Srbi su u Belom Manastiru prisutni od ranije, a 1751. godine ovde su bile 73 srpske porodice. Nešto manje od dva veka kasnije, 1924. godine, u Belom Manastiru je živelo 425 pravoslavnih Srba.
Belomanastirski hram posvećen svetom arhangelu Miahilu, izgrađen je 1771. godine. U Šematizmu osečkopoljske i baranjske eparhije navodi se da se „hram nalazi na periferiji hrama. Pravougaonog je oblika, sa polukružnom apsidom. Ima površinu od oko 100 m2. Građen je u kasnobaroknom stilu. Toranj je natkriven baroknom lukovicom od lima, s apliciranim stilizovanim girlandama, na uglovima su male klasicističke vaze. Ima tri zvona.“
Ikonostas je nastao u drugoj polovini 18. veka, a većina prestonih ikona u hramu su iz 1772. godine. Carske dveri su iz 18. veka, dok su celivajuće ikone rad ruskih emigranata.
Ispred hrama nalazi se pravoslavni krst, a pored ovog krsta u gradu se nalazio još jedan koji je porušen nakon mirne reintegracije. Parohijski dom u Belom Manastiru sagrađen je 1904. godine.
Hram u Dardi
Još jedna crkva u Baranji posvećena je Saboru svetog arhangela Mihaila. Reč je o onoj u Dardi koja je podignuta 1777. godine.
Kao naselje Darda je postojala još u rimsko vreme, a kroz nju je prolazio put koji je povezivao Osijek i Budimpeštu. U srednjem veku pominje se kao posed Ladislava Sigetija, a s vremenom kako su se menjali osvajači tako je i samo mesto prelazilo iz ruke u ruku.
Srbi su ovde bili prisutni u 17. veku, pogotovo nakon Seobe kada je ovde živelo 75 srpskih porodica. Tada su u Dardi pored Srba živeli i Mađari. Na početku 20. veka broj Srba bio je veći, u 121 srpskom domu živelo je 818 stanovnika.
Krajem 18. veka u Dardi su bili dominantni Srbi i Nemci, a postojale su tri veroispovedne škole: pravoslavna, protestantska i katolička, na tri maternja jezika: srpskom, mađarskom i nemačkom.
Stara crkva od pletera u ovom mestu podignuta je 1726. godine i bila je posvećena Rođenju presvete Bogorodice. Ova crkva nalazila se na mestu nedaleko od sadašnje crkve.
Hram svetog arhangela Mihaila u Dardi u Šematizmu eparhije osečkopoljske i baranjske opisan je ovako: „Crkva je jednobrodna građevina , sa polukružnom apsidom i zvonikom na sprat, iznad glavnog pročelja. Zvonik je natkriven kasnobaroknom lukovicom sa dve lanterne. Osvetio ju je budimski episkop Dionisije Popović 1794. godine.“
Ne zna se tačno kada je nastao ikonostas crkve koji je obnovljen između dva svetska rata, 1925. godine, kada su slikarski posao obavili ruski emigranti Dimitrije Tolmačev i Nikolaj Maleškin. Iste godine obnovljen je i hram koji je zajedno sa ikonostasom osvećen. 11. novembra 1925. godine od strane mesnog paroha i sreskog namesnika Slavka Nikolića, a po blagoslovu budimskog episkopa dr Georgija Zubkovića.
Pravoslavni krst koji se nalazi u porti hrama podignut je 1847. godine, dok je parohijski dom sagrađen 1991. i u poslednjem ratu neznatno je oštećen.
Crkva u Čepinu osvećena 1766. godine
U Čepinu je 1732. godine bila pravoslavna crkva brvnara, a u to vreme u ovom mestu bilo je 90 srpskih kuća. Gradnja crkve posvećene svetom arhangelu Mihailu, po blagoslovu slavonskog episkopa Sofronija Jovanovića, počela je 1758. a završena je godinu dana kasnije. Crkva je osvećena i tronosana 2. jula 1766. od strane karlovačkog mitropolita Pavla Nenadovića.
Zvonik crkve sazidan je nešto kasnije, 1779. godine kada su i podignuta četiri zvona. Ikonostas u hramu rad je daljskog slikara Jovana Isailovića Starijeg i njegovog učenika borovca Grigorija Jezdimirovića.
Hram je obnovljen 1939. godine, a na pravoslavni Božić 1942. godine, u toku Drugog svetskog rata, počelo je rušenje hrama od strane ustaša koje je predvodio katolički sveštenik Mijo Živko. Novi hram u Čepinu podignut je na mestu gde je do 1941. godine stajao spomenik kralju Aleksandru Karađorđeviću. On je osvećen 1977. godine, a tronosan je četiri godine kasnije od strane sremskog episkopa Andreja.
Međutim, i ovaj hram je doživeo sudbinu prethodnog i to samo pedeset godina kasnije. Noću, 29. aprila 1992. godine, hram je miniran i uništen, a tada je uništen i ikonostas iz 1796. godine. Od hrama ostao je samo oltarski polukrug i nakrivljeni toranj sa dva zvona.
Čepin je imao i srpsku veroispovednu školu otvorenu 1787. godine. U srednjem veku naseljavali su ga Mađari, a nakon odlaska Turaka ovde su se naselili pravoslavni Srbi uglavnom iz Bosne i Baranje. Pored Srba ovde su se kasnije doseljavali i Mađari, Hrvati i Nemci.
Crkva svetog arhangela Mihaila u Iloku
Hramovi u Iloku, Tovarniku i Banovcima jednini su hramovi koji sa prostora istočne Slavonije, Baranje i zapadnog Srema pripadaju Eparhiji sremskoj SPC. Gradnja hrama svetog arhangela Mihaila u Iloku počela je 1798. godine, a završena je četiri godine kasnije.
U februaru 1942. godine ustaše su počele sa rušenjem ovog hrama koji je za dva meseca do temelja porušen. Za rušenje ovog hrama angažovani su nadničari koji su za taj posao bili plaćeni, a kompletan građevinski materijal je prodan, dok su crkvene stvari otuđene i otpremljene u nepoznatom pravcu. U to vreme Srba je u ovom mestu bilo gotovo 600, neki od njih su pokršteni, a kasnije i streljani u čuvenoj zloglasnoj akciji Viktora Tomića. Izgradnja novog hrama u Iloku započela je 1993. godine, a prošle godine je dobrim delom završena i osvećena od strane vladike sremskog Vasilija.
Izvori i literatura:
1. protojerej – stavrofor Dušan Kolundžić, Prvi šematizam Eparhije osečkopoljske i baranjske, Eparhija osečkopoljska i baranjska i JP Službeni glasnik, Dalj – Beograd, 2009.
2. dr Dušan Lj. Kašić, Srpska naselja i crkve u sjevernoj Hrvatskoj i Slavoniji, Eparhijski upravni odbor, Zagreb, 2004.
3. dr Dinko Davidov, Zlodela i gresi, Eparhija sremska, Beograd, 1990.
The post Crkve svetog arhangela Mihaila: Beli Manastir, Čepin, Darda i Ilok appeared first on srbi hr.
