U Zadru je ovih dana najavljeno osnivanje „udruge Hrvatska pravoslavna zajednica“ koja bi, kako je najavljeno, u roku od godinu dana obnovila hrvatsku pravoslavnu crkvu. Kako je objavljeno, Hrvatska pravoslavna zajednica već ima registrovanih 430 članova, a za osnivanje verske zajednice prema hrvatskim zakonima potrebno je pet godina i 500 članova. Ipak, s obzirom na to da je Hrvatska pravoslavna crkva već postojala, te da se zapravo radi samo o obnavljanju, organizatori veruju da će do obnove doći u roku od godinu dana.
Osnivanje Hrvatske pravoslavne zajednice izazvalo je oštre reakcije, kako predstavnika Srpske pravoslavne crkve kojoj pripadaju i Srbi u Hrvatskoj, tako i među srpskim stanovništvom. Ponovo se govori o „povampirenju Pavelićevske ideje“ i nekom novom pokušaju pokrštavanja Srba.
U razgovoru za „Svedok“, Protojerej mr Velibor Džomić, paroh Podgorički i član Pravnog saveta Mitropolije Crnogorsko-Primorske, autor više knjiga iz istorije Crkve, kao i knjige „Crnogorska lažna crkva govori o korenima, izazovima i posledicama ovakvog čina ističući da je ovo još jedan pokušaj razbijanja SPC i da u pozadini svega stoji takozvana Crnogorska pravoslavna crkva.
Svedok: U Zadru je upravo objavljeno osnivanje tzv. Hrvatske pravoslavne crkve. Da li vas je to iznenadilo?
Velibor Džomić: Vesti o osnivanju tzv. Hrvatske pravoslavne crkve, i to na ideološkim temeljima one iz vremena ustaškog zločinca Ante Pavelića, nisu iznenadile dobre poznavaoce savremene Hrvatske i Crne Gore. Još manje iznenađenje predstavlja vest da se na čelu te proustaške „udruge“ nalazi bivši i raščinjeni monah Jelisej Lalatović iz Nikšića, inače najbliži saradnik anatemisanog i prokletstvu predatog raspopa Miraša Dedeića.
S: Odakle je ponikla ideja o stvaranju HPC?
V.Dž: Prema mojim saznanjima, ideja o formiranju tzv. HPC na ustaškim osnovama nastala je u vreme druženja raspopa Dedeića i pokojnog rimokatoličkog župnika don Branka Sbutege iz Dobrote. Oni su se više puta zajedno pojavljivali u javnosti, a ideja se, kako sam obavešten, rodila kada su raspop Dedeić i Sbutega pre nekoliko godina zajedno putovali na groblje u Srebrenici. Raspop je konačnu odluku o tome doneo prilikom svoje poslednje posete Vukovaru.
S: Imajući u vidu prošlost koja se vezuje za HPC, kako gledate na današnje nastojanje da se osnuje HPC?
V.Dž: U Hrvatskoj danas na vlasti nema Pavelića, ali ima Pavelićevih sledbenika. Očekujem da Tompson u bliskoj budućnosti bude jedan od prvih promotera te pseudo-pravoslavne tvorevine. Ne bi me čudilo i da ga Dedeić i Dukljanska tzv. akademija pozovu da održi koncert u toku letnje sezone u Tivtu ili Cetinju. U osnivačkim aktima pseudo-verske organizacije HPC ne stoji podatak da ona baštini ideologiju i zločine one Pavelićeve i Pukove iz 1942. ali su Lalatović i Ivo Matanović, sin ustaškog oficira, već prvu priliku u javnosti iskoristili da to posebno apostrofiraju.
S: Kakav odnos će hrvatske vlast imati o ovom pitanju?
V.Dž: Ostaje da se vidi kakav će odnos prema ovim pojavama zauzeti sadašnja i svaka buduća Vlada Hrvatske, ali je već izvesno da je raspopima u Hrvatskoj jedan od prioritetnih zadataka da se kroz budžet usekaju na hrvatski državni vagon. To se vidi iz njihovog tzv. Propisnika, tj. statuta. Interesantno je da je i statut Pavelićeve tzv. HPC identično nazivan.
Vredno je da se sve ovo zna, ali je još važnije da je Vlada Ivice Račana još 2004. godine Mitropolitom Zagrebačko-Ljubljanskim Jovanom potpisala ugovor o međusobnim pravima i obavezama hrvatske države i eparhija SPC. Takođe, tamo postoji Zakon o pravnom položaju verskih zajednica od 2002. godine kojim je regulisan pravni položaj crkava i verskih zajednica.
S: Vreme od šezdesetak godina, pre koliko je postojala tzv. HPC, ipak predstavlja značajnu vremensku distancu da se neke stvari i zaborave…
V.Dž: Slažem se, ali se više poznatih rimokatoličkih teologa iz Hrvatske dobrano potrudilo ne samo da se ne zaboravi priča o tzv. HPC nego i da nakon razbijanja Jugoslavije dobije na intenzitetu u novim uslovima, a za staru namenu.
S: To su ozbiljne optužbe. Postoje li konkretna imena?
V.Dž: Ima ih više, pa je nije jednostavno početi. Ali, smatram da tu posebno mesto pripada dr Jurju Kolariću, nekadašnjem dekanu Teološkog fakulteta u Zagrebu. Kolarić je, recimo, još 1992. godine smatrao da se prva pretpostavka za uspešan rimokatoličko-pravoslavni dijalog ogleda u dužnosti Srba „da respektuju novu političku realnost koja ne isključuje osnivanje Hrvatske pravoslavne crkve“. Za Kolarića kao veoma jasno pozicioniranog klirika Crkve u Hrvata nije, kako je sam govorio, za taj projekat bilo toliko važno da li postoje pravoslavni vjernici hrvatske nacionalnosti. Ne treba potrošiti mnogo reči da bi se objasnilo i shvatilo da ovakvi stavovi ne korespondiraju sa ondašnjom i sadašnjom pričom rimokatoličkih prelata iz Hrvatske o ekumenizmu, osim ako pod tim pojmom ne podrazumevaju put i način da u narednim decenijama i vekovima pravoslavni Srbi u Hrvatskoj najpre postanu unijati, pa rimokatolici, a onda i Hrvati. Da ne pominjem ovde imena i stavove Mirka Živkovića, Tomislava Janjića, Mate Kovačevića i drugih koji su te ustaške ideje oživljavali početkom devedesetih godina dvadesetg veka u ustaško-emigrantskoj i tuđmanovskoj štampi.
S: Kakav je, po Vašem mišljenju, domet tih, povampirenih, ideja?
V. Dž: Vidim da su episkopi, sveštenici i vernici u Hrvatskoj sa pravom uznemireni. Pročitao sam reagovanja Episkopa Dalmatinskog Fotija i Gornjokarlovačkog Gerasima. Podržavajući stavove naših episkopa moram da kažem da nisam sklon da verujem da će inicijativa o osnivanju tzv. HPC imati ozbiljne efekte među pravoslavnima u Hrvatskoj. Paradoksalno je, ali mislim da je eho te priče u ovom momentu veći u Crnoj Gori.
S: Kako?
V.Dž: Veoma jednostavno. Pojava tobožnjeg igumana Jeliseja Lalatovića sa Cetinja kao najbližeg saradnika raspopa Dedeića predstavlja otelotvorenje saradnje između tzv. CPC i novoformirane tzv. HPC. Nema sumnje da je tu reč o dve sestrinske nevladine organizacije sa pseudoverskim nazivom. Navodna ograđivanja raspopovih portparola od Lalatovića predstavljaju jedan marketinški trik. Crnogorski raspopi nikada nisu objavili da su raskrstili sa Jelisejem Lalatovićem kao što su raskrstili sa pokojnim rimokatoličkim popom Antoniom de Rosom, koga su vodali po cetinjskom trgu i po Crnoj Gori ga glasovito predstavljali kao tzv. „Mitropolita Ravene i sve Italije“. Da ne pominjemo kako su bili agilni kada su prošle godine motkama i pajserima najurili dvojicu Rusa koje su samo koji mesec ranije gromopucateljno prikazivali kao navodne vladike i članove njihovog takozvanog Sinoda.
S: Kakav bi bio interes Dedejića i CPC da se osnuje HPC?
V.Dž: S obzirom da je i pticama na granama u Crnoj Gori odavno jasno da su raspop Dedeić i družina sahranili projekat tzv. „autokefalne CPC“ i da to, kako su njihovi podržavaoci kasno primetili, niko kao Dedeić i Jelisej nije mogao tako da im uništi tu ideju, potrebno je da se osnivanjem tzv. HPC na čijem je čelu jedan Crnogorac pokuša osnaženje raspopske priče u Crnoj Gori. To je još 1995. godine kada je Dedeić, nakon raščinjenja od Vaseljenske Patrijaršije, doveden u Crnu Goru, prozreo i u „Monitoru“ objavio Danilo Radojević kao prvi predsednik tzv. „Vjerske zajednice pravoslavnijeg Crnogoraca“.
S: Ima li sličnosti i u načinu osnivanja tzv. CPC i HPC?
V.Dž: Nova tzv. HPC se danas formira po istom modelu kao i tzv. CPC pre petnaestak godina. Prvo je formirana tzv. „Vjerska zajednica pravoslavnijeg Crnogoraca“, a potom je 2001. u cetinjskoj policiji registrovana kao tzv. CPC. U ovom slučaju, prvo se formira tzv. „Hrvatska pravoslavna zajednica“, a najavljeno je da će, ako nakupe 500 tobožnjih vernika za narednih pet godina, registrovati i tzv. HPC. Lalatović je ponovio ono što raspopi već godinama ponavljaju u Crnoj Gori, a to je „da u Hrvatskoj nije spojivo sa njenim suverenitetom da postoji neka druga Pravoslavna crkva osim hrvatske“, a najavio je i obijanje i otimanje pravoslavnih hramova „po katunskom i bajičkom modelu“. S obzirom da je već ranije objavljeno da je profesor književnosti Milorad Nikčević nezamonašeni poglavar tzv. CPC u Osjeku i Vukovaru, ostaje nejasno kakav će pravni status ta raspopska ispostava imati u odnosu na Hrvatsku i tzv. HPC.
S: Ovo ipak, ako imamo u vidu Makedoniju i Crnu Goru, podseća na neko rasparčavanje Crkve. Da li ima ovakvih ili sličnih naznaka o Bosni, Vojvodini, Kosovu?
V.Dž: Nije ista situacija u Makedoniji i Crnoj Gori, a o Hrvatskoj da ne govorimo. U Makedoniji se za vreme i pod pritiskom komunističkog režima jedan kanonski deo crkve na nekanonski način odvojio od majke Crkve i tako prebiva decenijama. Njihovi episkopi, osim Mitropolita Pološko-Kumanovskog Kirila, nisu raščinjeni i oni po crkvenoj ikonomiji još uvek, iako je vreme na izmaku, imaju mogućnost da osnaže svoj kanonski status i to samo preko majke Crkve i srpskog patrijarha.
S: A u Crnoj Gori i Hrvatskoj?
V.Dž: U Crnoj Gori i Hrvatskoj nije takav slučaj. Tamo su priču uvezli sa strane, a onda su doveli raspope koji nikada više ne mogu da budu ni pravoslavni đakoni, a kamoli episkopi. Nedavno sam Dedeićevom portparolu rekao da su oni obijanjem crkava i atakovanjem na Mitropoliju verski probudili Crnogorce. To su najveće srpske porodilje u Crnoj Gori. Kad god se pojave u medijima oni povećavaju ne samo broj vernika nego i broj Srba u Crnoj Gori. I zato ih treba što više puštati u medije, a posebno Dedeića koji još uvek nije izašao pred nezavisnog novinara na televizijski čistac. Svašta se priča o nekakvoj „crkvi bosanskoj, crkvi vojvođanskoj, crkvi kosovskoj“, ali još ne vidimo one koji su spremni da, poput Dedeića i njegove raspopske sabraće, na sebe i svoje potomstvo navuku anatemu Crkve Boga Živoga.
S: Kakav je Vaš utisak o celoj priči i šta dalje očekujete?
V.Dž: Sumoran u ovom trenutku, ali itekako optimističan za budućnost. Duhovni probisveti, lakrdijaši i obijači crkava nikada nisu mogli da prođu kod čestitog pravoslavnog naroda u Crnoj Gori, Srbiji, Hrvatskoj i svuda u normalnom svetu. Istorija Crkve svedoči da se dogode takve pojave i, za jedno kratko vreme, manje ili više zatalasaju javnost. Ali, Crkva ima silu Božiju, a iskušenja i problemi uvek samo učvršćuju i bude sveštenike i vernike. Tako je i sada.
Istorija HPC
Ustaška maketa pravoslavne crkve
S: Recite nam nešto o tzv. Hrvatskoj pravoslavnoj crkvi iz vremena Ante Pavelića.
V.Dž: Osnivanje tzv. HPC od Ante Pavelića i zloglasnog kardinala Alojzija Stepinca 1942. godine se apsolutno uklapalo u ustaški plan da se trećina Srba pobije, trećina protera u Srbiju, a trećina pokatoliči. Osnivanju tzv. HPC je prethodilo ubijanje srpskih vladika na tlu NDH i to Mitropolita Dabro-Bosanskog Petra (Zimonjića), Episkopa Gornjokarlovačkog Save (Trlajića) i Banjalučkog Platona (Jovanovića), a od posledica ustaške torture umrli su Mitropolit Zagrebački Dositej (Vasić) i Episkop Zahumsko-Hercegovački Nikolaj (Jokanović). Od ustaša je ubijeno i 214 sveštenika i porušeno više stotina pravoslavnih hramova i manastira. Uglavnom je poznato kako su i u kom broju stradali pravoslavni Srbi od Jasenovca do Jadovna. Nakon zatiranja, usledilo je i zvanično ukidanje eparhija Srpske Pravoslavne Crkve i proglašenje tzv. HPC. Ustaški ministar pravosuđa i bogoštovlja Mirko Puk je 7. aprila 1942. godine u „Narodnim novinama“ kao oficijelnom ustaškom glasilu proglasio Zakonsku odredbu o HPC.
S: Kako je tekao dalji razvoj?
V.Dž: Pronašli su jednog ruskog zagraničnog vladiku Germogena i mimo svih crkvenih pravila ga proglasili za poglavara te ustaške i pseudo-pravoslavne tvorevine. I danas jezivo deluju snimci sa prijema nesrećnog Germogena kod Pavelića. Ustaškom režimu nije bio cilj da ima jaku tzv. HPC. Oni su bili rimokatolici i šovinisti do balčaka. Njima je trebala samo maketa nekakve tobož pravoslavne crkve, a Germogen je sa još nekolicinom raspopa prihvatio tu nečasnu ulogu i to na krvi i kostima pobijene pravoslavne jerarhije u NDH. Završilo se onako kako se i sve takve pojave završavaju. Iako to nije moglo da ostavi dublje korene u ostatku nedoklanog i nepokatočičenog pravoslavnog naroda, ostalo je duboko pamćenje, a ono seže i do naših dana. O tome možete pročitati u brojnim crkvenim dokumentima, ali i studijama Episkopa Atanasija (Jevtića), dr Veljka đurića, dr Nikole Žutića i drugih istoričara.
Urednik lista „Komunist“,
medijski promoter HPC
– Vredno je da se zna da je najveći medijski promoter tzv. HPC već godinama Petar Požar, poslednji urednik lista „Komunist“ za Hrvatsku. To još više pada u oči ako se zna da je najveći medijski promoter tzv. CPC Veseljko Koprivica, poslednji urednik lista Komunist za Crnu Goru i četnički sin iz Banjana. O konvertitstvu sina u odnosu na oca u slučaju Koprivice najbolje svedoče ratne fotografije uz uvažavanje roditeljskih uverenja bez obzira na to kakva su i ko se sa njima i koliko slaže.
Petar Požar je još 1996. godine u izdanju „Naklade Pavičić“ iz Zagreba objavio knjigu „Hrvatska pravoslavna crkva u prošlosti i budućnosti“. U poslednjem poglavlju on govori „o budućnosti“ tzv. HPC. Matanović i Lalatović danas obrazlažu Požarov model osnivanja tzv. HPC, zaključuje Džomić.
