Delibašić
G. Veselin Delibašić iz grada Hama u Nemačkoj, gde živi od 1973, veli da je „Crnogorac iz Nikšića“ i nabraja „pasove“ unazad od oca Nikole: deda Joša, pradeda Vidan, čukundeda Tripun. Rođen je u Kamensku (Trubjela), srez Nikšić, gde i danas živi bratstvo Delibašića, a potiču iz Kuča. Svi oni slave Sv. Nikolu. Predak koji se iselio iz Kuča, jer je „ubio nekog Turčina“, najpre je došao u Riđane kod Nikšića, a potom u Kamensko. Koliko zna, Delibašića ima i na Kosovu, u Vojvodini i Hrvatskoj, kao i u Bosni, gde su primili islam. Na kraju kaže da su Delibašići, Nikolići, Dakovići, Perovići i Miljanići postali od tri brata i traži da mu kažemo „sve o njegovom bratstvu“.
Kao što se vidi, g. Veselin i sam sve zna, a u „Vesti“ ni slučajno ne bi mogla da stane čitava povest bratstva Delibašića. Zato nam se čini da je pitanje postavio tek da potvrdimo da je dobro proučio relevantne etnološke i istoriografske izvore.
Traži da mu odgovorimo „pismemo“ ili preko „Vesti“.
Preko „Vesti“, evo, ovoliko, a ako stvarno želi čitavu „istoriju“ Delibašića, predlažemo mu da se što pre lično javi na našu elektronsku ili poštansku adresu, da se konkretno dogovorimo o obimnom poslu koji to podrazumeva.
Ako je g. Vlado čitao naše ranije priloge, mogao je da zaključi sledeće: Mi Kuče, s punom naučnom odgovornošću, ne smatramo „etničkim“ Crnogorcima, jer takvih nikada nije bilo – regionalna oznaka je nešto drugo – već Srbima (delimično mešanim sa Šiptarima katoličke i muslimanske vere). Posebna je priča novije nacionalno opredeljivanje nekih od njih. Zatim, Staru Hercegovinu, u koju spada Nikšić, ozbiljna nauka ne uključuje u Crnu Goru, jer je Knjaževini Crnoj Gori pripala tek od 1878. godine. Najzad, „ovi krajevi u to doba“ nikako nisu mogli biti „čisto crnogorski“ – kao što on veruje.
Doroški
Iz Davosa, u Švajcarskoj, g. Dušan Doroški učtivim, ali vrlo šturim pismom, moli da mu „pomognemo u pronalaženju porekla prezimena.“ Rođen je u Vrbasu, a otac đorđe i deda Dušansu iz Pivnica, između Bačke Palanke i Novog Sada.
Ovo prezime je nastalo prema geografskom odredištu, odnosno mestu iz koga su doseljeni preci ove familije. To objašnjenje nudi Dušan Popović u monografiji o poreklu stanovnika Srema. Da je čitalac naveo slavu, nekako bismo našli odgovor na njegovo pitanje. Ovako, nećemo daleko stići.
Pivnice su kao mesto zabeležene u Krušedolskom pomeniku prvi put 1700. godine, što znači da je naselje nastalo posle Velike seobe i popunjeno stanovništvom sa juga. Međutim, tamo se ne spominju Doroški. Od velike koristi bi nam u istraživanju bile i vaše godine ili barem, vreme kad je živeo vaš deda Dušan. Bilo kako bilo, Doroški svoje prezime nisu dobili u Pivnicama, nego mnogo pre nastanka ovog mesta, jer su nastale po nekom mestu Dorošu (Dorožmi kod Segedina). Doroslovo isključujemo, jer je po ovom mestu nastalo prezime Doroslovac i Doroslovački. Interesantno je da je Bečej, sredinom 18. veka, za potrebe popunjavanja vojnih objekata u Potiskom distriktu, naseljavan srpskim stanovništvom iz Banata (sve do Temišvara), ali i iz Segedina i pomenutog mesta Dorožme. Iz Segedina i Dorožme naseljavano je i mađarsko i srpsko stanovništvo koje je na ove prostore došlo mnogo pre Velike seobe. Naime, oni su se, gonjeni Turcima, još u 15. veku, doselili u južnu Ugarsku, na posede Brankovića.
NJihovo prvobitno prezime i iz kog kraja su se doselili ne možemo da utvrdimo, osim uvidom u crkvene knjige i mađarske (ugarske) registre. Ovo drugo isto je nepouzdano s obzirom na to da oni nisu bili mađarski kmetovi, već kmetovi srpske vlastele u Mađarskoj, a potom slobodni seljaci ili građani. U prilog tome govori i naseljavanje Doroških najpre u Bečej, a potom jednih u Gospođince, gde su zabeleženi među šajkaškim prezimenima u periodu 1854-99. godine, a drugih u istočni deo Srema, gde je prezime zabeleženo u vojnim i poreskim popisima između 1756. i 1766. godine.
U prilog svemu što smo naveli ide podatak iz monografije o Banatu u kojoj je zapisano prezime jednog pretka našeg čitaoca. Moguće je da su se, kao posada Potiskog distrikta, naselili u Sent Mikloš (kod Velikog Gaja), na današnjoj granici s Rumunjom. Ovo naselje postojalo je od 13. veka pod imenom Ražanj, a od 1717. se pominje u vezi sa Potiskim distriktom. Sredinom 18. veka popisani su njegovi stanovnici: duhovnik Živko, Stojadin Crni, Jovan Dorožanin, Miško Lukić i drugi. Od 1752. ovde se doseljavaju Vlasi (danas Rumuni), od 1777. godine i Nemci, kolonist, a od 1831. i Mađari. Tako da ne čudi da su se oni povlačili prema Bačkoj, da bi se iz Pivnica, možda iz ekonomskih razloga, iselili u Vrbas.
Kuridža
G. Živko Kuridža, iz Štutgarta, rođen je u Bilišanima kod Obrovca (opština Benkovac), a malo je nedostajalo da se rodi u Stanišiću kod Sombora. NJegovi roditelji su 1946. kolonizovani u Bačku, ali im se tamo nije svidelo, pa su se već sledeće godine vratiliu zavičaj. I tamo se, 1947, rodio Živko, da bi 1973. otišao u Nemačku gde je dočekao i penziju. U međuvremenu, 1955, kad je trebalo da pođe u školu, vratio se u Stanišić, da bi mu se posle tri godine pridružili i njegovi, definitivno napustivši svoje Bilišane.
Kao i većina drugih čitalaca ovih naših priloga, i g. Živka „muči“ problem porekla prezimena i porodice, s tim što je njegov dvostruk, pa i trostruk. Naime, oba roditelja imaju isto prezime – Kuridža (u majčinoj familiji su ispred stavili prezime Jagodić) i istu slavu – Nikoljdan. Poštuje naše pravilo „jedno pismo – jedno prezime“, ali smatra da bismo u ovom slučaju morali napraviti izuzetak. Nažalost, ne zbog tog pravila (a priznajemo da ga se i sami često ne pridržavamo), već zato što je to zaista zamršena istorija za koju je naš prostor u listu premali. Stoga nećemo objašnjavati oba prezimena, ali ćemo se vratiti na Jagodiće nekog sledećeg utorka.
čitalac kaže da Jagodići-Kuridže ne priznaju da su istih korena sa (ostalim) Kuridžama. On ne odobrava to odrođavanje i prepušta nam da „presudimo“ ko je u pravu.
U pravu su obe grane ove nekad veoma velike i razgranate familije Jagodića. Radi se, zapravo, samo o tome da je neko od pismenijih jednoprezimenjaka, prema saznanjima iz arhive manastira Krke, u novije vreme počeo da ističe prvobitno prezime, odričući zajedničko poreklo drugoj grani, srodnicima koji su zamenili staro prezime uzimajući novo, stečeno pre oko tri veka, oko 1704, po nadimku svog pretka popa Petra Kuridže Jagodića, poznatog po buni protiv Turaka. Što se tiče tog nadimka, čitalac nije u pravu kad tvrdi da je turskog porekla.
Kuridža je, prema „Leksiku prezimena SR Hrvatske“ (iz 1976), osim u Bilišanima, Obrovcu i Smilčiću (opština Benkovac), bilo u Zagrebu, u Seocu (opština Nova Gradiška) i Crnoj Kladi (Našice), ali i u Kninu (svakako tek nakon Prvog svetskog rata, jer ih ne S. Nakićenović ne navodi), a Kuriđa (spominjano hrvatsko i muslimansko nerazlikovanje glasova dž i đ) u Glavici (kod Gračaca), Osijeku i Splitu. I, naravno, u Stanišiću.
Svijetlica/Svjetlica
Vlado Svijetlica, iz Švajcarske: Odakle potiče prezime Svijetlica? Moji žive i potiču iz Bosne. Dodaje da je u Budvi „pronašao“ prezime Svitlica, a javio mu se „čovjek iz Ciriha sa istim prezimenom“. Ni potpis, ni adresa, ni uži zavičaj, ni krsna slava!
Ipak, da ne budemo cepidlake: prezime „Svijetlica“ je rezultat nedovoljnog znanja srpskog jezika i njegovih pravila, odnosno proizvoljnog beleženja prezimena Svjetlica. To prezime je nastalo po pravilu po kojem je od prideva svijetao nastala imenica svjetlost. Ako je to jasno, pređimo na prezime.
Prema đ. Janjatoviću i „Prezimenima Srba u Bosni“, Svjetlice su krajem 19. veka bile nastanjene u Bugojnu, Vaganu (Gerzovo), Gašici i Bijakovcu (Gradiška), Duboviku i Ivanjskoj (Krupa) i samoj Krupi. Svi slave istu krsnu slavu: đurđevdan. Interesantno je da istu slavu imaju i varijante ovog prezimena na koje se nailazi takođe u Bosni: Svitlica i Svjetlanović. Svitlica ima u Vukovskom polju (Bugojno) i LJuvši (Varcar Vakuf, sada Mrkonjić Grad), a Svjetlanovića u Živinicama (Mrkonjić Grad). Za Svitlice u Donjem Vukovskom, ispitivač kaže da su „starovnici“ i dodaje da „na temenu i stranama kose (Vukovskog polja) leže 22 kuće Svitlica“.
M. Karanović kaže za Svjetlice da su starinci, kao i familije koje se smatraju za „jedno“ – Stanivukovići, Tesle, Ivaniševići, Ercezi, Arelji, Dražići, Jovanići i Orelji. Svi slave đurđevdan. Svjetlica je oko Prvog svetskog rata bilo sedam domaćinstava u tri naselja, doseljeni iz Like pre okupacije Bosne, odnosno iz Buševića.
U „Karlovačkom vladičanstvu“, M. Radeka navodi Svitliće kao pravoslavne sa krsnom slavom Aranđelovdan, ali i kao rimokatolike. U „Leksiku prezimena SR Hrvatske“ (bez odrednica o veri i nacionalnosti), do druge polovine prošlog veka bilo je Svitlica u Osijeku, Sonkoviću (kod Šibenika) i Tovarniku (kod Vukovara), kao i Svitlića u Donjim Bogićevcima (Nova Gradiška), Jasenovcu i Osijeku. Svitlanovići su zabeleženi u Davoru i Vrbovi (Nova Gradiška), Zagrebu i Sisku.
Evidentirana su i prezimena ijekavskog oblika – Svjetlačići u Pakracu i Siraču (Daruvar), Svjetlečić u Novoj Gradiški, Svjetličić u Požeškoj Cesti (Pakrac) i Roždaniku (Novska), a Svjetlić u Levanjskoj Varoši i Trnavi (đakovo).
G. Vlado, naravno, može ostati Svijetlica, ali bi trebalo da ustanovi kako je to postao, kada se prezime u tom obliku pojavilo u dokumentima članova njegove familije. Ali, jedino ispravno Svjetlica, ako prihvata naše objašnjenje, mogao bi svom prezimenu, predviđenim potupkom u matičnoj opštini, da vrati njegov starinski, izvorni oblik .
NAPIŠITE NAM SVE ŠTO ZNATE O SEBI
Poštovani čitaoci,
ako želite da vam naši etnolozi otkriju preklo vaše porodice i prezimena,
potrebno je da nam napišete sve što o tome znate vi sami. Pored osnovnih podataka o sebi, obavezno navedite krsno ime svoje familije, a ako vi ne slavite – koju su slavu slavili vaši stari. Jednom rečju – sve što znate ili ste slušali, uključujući i predanja o svojoj porodici.
Značajno je i da nam kažete otkad živite u zemlji u kojoj ste sada, sami ili s
porodicom, gde su vaši roditelji, koga imate u starom kraju.
Potrebno je da napišete sve o svojoj familiji – otkud potiče, gde je sve živela, otkuda se doselila, gde sve, po vašem saznanju, ima porodica sa istim prezimenom, bilo da jeste ili niste u srodstvu, itd.
Što se slave tiče, napišite da li je menjana i kojim povodima. Jer ona je znak raspoznavanja između porodica istog ili sličnih prezimena, omogućava da se svakoj od njih uđe u trag, sve do najranijih vremena.
ćirjanić
Dragi Bobane ovog prezimena, Najpre: Bobanu ćirjaniću, u rodnom Frankfurtu na Majni – srećan trideseti rođendan, koji je upravo danas!
Otac mu je pričao da, osim u selu Kadina Luka, kojem je rođen, imaju srodnike u Beogradu, Americi i Engleskoj. Iako kaže da ga „interesuje pravo poreklo“, ne navodi o kojoj Kadinoj Luci je reč, jer ih ima dve: prema Imeniku mesta FNRJ, jedna je u nekadašnjem račanskom, druga u ljiškom srezu. Ne kaže ni da ćirjanića ima ili da ih je bilo još negde u Srbiji ili bivšoj SFRJ. Ali, slave đurđic.
Da počnemo od toga gde sve ima ćirjanića. Nema ih kod Rače. U građi o ovom kraju uopšte se ne spominju. Ali smo ih našli u drugoj Kadinoj Luci (tada je bila Kadijina Luka), na obema obalama Slavkovačke i reke LJig. U vreme istraživanja LJ. Pavlovića, krajem 19. i početkom 20. veka, bilo je sedam domaćinstava i, osim dveju porodice koje su, prizećivanjem, za slavu uzeli Arhanđelovdan i Nikoljdan, sve ostale su, kao i familija našeg čitaoca, slavile đurđic.
U Štitkovu, u Starom Vlahu, pribrajali su se u veću familiju đurića, u koju su, kao zetovi, ušli pred Kočinu Krajinu, oko 1880. godine, pa zajedno s njima dospeli u Kolubaru. Ostalo im je da su poreklom iz istoimene porodice, iz Drobnjaka. Drugi ćirjanići, a izgovaraju ih i kao ćerjanići, zabeleženi su u selu Rasna u Užičkoj Crnoj Gori (kod Požege). Oni slave Sv. Nikolu, a znaju da su poreklom od Gacka. Doduše, Gacko i Drobnjak nisu daleko, pa je jedna struja mogla poći ka Starom Vlahu i umesto tradicionalnog drobnjačkog đurđevdana prešla na drugi praznik istog svetitelja, a druga krenula zapadnije, baš preko Gacka, u današnji zavičaj, a usput uzela potpuno novu slavu.
Jedini je problem u tome što noviji izvori i sveukupna literatura o Drobnjacima, i o prezimenima savremene i Stare Crne Gore, kao i Gacka, nigde ne spominju ćirjaniće, ni kao preostale saplemenike, niti kao iseljene familije, kao što navodi stotinu drugih.
Ali smo ustanovili da je 1781. godine u Novom Sadu, kao „daskal grečeski“, učitelj grčke škole, službovao Dimitrije ćirijani, odnosno ćirjani. S obzirom na to da je u našim krajevima bilo veoma malo pravih Grka, ali je bilo desetine hiljada tzv. Cincara (ranije smo već objašnjavali njihovo starosrpsko poreklo), koji su se, pogotovo u tursko vreme, ne samo u Srbiji nego i u Ugarskoj i Austriji, posebno Vojvodini, Slavoniji i Hrvatskoj, rado izdavali za Grke, gotovo stopostotno smo sigurni da je i taj ćirijani/ćirjani bio Cincarin.
NJegovo prezime je očigledno nastalo kao složenica od kir (gospodin), što se izgovaralo i kao ćir, i imena Jana/Janja. Taj Dimitrije ćir(i)jani je, dakle, bio potomak nekog kir/ćir Jane! Uzgred, mi dobro znamo kir Janju našeg Sterije.
Znači, prezime ćirjanić se ne može tumačiti kao matronimičko, nastalo od imena ćirijana (grčki Kiriana, vladajuća). kako se zvala jedna hrišćanska svetiteljka. A da se ustanovi kako je ćir(i)jani postao ćirjanić neophodno je dalje istraživanje. Dotle, smatramo da je osnovana pretpostavka da je neka od pokretljivijih južnosrpskih, vlaških (cincarskih), stočarskih familija ili grupa iz južnih, starosrpskih krajeva, naišla preko Drobnjaka, neko vreme se tu zadržala, da bi onda produžila ka severoistoku.
