U subotu, 8. juna, u organizaciji osječkog pododbora „Prosvjete“ i Crkvene opštine u Osijeku, u hramu Uspenja Presvete Bogorodice predavanje na temu „Srbi na prostoru Slavonije, Baranje i Srema pre Seobe Srba“ održao je docent dr Boris Stojkovski koji predaje srednjovekovnu istoriju na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu na Odseku za istoriju, gde je ujedno i zamenik šefa odseka. Slično predavanje Stojkovski je krajem godine održao i u vukovarskom Srpskom kulturnom centru.
U Osijeku ste održali predavanje na temu Srbi na prostoru istočne Slavonije, Baranje i zapadnog Srema pre Seobe Srba pod Arsenijem Čarnojevićem. Koji su bitni momenti kada govorimo o ovom periodu naše istorije?
– Nesporna je činjenica da su Srbi na ovim prostorima značajniji trag ostavili nakon Velike Seobe, međutim istorijski izvori ranijeg perioda potvrđuju postojanje i prisustvo srpskoga življa na ovim prostorima gde se i sada nalazimo i pre 1690. godine, naročito u 15. i 16. veku o čemu recimo svedoče i neka dokumenta iz 15. veka od strane porodice Morovićkih koji su u današnjem Moroviću nedaleko odavde imali svoje sedište, gde se čak i govori da je između Save i Bosuta gotovo sve naseljeno srpskim stanovništvom. Kada dođemo u rani 16. vek i na početak moderne epohe može se već preko osmanskih popisa pratiti, da se na pojedinim delovima Slavonije, Baranje i pogotovo Srema u najširem kontekstu, sve veće prisustvo srpskoga stanovništva o čemu posebno svedoče ne samo turski defteri nego i jedna vrlo zanimljiva prva karta Ugarske „Tabula hungaria“ iz pera dijaka, odnosno pisara Lazara iz 1528. godine gde se čitavo područje od Osijeka i Valpova označava kao Raška iako kasniji turski popisi pokazuju da je stanovništvo bilo izuzetno izmešano, da je sam Osijek i dalje bio dominantno mađarski, da su u Valpovu barem po imenima više rimokatolici, ali sve to svedoči da je pogotovo seosko stanovništvo kao i potes Srema i ovog dela Slavonije bio umnogome naseljen srpskim stanovništvom, uz ogradu da nacionalnu pripadnost ne možemo tumačiti na način na koji to možemo danas.
Često se, pogotovo ovde u Hrvatskoj, o istoriji Srba na ovim prostorima govori isključivo od perioda Seobe tako da se onaj raniji period gotovo uopšte i ne pominje. Šta je po Vama razlog za takvu interpretaciju istorije?
– Bojim se da to nisu naučni pristupi. Ne može se zanemariti Varaždinski apostol, ne može se zanemariti delatnost Katarine Kantakuzine Branković o kojoj Zagrepčani govore u svojim pismima kao o jednoj prelepoj, divnoj, uvaženoj gospođi koristeći sve najlepše termine za ovu srpsku princezu. Dakle, prisustvo je itekako dokumentovano i to nisu jedini slučajevi, ima i niz drugih poput popisa stanovništva npr. Vukovara i drugih okolnih mesta iz polovine 16. veka, gde nemate jasne nacionalne pripadnosti, ali kada imate imena Strahinja, Radovan, Živko jasno je da se u većini slučajeva radi o Srbima. Bojim se da u takvoj interpretaciji ima različitih političkih i ideoloških razloga, a politika i nauka ipak ne idu u toj meri zajedno.
Slično tome, ako govorimo o srednjem veku, u javnosti se govori uglavnom o periodu vladavine Nemanjića, dok se onaj raniji period retko pominje u širim krugovima. Kakav je Vaš stav po tom pitanju?
– To je dosta čak i jednostavan odgovor jer to je vreme kada se srpska država ustrojila, mislim na period Nemanjića, kada je doživela svoj vrhunac i kada je bila međunarodno priznata. U smislu srednjeg veka međunarodno priznata država je ona koja ima svog nezavisnog kralja, eventualno cara, i nezavisnu, autokefalnu crkvu. To je jednako i na istoku i na zapadu. Tek Stefanovim krunisanjem i Savinom autokefalnošću, Srbija je rame uz rame sa Ugarskom, Francuskom, Češkom, Poljskom itd. Drugi važan razlog je nedostatak izvora iako se stručni krugovi time bave, izdvojio bih ime pokojnog Tibora Živkovića, vrlo prisutno ime i u široj javnosti, on je nažalost prerano umro i on se uhvatio u koštac sa ranijom istorijom. Postoje neki artefakti koji su zanimljivi iz pred Nemanjićkog perioda, crkva svetih Petra i Pavla u Rasu kao najstarija crkva u kontinuitetu u Srbiji i danas ili npr. Pečat kneza Strojimira koji donekle govori da je postojala nekakva administracija. Realno, korpus izvora za raniji srednji vek je vrlo mali, on je ograničen i stoga je sveden na nekoliko ključnih momenata, ali iako je srpska država doživela uspon pod Nemanjićima i taj deo nam je najviše poznat, to ne znači da srpska istorija počinje od tog perioda, ona počinje nekoliko vekova ranije i ta istorija se mora istraživati i pominjati, tu se sa vama u potpunosti slažem.
Pseudoistorija nije isto što i istorija
Razni mediji i razvoj tehnologije postali su vidljivi i dostupni svima, pa tako imamo i provalu kvazi istoričara koji daju svoje nekakvo tumačenje istorije. Od njih možemo da čujemo da su Srbi najstariji narod na svetu, a slične stavove imamo i u hrvatskoj javnosti kada su Hrvati u pitanju. Gde je granica između stvarnog i ovakvog proizvoljnog i neozbiljnog tumačenja istorije?
– Ja bih prvo rekao da među njima nema školovanih istoričara, kako se to odnosi na Srbiju, tako i na Hrvatsku, a slično je i u Mađarskoj gde slučajno znam malo bolje situaciju. Većina njih nisu istoričari, ako i jesu to su ljudi koji su na tragu neke politike ili ideologije koja je potpuno suprotna zdravom razumu, a pogotovo istoriji kao nauci. To takmičenje koji je narod najstariji je meni zaista strašno. Da li je to povezano sa nekim kompleksima ili nečim drugim zaista ne mogu da kažem. Ako govorimo o srpskoj srednjovekovnoj istoriji i uopšte o istoriji ima mnogo velikih ličnosti. Samo ovde nedaleko od mesta gde razgovaramo je rođen Milutin Milanković i ne znam zašto treba da tražimo da su Srbi narod najstariji ako smo već podarili svetu Teslu, Pupina i Milankovića. Da ne ulazimo u to kolika je veličina Svetog Save koji je bio najveći diplomata svoga vremena, utemeljivač svega srpskog. U Hrvatskoj je situacija nešto drugačija zato što država nestaje 1102. godine, ona postaje deo prvo Ugarske, potom svih onih Habzburških tvorevina do 1918. godine. Taj rani hrvatski srednji vek je slabo dokumentovan iako postoje neki sporadični podaci, ali generalno on je slabo dokumentovan iz jednostavnog razloga jer pomenute godine Ugraska osvaja Hrvatsku i Dalmaciju, Slavonija je već njen deo. Razvoj ove dve države je ipak dosta različit uz sve sličnosti koje imamo od jezika do mentaliteta. Generalno, ljudi verovatno vole da čuju da im je poreklo od davnina i to je karakteristika neuređenih društava i toga ima svuda i takvih zanesenjaka imate i u Americi, ali u jednoj takvoj zemlji od 300 miliona ljudi to niko ne uzima za ozbiljno. Veliki je problem što kada odete u knjižare takva peseudoistorijska dela možete naći da se prodaju pod istorijom, pod delima ozbiljnih istoričara, kako naših kolega iz Hrvatske, tako i iz Srbije. To nije nauka, to se u javnosti mora razgraničiti i u Srbiji to vrlo uspešno radi profesor Radivoje Radić, da li ima pandan u Hrvatskoj ne znam, nisam čuo da je neko uzeo pa napisao neku ozbiljnu studiju. Ranije su Nada Klajić i drugi veliki ovdašnji istoričari pobijali takve tvrdnje koje su još u 19. veku bile aktuelne, brojni istoričari još iz vremena Jugoslavije pa i Austrougarske su pobijali to. Bilo je tu ozbiljnih ljudi i sa hrvatske strane koji su se stalno upinjali da dokažu da neke stvari nisu postojale. Uzećemo samo konstrukt ugarsko-hrvatskog kraljevstva za primer, ta država jednostavno ne postoji u istoriji.
Jedan ste od autora kapitalnog dela o istoriji Srpske pravoslavne crkve čiji jubilej od osam vekova od osnivanja obeležavamo ove godine. Koji je značaj i uloga Srpske crkve u istoriji srpskog naroda?
– Za ovakvo pitanje mala je i jedna knjiga, a kamoli jedan intervju, ali pokušaću da skratim kako bi čitaoci razumeli i shvatili. Srbi su negde na razmeđi epoha bili podeljeni u tri ogromne i potpuno različite države. Mi u jednom trenutku govorimo o tome da su Osijek i Vukovar bili u istoj državi sa Bagdadom, u vreme Sulejmana Veličanstvenog. Nama to danas zvuči čak i bizarno, pomalo i smešno, ali da, Vukovar i Bagdad su jedna država u to vreme. Onda dolaze i Habzburzi, Autrougaska, pa istovremeno imate Maksimilijana meksičkog cara i imate ovde Elcove. To je bila jedna dinastija koja je vladala Meksikom i ovim prostorom. I na kraju Mletačka republika koja je obuhvatala i Dalmaciju. U takvim uslovima i prilikama, jedini kohezioni faktor za srpski narod bila je Srpska pravoslavna crkva. Ona je održala srpski identitet, srpsku kulturu, duhovnost. Prva knjiga Srba u Hrvatskoj je Varaždinski apostol, dakle crkvena knjiga. Isto se odnosi i na Miroslavljevo jevanđelje koje je zvanično jedno od hiljadu najznačajnijih umetničkih dela istorije sveta, a mileševski Beli anđeo je poslat kao svetski simbol mira. To su sve crkvena dela i upravo je SPC putem školstva, opismenjavanja ostavila ključan pečat. Uzmimo primer Vuka Karadžića koji je reformator jezika, ali je sve naučio da piše i čita u manastiru Tronoša. Dositej Obradović uprkos prosvetiteljskim idejama je u početku bio vezan za crkvu i ništa zapravo nije moglo da prođe bez crkve. Ja uvek ističem da je Sveti Sava otac i srpske medicine, danas govorimo da su nauka i vera u sukobu, a 40. član hilandarskog tipika, potom i studeničkog, nalažu da se jednako vodi računa i o duhovnom i o telesnom zdravlju. Medicinske knjige se štampaju u srednjovekovnoj Srbiji. Gde god nije bilo srpske države, bilo je srpske crkve, vi na ovim prostorima to svi bolje znate nego ja iz vaše prakse i vašeg života. To je glavna uloga i to je poenta naše knjige da pokažemo da je Srpska pravoslavna crkva prožimala sve pore našeg društva i ostavila neizbrisiv trag danas u njegovom delovanju.
The post BORIS STOJKOVSKI:„Strašno mi je to takmičenje koji je narod najstariji“ appeared first on srbi hr.
