Srpsko nacionalno blago „u rasejanju“ sadrži, između ostalog, i takva remek-dela koja su publikovana u mnogim istorijama umetnosti kao veoma značajna za određene periode evropske i svetske baštine.
Pomenimo, od iluminiranih rukopisa, takozvani Minhenski psaltir (nastao oko 1390. godine, čuva se u Državnoj biblioteci u Minhenu, a dva fototipska izdanja u Odeljenju za staru i retku knjigu Biblioteke Matice srpske u Novom Sadu), Vukanovo jevanđelje (nastalo početkom 13. veka, sada u biblioteci u Sankt Peterburgu, gde se nalazi i još nekoliko srpskih rukopisa, među kojima Radoslavljevo jevanđelje iz 15. veka ima izuzetno lepe minijature), četvorojevanđelje iz 1372. godine ili, recimo, Srpski paterik iz druge polovine 14. veka (danas se čuvaju Nacionalnoj biblioteci u Beču uz još pet srpskih srednjovekovnih rukopisa), četvorojevanđelje serskog mitropolita Jakova iz 1354. godine (sada je u Britanskom muzeju u Londonu), Apostol iz druge polovine 14. veka (deo je zbirke Državne biblioteke u Berlinu, sa još nekoliko srpskih srednjovekovnih knjiga), Aleksandrida iz 15. veka (čuva se u Narodnoj biblioteci u Sofiji), četvorojevanđelje iz 14. veka (nalazi se u Državnom istorijskom muzeju u Moskvi), Mletački zbornik skraja 14. ili spočetka 15. veka (u Biblioteci Marčiana u Veneciji), Hvalov zbornik s početka 15. veka (danas u Univerzitetskoj biblioteci u Bolonji).
Srpski rukopisi i u Vatikanu
Srpski rukopisi, uglavnom izuzetnih iluminacija, nalaze se i u Vatikanu, Milanu, Firenci, Utrehtu, Odesi, Oksfordu, Stokholmu, čikagu, na Sinaju…
Baštini u rasejanju pripada i ikona iz 14. veka sv. Nikole sa donatorima – srpskim kraljem Stefanom III Dečanskim i njegovom ženom – koja se može videti u Bariju, u crkvi sv. Nikole. često se pominje i ikona sv. Petra i Pavla s kraja 13. veka, na kojoj su prikazani u donjem delu donatori – kraljica Jelena Anžujska i njeni sinovi Milutin i Dragutin. Ikona se čuva u Rimu u Riznici crkve sv. Petra, a kopiju, koja se nalazi u Galeriji fresaka u Beogradu, svojevremeno je uradila Zdenka Živković. Među najlepšim ikonama koje su deo inostranih zbirki a potiču iz srpskih manastira ističemo jednu dvojnu s kraja 14. veka, na kojoj su predstavljeni Bogorodica Katafigi (Pribežište) i Jovan Bogoslov, s jedne, i čudo u manastiru Hristos Latomu, s druge strane. Ona se danas nalazi u Sofiji u Arheološkom muzeju, a nekada je pripadala manastiru sv. Jovana Bogoslova u Poganovu, za koji je i rađena. U Sofiji se čuva i ikonostas iz iste crkve nastao 1622. godine.
Dragocenosti na buvljim pijacama
Ovoj baštini priključuje se i imovina srpskih crkava u Mađarskoj, Trstu, Rumuniji, Grčkoj, koja je jednim delom naučno obrađena i publikovana. Tome treba pridodati i srpsku baštinu sa prostora nekadašnje Jugoslavije (čije su dragocenosti često pronalažene na inostranim buvljim pijacama).
Navedene dragocenosti samo su mali deo koji je nekada pripadao srpskom narodu a sada je u inostranstvu, što upućuje na zaključak da treba nastaviti traganje za našim odnetim blagom, po mogućstvu otkupiti pronađeno i vratiti matičnoj zemlji. Povezanost sa svetskim aukcionim kućama koje bi prvo našu zemlju obaveštavale da se pojavio deo njene baštine jedan je od puteva. Sistematska saradnja sa svetskim bibliotekama da se jedan po jedan rukopis digitalno obradi i tako vrati, poput Nikoljskog jevanđelja, drugi je vid popunjavanja te „duhovne praznine“.
