Lična arhiva
Nedavno je i u Cirihu prikazan dokumentarno-igrani film “33 Anđela” o stradanju srpske dece od strane ustaša u NDH i u nacističkim logorima u Norveškoj za vreme Drugog svetskog rata.
Idejni tvorac ovog projekta je Branko Dimović Dimeski, novinar i književnik, poreklom sa Kosova i Metohije koji sada živi u Norveškoj. Sa njim je na scenariju radila Milka Kajganić, književnica i svetski priznat viktimolog, koja živi i radi u Švajcarskoj.
Posle pogroma na Kosmetu Branko je sa suprugom i decom morao da napusti rodno Gnjilane. Po dolasku u Norvešku saznao je da su u nacističke logore u toj skandinavskoj zemlji deportovani mnogi Jugosloveni. Pretražujući državne arhive Norveške došao je do broja od 4.049 logoraša i otkrio da je među njima 95% bilo onih sa srpskim imenina. Branko je pripremio dokumentaciju i snimio dokumentarni film “Logor smrti u Karašjoku”. Čeprkajući dalje po arhivskim dokumentima otkriva i imena srpske dece sa područja Like, Banije, Korduna i Kozare. Tada stupa u kontakt sa Milkom Kajganić i zajednički istražuju arhive, Milka u Hrvatskoj, Branko u Norveškoj. Utvrdili su da se u logorima u Norveškoj našlo i 239 maloletne srpske dece, od kojih je preživelo samo njih 43. Branko i Milka su oko tri godine istraživali po arhivama, a onda su martu 2023. počeli da pišu scenario, a već u oktobru je film bio gotov. U prvom momentu nisu pronađena sva imena stradalih mališana i njihovi grobovi, pa je odlučeno da se film nazove “33 Anđela”, aludiraju i na Hristovo stradanje u 33. godini.
Branko i Milka su okupili oko sebe i međunarodnu ekipu eksperata iz Kanade, Hrvatske, Norveške i Srbije.
-Želeo sam da i stranci pričaju i svedoče o stradanju srpske dece kako bismo svetu prikazali da su to nevine žrtve NDH i nacističkog režima u Norveškoj u vreme Drugog svegtskog rata. Jedan od tih stranaca je i dr Johanes Solberg, norveški teolog i istoričar. Imamo u filmu i svedočenja Norvežanki koje su rizikovale svoje živote i potajno doturale hranu i odeću srpskim zatvorenicima – priča za “Vesti” Branko Dimović Dimeski.
Milka Kajganić dodaje da u filmu svedoči i Norvežanka Ester koja je i 91. godini imala britak um i sećala se stradanja Srba i kako im je pomagala.
– Među više od 30 svedoka koji govore nema dece koja su preživela torturu u logorima, ali su nam sagovornici bili njihovi potomci. Oni su prepričavali ono što su im pričali očevi i dede. Tako smo posredno došli i do strahota koje preživeo najmlađi logoraš Mile Stokrp iz Vojnića, koji je u vreme deportacije imao 11 godina. On je potomcima pričao kako su i na – 50 stepeni gradili puteve, mostove i pruge za naciste kako bi preko Finske lakše stizali u Rusiju – priča Milka.
Film je premijerno prikazan 18. 10. 2023 u Nišu, a dva dana kasnije i u Beogradu. Na projekciji u Cirihu bilo je puno uzdaha, puno suza. Scene i svedočenja u filmu duboko su potresle sve, niko nije ostao ravnodušan.
– Ovaj film je sadržajno i umetnički dokaz nezapamćenog stradanja naših malih pravoslavaca – kaže dr Jeka Gordić Macura ispred Srpskog instituta iz Švajcarske.
Sveštenik dr Miroslav Simijonović iz Ciriha ukazuje na još jednu dimenziju.
– Ovo je film međunarodnog karaktera u kojem vidimo da su i Norvežani kao hrišćanski narod imali ljubav prema napaćenoj srpskoj deci – ističe otac Simijonović.
Branko Dimović naglašava da je posle 80 godina od stradanja srpske dece vrlo važno da se očuva sećanje na njih i da se ispravi nepravda, jer još ne postoji nijedno spomen-obeležje toj nevino stradaloj srpskoj deci. Milka Kajganić kaže da je autorima filma drago što su na neki način oživeli stradalu decu i što je ispričana istina o tim srpskim anđelima.
Snimano u više zemalja
Film je sniman na više lokacija. U Norveškoj, u Beogradu na Starom sajmištu, pa u Nišu i okolini. U igranim scenama akteri su bili glumci Narodnog pozorišta iz Niša i učenici niških škola. Snimano je i u Sisku, na Petrovoj gori, Kordunu.
– Kada smo snimali u Republici Srpskoj (Donja Gradina, Mlaka, Gradiška, Dubica, Draksenić) doveli smo glumce sa Kosmeta, a igrali su i članovi Narodnog pozorišta iz Banjaluke – navodi Milka Kajganić.
Nagrada u Švedskoj
U novembru 2023. film je prikazan u pet gradova u Norveškoj gde su bili logori. Branka, kao autora filma pozivaju tada Šveđani na festival u Stokholm. Tom prilikom žiri, sastavljen od Šveđana, dodeljuje filmu “33 Anđela” prvu nagradu u konkurenciji ostvarenja iz Amerike, Ukrajine i Hrvatske koja su važila za favorite.
Ponude za prikazivanje ovog potresnog filma stigle su iz Brisela, Moskve, Roterdama.
Pomoglo i rasejanje
Ovaj film su finansirali Branko, Milka i dr Johanes Solberg. Realizacija nije jeftina pa su pomogli i naši ljudi iz rasejanja. Vernici okupljeni oko parohija SPC u Švajcarskoj i Norveškoj davali su novčane priloge verujući u elan i duhovnu energiju Branka i Milke i da će njih dvoje iznedriti istinu i prikazivati je u svetu.
Uključile su se srpske parohije u Cirihu i St. Galenu, brojni Milkini prijatelji i srpski aktivisti u Švajcarskoj. Branko je uspeo da donatori snimanja filma budu i Srpska, Norveška i Ruska pravoslavna crkva. Veliku finansijsku pomoć pružila su braća Gajić iz Republike Srpske, Boro Zdjelar i drugi njihovi prijatelji. Logistiku su posebno pružili grad Niš i Niška Banja.
Svi darodavci i institucije koje su pomogle navedeni su na kraju filma.
U udžbenicima istorije
Milka Kajganić je kao svetski priznati viktimolog u saradnji sa vladikom gornjokarlovačkim Gerasimom uspela da i 239 dece iz norveških logora, uz svete mučenike decu iz logora Sisak i Jastrebarsko uđu u školske udžbenike istorije u Srbiji. Ista procedura sada se radi i sa nadležnima u Republici Srpskoj.
Ploče sa krstom
– Bilo je dosta prepreka, da tako kažem balvana na našem putu. Komunističke vlasti u Jugoslaviji su skrivale od javnosti ovo stradanje Srba u Norveškoj. Sva stradala deca sahranjena su na groblju ispod nadgrobnih ploča sa pravoslavnim krstom. Norvežani su po nalogu kominističkih vlasti iz Jugoslavije, prikupili posmrtne ostatke svih stradalih, odraslih i dece i pohranili ih u zajedničku grobnicu kraj koje je podignut spomenik sa petokrakom i napisom da su tu sahranjeni Jugosloveni, partizani. Groblja više nema, ali Branko je ipak otkrio 40 ploča, na primer, nadgrobnu ploču Branka Gajića, strica braće Gajić iz Gradiške. Inače, mi smo među 4.049 logoraša našli imena sedam muslimana, pet Slovenaca i tri Hrvata. Svi ostali su bili Srbi, najviše vojnici Kraljevine Jugoslavije – kazuje Milka Kajganić.
Napisao i knjigu
Branko Dimović Dimeski je svoja istraživanja, posle filmova, pretočio i u knjigu “Srpski krvavi put” koja je nedavno izašla iz štampe.
Johanes prešao u pravoslavlje
Norvežanin Johanes Solberg, doktor filozofije i teologije, kao narator u filmu govori o svom interesovanju za tragičnu sudbinu Srba u Norveškoj u Drugom svetskom ratu. Johanes je pre desetak godina prešao u pravoslavnu veru i na svojoj farmi u mestu Šjeberg, kod grada Sarsporg podigao pravoslavnu kapelu. Formirana je i parohija u kojoj se okupljaju Srbi i Norvežani koji su prešli u pravoslavlje. Vladika britansko-skandinavski Dositej rukopoložio je 17. decembra prošle godine dr Johanesa Solberga u čin đakona.
– Na imanju dr Solberga biće sagrađena i crkva posvećenog srpskoj deci koja su stradala u Norveškoj tokom Drugog svetskog rata. Ovih dana počela je gradnja crkve u kojoj ćemo svake godine obeležavati stradanje srpskih logoraša, posebno dece – kaže Milka Kajganić.
Brojna ekipa
Filmsku ekipu koja je snimila “33 Anđela” čine: Branko Dimović Dimeski, direktor i producent filma, Goran Vukčević, reditelj, Dejan Tršić, direktor fotografije, Milka Kajganić i Branko Dimović Dimeski, scenaristi, dr Johanes Solberg, narator i stručni konsultant, Knut Flovik Thoresen, istoričar, Đorđe Bojanić, istoričar/mediji, Aleksandar Dinčić, istoričar, Jelena Stojković, konsultant i mediji, Andrej Stojanović, muzika, Stela Toresen, muzika. Brojni, već pomenuti profesionalni glumci i naturščici.
