Povoljan prirodni i geografski položaj opredelio je naseljavanja Benkovca još u praistoriji, o čemu svedoče nalazi danilske kulture u nedalekom selu Smilčić. U kasnom srednjem veku bio je u posedu plemićke porodice Benković po kojoj i dobija ime. Godine 1527. potpada pod otomansku vlast i od tada, ovo područje postaje prostor neprestanih konfrontacija između Turaka i Mlečana.
Istorijski podaci govore da je pravoslavni hram u Benkovcu sagrađen na mestu nekadašnjeg pravoslavnog hrama koji je ovde postojao u 16. veku. Crkvu u Benkovcu, posvećenu Svetom Jovanu Krstitelju sazidao je Vid Karaća 1590. godine, u vreme mitropolita Aksentija. Njen prvobitni izgled donekle je poznat zahvaljujući katastarskoj mapi, na kojoj je prikazana kao podužna građevina sa pravougaonom apsidom na istoku i naglašenom pripratom na zapadu, nastalom najverovatnije prilikom obnavljanja početkom 18. veka. Sadašnja crkva, iste posvete, sagrađena je na mestu prethodne iz 1885. godine.
U poslednjem ratu benkovački hram nije pretrpeo znatnija oštećenja, ali je krovna konstrukcija dosta dotrajala, pa se preduzimaju nastojanja da se hramu ponovo vrati prvobitni sjaj.
Hram u Benkovcu gradili su pravoslavni Srbi, odričući se mnogo toga da bi sagradili svoju bogomolju, da bi se imali gde Gospodu moliti, venčavati se, krštavati, ali i opojavati bližnje. Zbog interesa ondašnje Austro-ugarske monarhije, hram je finansijski pomogao i austrijski car Franjo Josip o čemu svedoči i natpis iznad južnog ulaza.
Jedan od najznamenitijih pravoslavnih Dalmatinaca, blaženopočivši episkop Simeon Končarević, neraskidivo je vezan za Benkovac, benkovačke Srbe, ali i celokupnu Dalmaciju za koju je i živeo. Ovaj vrli pastir, nakon što mu je umrla žena dok je bio mirski sveštenik, odlučio je otići u manastir i primiti monaški čin, a nakon izvesnog vremena izabran je za dalmatinskog episkopa. Pored samog hrama, u svrhu službovanja sveštenoslužitelja, u stilu narodne arhitekture sagrađen je i parohijski dom. Veruje se da se baš u tom objektu, u organizaciji popa Končarevića 1734. godine, odvijala nastava na srpskom jeziku.
Ikone za ckvu radio i čuveni El Greko
U ranijim vremenima, benkovačka crkvena opština posedovala je bogatu ostavštinu starih, rukopisnih crkvenih knjiga, a isto tako grčki trgovci, nastanjeni u Zadru, imali su u Benkovcu svoja imanja, pa su i u sferi likovne umetnosti ostavili brojne tragove u pravoslavnom umetničkom stvaralaštvu.
Osim znatnog broja ikona uglavnom srpskog porekla, vrlo značajne praznične ikone sa centralnim likom Bogorodice Utešiteljice pripisuju se slavnom slikaru El Greku. Slika čuvenog umetnika grčkog porekla čeka povratak kući iz Beograda gde je izmeštena u toku poslednjeg rata na ovim prostorima. Velika darovitost i nesumnjivost vladanja različitim likovnim, kritskim, kasnorenesansnim i predbaroknim jezikom koje El Greko pokazuje na slici iz Benkovca, poklapaju se potpuno sa ocenom učitelja mu i prijatelja Julija Klovića.
Dugo se smatralo da nema ni jedne El Grekove slike u regiji bivše Jugoslavije, premda su neki pokušavali da pojedine trećerazredne slike pripišu ovom velikanu. Samo je pet do šest sačuvanih dela Domenikosa Teotokopulosa pre njegovog odlaska u Španiju 1577. godine. ‘Bogorodica s Hristom i praznicima’, kao najstarija ikona iz crkve Sv. Jovana u Benkovcu, pokazuje razvoj individualnog stila majstora nad majstorima, od kritskih slikarskih regula ka kasnorenesansnim iskustvima i stilskoj poetici pravoslavnog baroka, koga uveliko anticipira baš na ovoj ikoni. Polemike oko autentičnosti ovoga dela mnogo puta bile su u žiži srpske i hrvatske javnosti.
Benkovačka crkva poseduje grčke i ruske bogoslužbene knjige, rukopisne kao i one štampane u Veneciji na srpskom jeziku. Svojevremeno je imala i kasnogotički tas iz petnaestog veka, antimins Benedikta Kraljevića pisan grčkim alfabetom iz 1815. godine i izrazito bogat ikonopis.
Preživeli i izdržali i teža vremena
Poslednji rat značajno je umanjio srpsku zajednicu kako u ovom gradu tako i na čitavom prostoru Dalmacije, ali je hram preživeo užasne avgustovske dane 1995. godine.
Iako je u Dalmaciji već duži niz godina, otac Mile Savičić u benkovačku parohiju došao je pre četiri godine, a stanje među pravoslavnim Srbima, koje je zatekao, nije bilo nimalo ohrabrujuće, jer se broj stanovnika neprestano smanjuje.
Pre poslednjeg rata u benkovačkom kraju službovalo je šest-sedam sveštenika, a danas je situacija sasvim drugačija. Broj hramova ostao je isti, a Srba je neuporedivo manje. Benkovačka parohija, pored hrama u Benkovcu, obuhvata još i hramove u Kožlovcu, Kolarini, Ceranjama Gornjim, Brgudu i Miranjama Gornjim.
Bez obzira na malobrojnost i životnu dob Srba povrtnika, bogosluženja su posećena, jer je ovaj, kao i ostali hramovi, oduvek okupljao pravoslavne, što i jeste cilj pravoslavnih bogomolja koje vernike sabiraju u Hristu Gospodu.
Pravoslavna zajednica u Benkovcu živi kako zna i ume, ali se ipak nekako opstaje na pradedovskim ognjištima. Pamte ovi ljudi i bolja i mirnija vremena, a zapamtili su ih i njihovi preci, koji su živeli kako bi svedočili svoj identitet.
Par stotina metara istočnije od crkve, nalazi se relativno veliko gradsko pravoslavno groblje sa nekoliko reprezentativnih primera nadgrobne umetnosti, nastalih u spomen uglednih gradskih familija, istih onnih koje su svojevremeno posedovale značajne primerke ikona, knjiga, portreta kao i predmeta po meri izrazito građanskog ukusa.
Ostavljajući Benkovac u procepu između prošlosti, u kojoj je broj pravoslavnih Srba bio daleko veći, i budućnosti, koja je neizvesna, nameće se pitanje da li će opstati ovaj narod i ovaj kraj. Svetinje sigurno hoće, a oni koji brinu o njima kažu da hoće i narod, bez sumnje, jer su ovi isti ljudi, baš kao i nekada njihovi preci, preživeli i nadživeli i teža vremena, kada se vera branila dostojanstvom, ljubavlju i žrtvom. Zbog toga verujemo da će benkovačke svetinje i dalje trajati na radost onih kojima one predstavljaju izvor koji nikada ne presušuje.
The post Benkovac – Crkva sv. Jovana Krstitelja appeared first on srbi hr.
