanje sporazuma. Oprečne izjave predstavnika vlasti Srbije i vlasti Crne Gore o dvojnom državljanstvu ne ulivaju puno nade u mogućnost skorog postizanja sporazuma o ovom pitanju.
Miodrag Vuković, visoki funkcioner Demokratske partije socijalista i predsednik spoljnopolitičkog odbora u Skupštini Crne Gore, u razgovoru za Danas kaže da je uslov za nastavak bilateralnih razgovora na ovu temu da Srbija promeni sopstveni zakon o državljanstvu.
– Ukoliko Srbija želi sporazum mora da izmeni diskriminatorske odredbe zakona o državljanstvu, budući da se njime promoviše etnički princip u dodeli državljanstva, što je za nas neprihvatljivo. Ne bude li to Srbija učinila, razgovora neće biti, jer Crna Gora je mala država koja mora da štiti svoje interese. Crna Gora mora da ima restriktivnu politiku, što je princip koga se drže sve, posebno male države – tvrdi Vuković, naglašavajući da je za razliku od srpskog zakona o državljanstvu koji je u Evropi ocenjen veoma loše, crnogorski zakon kojim se reguliše državljanstvo dobio je sve pohvale.
Vuković, podseća da je srpski zakon potpuno suprotan pravnoj logici i međunarodnom pravu, a da je aktom Saveta Evrope iz 1997. izričito zabranjeno da se državljanstvo daje po nacionalnom ključu, te da je i Savet Evrope već kritikovao taj propis, jer promoviše etnički princip.
Zvaničnici iz Srbije ipak smatraju da su rešenja koje nudi naš zakon naprednija i progresivnija i da nije tačno da naš zakon dvojno državljanstvo priznaje samo pripadnicima srpske nacionalnosti, već da se dvojno državljanstvo može dobiti i po drugim kriterijumima. Srbija je, podsetimo, izmenjenim zakonom o državljanstvu omogućila svim Srbima koji žive van Srbije da dobiju državljanstvo, bez odricanja od stranog državljanstva. Prema crnogorskom zakonu o državljanstvu dobijanje duplog pasoša je izuzetno restriktivno i mogu da ga dobiju samo oni kojima jedan od roditelja ima državljanstvo neke druge države. A dvojno državljanstvo moći će da zadrže samo oni koji su ga imali do 3. juna 2006. godine, kada je proglašena nezavisnost. Državljani Srbije koji žive u Crnoj Gori mogli bi da uzmu crnogorsko državljanstvo pod uslovom da donesu otpust iz srpskog državljanstva. Ti građani, njih između 30.000 i 40.000, koji imaju srpsko državljanstvo i crnogorske lične karte, po tvrdnji lidera Srpske liste Andrije Mandića, već su se našli na udaru tamošnje vlasti. To nisu oni građani koji su državljanstvo stekli na osnovu izmena srpskog zakona već ga vuku još iz zajedničke države.
Zanimljivo je da Crna Gora trenutno ima potpisan sporazum o dvojnom državljanstvu jedino sa Makedonijom.
– Predložili smo Sloveniji da sa njima potpišemo sporazum, ali odgovor još nismo dobili – kaže Vuković. Doduše, crnogorska vlada već je usvojila pregovaračku platformu i predlog sporazuma o dvojnom državljanstvu koji će biti osnova za pregovore Crne Gore o dvojnom državljanstvu sa državama bivše Jugoslavije – Srbijom, Hrvatskom, BiH, Makedonijom i Slovenijom. Sporazum će, najverovatnije, biti ponuđen i Albaniji. Slična situacija je i u Hrvatskoj, dok Makedonija dopušta dvojno državljanstvo prema zakonu usvojenom još 1992. godine i menjanom više puta. Zanimljivo je i da su poslednjih desetak godina Makedonci zainteresovani za bugarske pasoše. Prema najnovijim, zvaničnim, podacima za poslednjih desetak godina, 31.000 makedonskih građana dobilo je bugarsko državljanstvo, pri čemu je ubedljiva većina to učinila iz praktičnih razloga. Nova pojava je i porast broja makedonskih građana koji se odriču makedonskog državljanstva. U poslednjih pet godina, prosečno godišnje 2.100 lica traži ispis iz makedonskog državljanstva.
