Srbiju će u trci za najprestižniju filmsku nagradu „Oskar” predstavljati film „Dara iz Jasenovca” poznatog režisera Predraga Gage Antonijevića. Tako je odlučila komisija sastavljena od velikih imena srpske glumačke scene. U njihovoj odluci ističe se kako je ovaj film „Emotivna, snažna drama koja se bavi istorijskom temom, nudeći pre svega poštovanje prema žrtvama. Zločin ima svoje ime i prezime, tako da se film ne bavi brojkama i opštim mestima, već pojedinačnim sudbinama, stvarajući na taj način veoma sugestivnu sliku tragedije koja se dogodila.”
Naime, radnja filma govori o stradanju srpske dece u logoru smrti Jasenovac u vreme zloglasne Pavelićeve NDH. Nakon ustaško-nemačke ofanzive na Kozari srpsko stanovništvo mahom završava u koncentracionom logoru Jasenovac. Među tom gomilom nesrećnih ljudi bila je i desetogodišnja Dara sa majkom i dva brata. Nakon što su joj ustaše ubile majku i brata, smisao Darinog života postaje borba za spas mlađeg brata.
Ovaj filmski projekat može da se nazove i državnim jer je iza njega ne samo politički nego i finansijski u celosti stala država Srbija sa tri miliona evra.
Pisanje scenarija kao hod po mukama
Film je sniman prema scenariju Nataše Drakulić, poreklom iz Like u Hrvatskoj iz koje je izbegla tokom Oluje i kojoj je deo porodice takođe stradao u ustaškim logorima smrti, konkretno u jednom od najstrašnijih Jadovnom. Pisala ga je prema autentičnim pričama, a kako je sama rekla govoreći o tome u medijima, najteže joj je bilo da se od „strašnije od strašnijih” priča opredeli za jednu. Odlučila se da ovu tragediju epskih razmera ispriča kroz oči jednog deteta kao personifikacije stradanja sve dece po ustaškim logorima, posebno onog u Jasenovcu.
– Nisam htela da budem patetična, a plašila sam se i da neću uspeti da dovoljno dobro prikažem njihovo stradanje. Više od 50 godina se u komunizmu ćutalo o Jasenovcu. Želela bih da ovaj film bude uspomena na sve nevine ljude koji su tamo stradali. Ne znam da li su to prevelika očekivanja, ali to nam je cilj – rekla je u intervjuu datom beogradskom listu Kurir u septembru prošle godine ova scenaristkinja koja potpisuje i neke od najuspešnijih filmskih priča kao što su „Ubice mog oca”, „Zaspanka za vojnike”, „Larin izbor”, „Reka ljubavi”, „Zaboravljeni umovi Srbije” ili „Bićemo prvaci sveta”.
Prema rečima same autorke oko scenarija je mnogo pomogao i glumac i režiser Tihomir Tika Stanić koji se godinama pripremao da snimi film o Jasenovcu, ali je od toga odustao, između ostalog i zbog pretnji koje su mu stizale iz Hrvatske.
Strah od filma
Teme poput Jasenovca teško je filmski i umetnički obraditi a pritom ne upasti u zamku šovinizma i isključivosti, čega su i autori ovog filma bili svesni i što su se, kako kažu, trudili da izbegnu. Jasenovački logor jeste bio ustaški, ustaše su bile Hrvati, ali istina je i to da nisu svi Hrvati bili ustaše, stoga nije jasno zbog čega u Hrvatskoj vlada tolika odbojnost i strah od ovog filma. To je potpuno neobjašnjivo jer taj strah i odbojnost opravdani su jedino kod onih koji se identifikuju sa ustašama i njihovim zločinima, dakle samo kod onih koji podržavaju takvu politiku.
Krajem prošle godine o filmu „Dara iz Jasenovca” oglasilo se i Ministarstvo kulture RH na čelu sa ministarkom Ninom Obuljen Koržinek koja smatra da, iako film niko u Hrvatskoj pa ni ona, još nije ni video da je, citiramo, „jasno da se opet pokušava zloupotrebiti tema Jasenovca što uvek treba osuditi”. Do takve reakcije došlo je nakon što je izaslanik Stejt Departmenta za pitanja holokausta Thomas Jazdgerdi hrvatskoj ministarki kulture uputio pismo sa molbom da podupre filmski projekat režisera Predraga Antonijevića i omogući mu snimanje i u Hrvatskoj. Koržinek mu je odgovorila da Ministarstvo kulture nije adresa kojoj bi se reditelj trebao obratiti već da je, ukoliko traži dozvole za snimanje u Hrvatskoj, eventualna adresa Hrvatski audio-vizuelni centar, a ako režiser Antonijević želi da se informiše o činjenicama i istoriji logora Jasenovac da bi trebao da se obrati Javnoj ustanovi spomen-područja Jasenovac, što on, kako je rekla, nije učinio.
Činjenica je da u današnjoj Hrvatskoj postoji jedna veoma jaka struja onih koji negiraju zločine počinjene u Jasenovcu pri čemu zastupnici teze kako je to bio samo radni logor, najviše osporavaju broj žrtava koje su tamo umorene dok potpuno zanemaruju bestijalnosti zločinaca koji su ljude u ovom i u drugim ustaškim logorima ubijali na ljudskom umu nepojmljive načine. Slične okolnosti dešavale su se četrnaest godina ranije kada je u Spomen području Jasenovac predstavljena nova postavka muzeja u kom su zločinci i način na koji su mučili i ubijali svoje žrtve takođe ostali gotovo nedotaknuti. Komentari čitalaca ispod tekstova o filmu objavljenih na hrvatskim portalima najslikovitije opisuju sa koliko nepoverenja hrvatska javnost gleda ne samo na film, nego i na motiv zbog koga je snimljen.
Zašto sve do danas o Jasenovcu nije snimljen ni jedan igrani film?
Kada je reč o filmovima sa tematikom iz Drugog svetskog rata poznato je da su u Jugoslaviji snimana produkcijski veoma skupa i glumački impozantna ostvarenja poput Neretve i Sutjeske, a junake partizanske epopeje glumile su i takve glumačke veličine kakve su Orson Vels, Sergej Bondarčuk, Silva Košćina, Ričard Barton, Irena Papas ili Jul Briner. Međutim, filmovi i igrane serije koje su za temu imale stradanja i ubijanja ljudi po konc-logorima mogu se izbrojati na prste jedne ruke. Jugoslovenska publika pamti serije „Marija” i „Banjica”.
Prva je bila igrana i snimljena je u produkciji RTV Zagreb i režiji Stipe Delića, a premijerno je prikazana na programu Jugoslovenske radio-televizije početkom 1977. godine. U glavnoj ulozi bila je Mira Banjac koja je tumačila lik žene koju su Nemci zarobili i odveli u koncentracioni logor u nacističkoj Nemačkoj. Druga je bila „Banjica”, igrano-dokumentarna serija koju je 1984. godine snimila TV Beograd. Jedini igrani film na temu konc-logora bio je „Deveti krug”, slovenačkog reditelja France Štiglica, a Lordan Zafranović bio je jedan od retkih reditelja igranih filmova koji se 1986. usudio da snimi film o Jasenovcu, ali samo dokumentarni nazvan „Krv i pepeo Jasenovca”, zbog čega je od strane prvog hrvatskog predsednika Franje Tuđmana čak bio proglašen za „neprijatelja hrvatskog naroda”.
Odgovor na pitanje zašto o Jasenovcu do sada nije snimljen ni jedan igrani film možda je najlakše pronaći u politici „bratstva i jedinstva” koja je, prema mišljenju tadašnjeg jugoslovenskog režima, takvim filmom mogla biti ozbiljno dovedena u pitanje, jer Jasenovac nije bio nemački nego ustaški logor. Time je odudarao od zvanične političko-ideološke matrice po kojoj su za sve bili krivi okupatori, odnosno Nemci i Italijani.
Jasenovac generalno nije bila popularna tema u jugoslovenskoj kinematografiji jer su se i odnosi unutar jugoslovenske države zasnivali na prećutkivanju, zaboravu i guranju pod tepih svih osetljivih i ružnih stvari koje su pripadnici jednog naroda činili nekom drugom narodu pošto su nakon Drugog svetskog rata oni ponovo bili primorani da žive zajedno. Koliko je takva politika bila pogrešna videlo se početkom devedesetih godina prošlog veka kada se ispostavilo da je takozvano bratstvo i jedinstvo jugoslovenskih naroda bilo ništa više nego bezlična parola od stiropora izvešena po školama i kasarnama širom SFRJ.
Da je o ovoj temi na umetnički način ipak moguće progovoriti i u Hrvatskoj dokazao je dokumentarno-igrani film „Dnevnik Diane Budisavljević” hrvatske rediteljke Dane Budisavljević koji je na najznačajnijem hrvatskom filmskom festivalu u Puli prošle godine pobrao sve glavne nagrade. To dokazuje da svaka tema ako je obrađena na pravi način može biti predmet filmske priče i može pronaći put do filmske publike, dotaći ljudska srca i probuditi njihovo zanimanje i razumevanje za patnju i stradanje u ustaškim logorima.
Nominacija i za Zlatni globus
Američki distributeri kandidovali su film „Dara iz Jasenovca” i za nagradu „Zlatni globus”. Selekciona komisija „Zlatnog globusa” prihvatila je kandidaturu ovog filma za sve kategorije, a ne samo za najbolji strani film, dok je glumica naslovne uloge, devojčica iz Kozarske Dubice Biljana Čekić kandidovana za najbolju žensku ulogu, rame uz rame sa najvećim holivudskim imenima.
U filmski život „Dara iz Jasenovca” krenula je iz Gračanice na Kosovu i Metohiji gde je film sedam dana prikazivan po srpskim enklavama južne srpske pokrajine. Autori se nadaju da je i pored velike konkurencije moguće da film osvoji najprestižnije nagrade, a da u tome nisu usamljeni svedoči i to da je pravo na njegovo prikazivanje otkupila američka kompanija „101 Studios“. Na izvršnog direktora te kompanije Dejvida Glasera koji je pogledao film on je ostavio snažan utisak. On će biti američki distributer, a zahvaljujući njegovom ugovoru sa „Univerzalom“, film će imati i svetsku distribuciju. Američka premijera očekuje se u januaru, a Beogradska je umesto zakazane 22. oktobra ove godine, pomerena na godišnjicu proboja jasenovačkih logoraša, 22. aprila sledeće godine.
Pored devojčice Biljane Čekić, uloge ostalih najmlađih zarobljenika glume Marko Pipić, Nikola Radulj, Rajko Lukač, Anđela Janjić, Angelina Docić, te Luka, Jakov i Simon Šaranović.
Glavne uloge u filmu igraju glumci iz Republike Srpske Anja Stanić Ilić, Zlatan Vidović, Nikolina Friganović, Sandra Ljubojević, Željko Erkić i Goran Jokić, a glumačku ekipu iz Srbije čine Marko Janketić, Igor Ðorđević, Nataša Ninković, Bojan Žirović, Jovo Maksić, Radoslav Rale Milenković, Vuk Kostić, Tatjana Kecman, Petar Zekavica, Jelena Grujčić, Bogdan Bogdanović i mnogi drugi.
Prvi deo filma sniman je na lokaciji sela Kolut, u blizini Sombora, gde je za potrebe snimanja zgrada stare ciglane sa upravnim objektom pretvorena u zloglasni logor Jasenovac, a drugi deo na lokalitetima Bele Crkve. Scenograf filma je Goran Joksimović.
Stručni konzultant filmskoj ekipi bio je američki ekspert za holokaust Majkl Berenbaum, koji kaže da kvalitet ovog filma leži u njegovoj suptilnosti i dubokoj ljudskosti i da je važno pokazati da se sve to desilo ljudima, kao i da su ljudima te monstruozne zločine učinili upravo ljudi, a ne neka čudovišta i druga bića.
„Odluku da sve to bude prikazano kroz nežnost i nedužnost jedne devojčice smatram vrlo smelom” – rekao je Berenbaum.
I na kraju da se vratimo na pitanje iz nadnaslova ovog teksta koje glasi: Hoće li „Dara iz Jasenovca” promeniti odnos ljudi sa prostora bivše Jugoslavije prema najvećem stratištu Srba, Jevreja, Roma i političkih nepodobnika u ustaškoj Nezavisnoj državi Hrvatskoj?
Odgovor je, teško. Pogotovo u Hrvatskoj u kojoj najverovatnije nikada i neće biti prikazan i u kojoj već čitavih trideset godina vlada konstantna relativizacija zločina koji se u Jasenovcu dogodio u periodu između 1941. i 1945. godine. Zadnjih desetak godina, zbog sve izraženijeg šovinizma i netrpeljivosti prema Srbima, ta relativizacija prerasla je i u otvorenu negaciju.
The post „Dara iz Jasenovca” u borbi za Oskara i Zlatni globus appeared first on srbi hr.
