Srbija, kada je reč o načinima pranja novca, nimalo ne zaostaje za razvijenim zemljama. Novac iz nelegalnih u legalne tokove, kako kažu u Upravi za sprečavanje pranja novca, prelazi ulaganjem u trgovinske lance, poljoprivredno zemljište, kao i sport. Od 2002. godine do danas doneto je 12 presuda za ovo krivično delo, a šest je pravosnažno.
Perači osnivaju niz firmi preko kojih novac iz nelegalnih prebacuju u legalne tokove
U poslednje dve godine u Srbiji je primetan broj krivičnih postupaka zbog pranja novca, kao i porast broja presuda. Trenutno su u toku postupci protiv 52 osobe.
Modaliteta za pranje novca ima puno. Jedan od najčešćih načina je poslovanje preko i sa of-šor kompanijama. Razlog su prednosti osnivanja ovakvih kompanija – nepoznato poreklo novca, post restant adresa, a često nije potrebna identifikacija prlikom otvaranja računa, kao ni navođenje imena direktora, osnivača. Minimalni su i troškovi poslovanja.
– Kao zastupnici tih kompanija uglavnom se pojavljuju domicilne advokatske kancelarije i advokati, a najčešći osnivači tih kompanija su pravna lica iz Srbije. Kasnije se te of-šor kompanije javljaju kao osnivači firmi u Srbiji – objašnjavaju u Upravi za sprečavanje pranja novca.
Najčešće se fakturišu usluge kao što su propaganda i ispitivanje tržišta, oglašavanje u medijima, sajamske izložbe, istraživanja, pravna i računovodstvena savetovanja i to po daleko većim cenama od realnih. često se radi i o fiktivnim uslugama. Nešto se razlikuje proces kada je roba u pitanju, a čiji se uvoz obavlja preko of-šor kompanija. Suština je da roba u Srbiju stiže direktno od proizvođača, a kompanija sa of-šor destinacije obavlja samo fakturisanje. I tada su računi znatno uvećani.
– Poslovni računi kompanija sa of-šor destinacija najčešće su otvoreni u bankama u zemljama u okruženju, a retko u zemljama gde su kompanije i osnovane. U kasnijim fazama novac sa računa of-šor kompanija se ulaže u razne delatnosti ili se koristi za kupovinu nekretnina, luksuznih dobara i robe široke potrošnje velike vrednosti. često se i kompanije sa of-šor destinacija javljaju kao učesnici u privrednim aktivnostima u Srbiji – objašnjavaju u Upravi za sprečavanje pranja novca.
Drugi način je podizanje gotovine radi otkupa poljoprivrednih proizvoda, otkupa stoke, lekovitog bilja ili sekundarnih sirovina. Vlasnik firme koja je legalno registrovana obavlja privrednu delatnost, a da bi izbegao poreske obaveze i izvukao novac iz legalnih tokova, oformi čitav lanac firmi. Njih osnivaju ne da bi radile, već samo da bi preko računa, koje obično otvore u više banaka, prebacivale novac koji potiče iz legalnog poslovanja.
– Karakteristika ovakvog poslovanja je da se kroz niz transakcija između preduzeća transferiše novac na račun novootvorenih firmi, koji njihovi vlasnici podižu u gotovini na ime otkupa poljoprivrednih proizvoda, otkupa stoke, lekovitog bilja ili sekundarnih sirovina. Dokumentacija koja se prezentuje banci kako bi se podigla gotovina je fiktivna. Gotovina podignuta na ovaj način, uz odbitak od dva do pet odsto, vraća se vlasniku firme koja legalno posluje, a koja taj novac ulaže u kupovinu nekretnina, hartija od vrednosti, luksuzne robe… – kažu u Upravi.
Interesantno je i da se velike količine keša, koji je izvučen iz legalnih tokova, ulažu na račune firmi kao pozajmice za likvidnost osnivača preduzeća. Ovaj vid transakcija je zakonom dozvoljen, ali često su iznosi uplaćene pozajmice i po nekoliko desetina hiljada evra, a da je promet po računu zanemarljiv.
– U poslednje vreme su prepoznati slučajevi neosnovanog prenosa novca sa računa pravnog na račune fizičkih lica u drugim bankama, kao i česte uplate i povraćaji pozajmica na osnovu zaključenih ugovora – potvrđuju u Komercijalnoj banci.
A upravo uloga banaka u otkrivanju pranja novca je velika. Kako kažu u Erste banci, koja je imala značajne razultate u sprečavanju pranja novca, set pokazatelja koliko je klijent rizičan je širok.
– Najčešći indikatori su zemlja boravišta klijenta, delatnost, postojeće informacije državnih kontrolnih službi o klijentu. Na osnovu toga dobija se njegova inicijalna ocena rizika, a nakon toga banka procenjuje rizičnost ulaska u poslovnu saradnju sa klijentom, te koje proizvode je u mogućnosti da mu ponudi bez povećanja rizika – kažu u Erste banci.
Indikatori sumnjivih poslova
– Polaganje većeg iznosa gotovine kao depozita za dobijanje kredita, a potom i neočekivani zahtev kljenta da kredit otplati pre roka
– Polaganje ili podizanja gotovine u iznosima nešto nižim od iznoza propisanog za prijavljivanje po Zakonu o sprečavanju pranja novaca i finansiranja terorizma (15.000 evra)
– Klijent obavlja transkacije na veće iznose preko računa koji je duži period bio neaktivan i eventualno daje nalog da se račun ugasi
– Klijent obavlja transakcije u pratnji osobe koja očigledno nadzire njegovo ponašanje
– Klijent je veoma pričljiv u vezi sa temama koje se tiču pranja novca ili finansiranja terorističkih aktivnosti
Napomena: Lista ima 36 stavki sumnjivog ponašanja, a ove su neke od njih
Obavezna obuka u bankama
Zakon o sprečavanju pranja novca i finansiranja terorizma predviđa da svaki obveznik, a samim tim i sve banke, imaju posebno ovlašćeno lice za sprečavanje pranja novca kao i njegovog zamenika.Takođe, kako objašnjavaju u Sosijete ženeral banci, obuka zaposlenih na ovu temu je obavezna, a banke su dužne da šalju na edukaciju svoje ovlašćene zaposlene, ali i da sprovode stalnu obuku iz ove oblasti.
