Gotovo da nema crkve za koju nije vezana neka legenda ili predanje. Svaka ima svoju istoriju, a crkva Svetog Spasa u skopskom selu Kučevište ima i svoju tajnu. Vekovima čuvanu i očuvanu. Ona u sebi krije još jednu, manju crkvi – Sv. Nikola. Na jednom mestu, u istom dvorištu, među kamenim kućama, postoje dve crkve, ali se vidi samo jedna.
Dvadesetak kilometara od Skoplja, podno živopisnih padina Skopske Crne Gore, ugnezdilo se selo Kučevište. Do njega vodi relativno dobar asfaltni put. A nekada, do ovog sela nastanjenog Srbima, stizalo se tesnom, na mestima kamenom, izlokanom džadom.
Žitelji sela vekovima su čuvali tajnu crkvice Sv. Nikola. O njoj su znali svi meštani, ali ne i Turci, koji su vladali ovim krajevima. Tako su seljani, ćuteći, uspeli da sakriju postojanje ove pravoslavne svetinje.
I danas su meštani Kučevišta škrti na rečima. Kao da su od svojih predaka nasledili zaveru ćutanja. A crkva Sv. Spas je pravo bogatstvo o kojoj treba i vredi da se govori. Da pokolenja ne zaborave.
Svetle zadužbine
Crkva Sv. Spas u selu Kučevište je krstobrazne osnove s jednim kubetom. Kroz vekove je promenila svoje ime. Kada je izgrađena u vreme kralja Milutina, 1327. godine, zvala se Sv. Vavedenja Presvete Bogorodice. Tada je selo slavilo tri slave – Sv. Atanasa, Sv. Arhangela i Spasovdan. Od tri slave, selo je odlučilo da zadrži samo jednu, Spasovdan, pa je zato i crkva prekrštena u Sv. Spas.
Na obroncima Skopske Crne Gore, iznad sela Kučevišta, nalazi se i manastir Sv. Arhangel Gavril iz vremena cara Uroša. U obližnjem selu Gornjani je zadužbina kralja Milutina iz 1307. godine, manastir Sv. Nikita. Nešto malo dalje, u selu LJubanci, na temeljima stare crkve, u 16. veku je podignuta svetinja posvećena svetom Nikoli, a u okolnim selima Banjani i čardak, drevni manastiri posvećeni svetom Iliji.
Drevna svetinja, crkva Sv. Spasa u selu Kučevište, kako objašnjava nastojnik hrama Trajko Korovčević, pozivajući se na predanja i zapise iz starostavnih papira, u teškim danima pod otomanskim jarmom, 1501. godine „dobila“ je i skrivenu kapelu posvećenu Sv. Nikoli.
Crkva u crkvi jedan je od brojnih pravoslavnih bisera na „maloj Svetoj gori“, kako su još nekada nazivali Skopsku Crnu Goru, na kojoj je izgrađeno puno manastira, crkava, kapela…
– Kapela je, praktično, bila crkvica iznad crkve s tajnim unutrašnjim stepenicama. Predanja i zapisi govore da je služba održavana u toj kapelici, izgrađenoj u potkrovlju crkve, na mestu gde je počinjao zvonik, bukvalno iznad glava osmanlijskih zavojevača, koji su jedno vreme bili zaposeli bazični hram crkve Sv. Spas, zabranivši bogoslužbu – priča Korovčević.
U crkvici iznad crkve nije bilo mesta za sve vernike, pa su zato na bogoslužbu uglavnom dolazili kmetovi, učitelji i viđeniji ljudi iz sela. Crkvica Sv. Nikola je toliko dobro bila sakrivena da je Turci ni za pet vekova nisu uspeli da otkriju.
Bogat živopis
Crkva Sv. Spas izgrađena je 1327. godine, pre dolaska Turaka na ove prostore, u vreme vladavine kralja Milutina. U jednom delu, iza teških drvenih vrata, koja i danas odolevaju vremenu, bila je smeštena trpezarija i čardak, a u drugom, s posebnim vratima, hram. Crkvu su u međuvremenu poharala dva požara, pa su nekadašnja trpezarija i čardak preuređeni u veliki trem. Vatra je uništila i deo unutrašnjosti crkve, ali nije uspela da joj oduzme veličanstvenost. U njoj i danas postoji bogat freskoživopis, koji na svoj način priča istoriju ovog pravoslavnog hrama.
Nekadašnje unutrašnje stepenice koje su iz crkve Sv. Spas vodile do crkvice Sv. Nikola odavno ne postoje. Unutra je ostao prazan i mračan prostor, a pošto crkvica više nije tajna, seljaci su napravili spoljne, kamene stepenice koje vode do crkvice i pokriveni čardak iznad vrata. Danas se u njoj ne vrši bogoslužba. Ona služi za spomen na veru i istrajnost seljana, a oltar i ikone u njoj još uvek stoje na istom mestu.
Klisar Korovčević, koji je poslednji u familiji nastojnika te crkve, veli da otvara crkvicu svima putnicima namernicima koji žele da je vide i u njoj zapale sveću.
O svetinji su se nekada starali njegovi preci, pa deda i otac. Sada, decenijama unazad, od svoje 10. godine, Trajko je taj koji brine o crkvi. To mu nije teško jer su mu i kuća i imanje tik uz crkvu. On je, vele u selu, i poklisar, i nastojnik, i neimar, a kada zatreba i domaćin, gradinar…
– Vidljive ožiljke na crkvi ostavili su ljudi. Nakon restauratorskih i konzervatorskih radova izvršenih 1956. i 1957. godine, crkva je 1984. godine ponovo stradala u požaru. Tada je, pored priprate, izgorela i vrlo bogata arhiva s matičnim knjigama značajnim za pravoslavni živalj ovih krajeva Makedonije. Tako je u vatrenoj stihiji nepovratno u dim otišao i značajan trag srpskih korena na ovim prostorima – jada se Korovčević.
