Od 26. marta do 4. aprila 2010. čitao sam u Politici feljton britanskog istoričara Stevana K. Pavlovića, koji je rođen u Beogradu, studirao na Sorboni itd. Iako mi nije bilo prihvatljivo sve što piše u feljtonu, poželio sam da pročitam njegovu knjigu Hitlerov novi antiporedak – Drugi svetski rat u Jugoslaviji i završio sa čitanjem osmoga maja.
Prije čitanja bio sam iznenađen da je ovaj poznati istoričar, naše gore list, mogao da na nekih 250 stranica sažme Drugi svetski rat u Jugoslaviji, a da je na knjizi radio od 1971. do 2006. Bio sam prijatno iznenađen parolom na koricama Bolje grob nego rob koju sa uzvikivao na demonstracijama 14. decembra 1940, koje je režim u krvi ugušio. Prvo sam pročitao predgovor napisan u Parizu 13. i 14. jula 2007. i Beogradu 3. aprila 2009, čiji završetak glasi: Među najznačajnijim učesnicima u ovde proučavanim događajima želeo bih da izdvojim dvojicu – Zvonimira Vučkovića i Milovana đilasa – koji u svojim spisima i u razgovorima sa mnom nisu izražavali nikakvu mržnju. Oni više nisu među živima. Nadam se da nemaju ništa protiv da ovu knjigu posvetim njihovoj uspomeni.
Po pročitanoj knjizi, iako nijesam istoričar, stekao sam utisak da je cijenjeni istoričar u ovoj knjizi iznevjerio svoje zvanje neravnopravnim prikazivanjem događaja, učesnika, posljedica i rezultata. Ne zbog nepoznavanja materije ili nedostatka dokumenata, već zbog klasne i političke ostrašćenosti, on je iznevjerio ugled istoričara falsifikovanjem istorije. Ovu svoju konstataciju pokušaću da potvrdim slijedećim najizrazitijim navodima iz knjige.
U prvom poglavlju: Kraj Kraljevine Jugoslavije, avgust 1939. – april 1941 na 25. i 26. strani piše o KPJ, ali je iz tog vremena prećutao najvažniji događaj za istoriju – Petu zemaljsku konferenciju koja je održana od 19. do 21. oktobra 1940. godine u Dubravi kod Zagreba, na kojoj je od 105 delegata 17 bilo iz Srbije. Tada, godinu dana od početka Drugog svjetskog rata, Partija je imala u svojim ćelijama više od 8.000 članova i u skojevskim organizacijama oko 30.000 članova, kao i veliki broj simpatizera među studentima, đacima, radnicima, građanima i seljacima, koji su bili spremni da u svako doba pođu u akciju na njen poziv, što je bio dokaz da je KPJ bila potpuno spremna za događaje koje je predviđala.
Na strani 36. autor piše o slabom odzivu vojnih obveznika poslije puča 27. marta 1941. i navodi: Komunističke antiratne aktivnosti imale su isto tako veliki uticaj ako i ne veći: trenutak za borbu će doći kada Sovjetski Savez uđe u rat, jer će o sudbini Balkana odlučivati Rusija. a ne Engleska. Ovaj citat je neprimjeren, zlonamjeran i neistinit. Siguran sam da je autoru poznato da je KPJ prije 27. marta, kada su pozivani rezervisti, dala direktivu da članovi i simpatizeri odlaze kao obveznici ili dobrovoljci u ratne jedinice, da su 27. marta rukovodioci KPJ prvi put poslije 1920. na mitinzima podrške puču pozivali narod da brani zemlju i da ih je mirno prvi put slušala policija, žandarmerija i vojska, da su, poslije 27. marta, raspušteni logori i iz zatvora pušteni komunisti otišli u ratne jedinice ili kao dobrovoljci da brane zemlju.
Na strani 54. i slijedećim autor piše nepovezano o borbama u Bosni 1941. i konstatuje: Podstaknuti napadom na SSSR komunisti su iz svojih partijskih ćelija u Sarajevu i oko tuzlanskih rudnika na sjeveru počeli da organizuju partizanske jedinice, ali su ambicije da imperijalistički rat pretvore u revoluciju prevazilazile njihove mogućnosti… Iz Srbije su pobunjenicima u pomoć dolazili oficiri jugoslovenske vojske, dok su oružane grupe činile izbeglice iz Bosne. Ti oficiri su prihvaćeni kao kraljevi odani vojni stručnjaci itd. itd. Autor prećutkuje događanja koja su tada bila svima poznata i bila odlučujuća u zbivanjima u Drugom svjetskom ratu u Jugoslaviji.
U okupiranoj i raščerečenoj Jugoslaviji KPJ je ostala jedina politička partija koja nije stupila u službu ili bila pokorna okupatoru. KPJ nije priznala podjelu i okupaciju. Sjutradan po potpisivanju kapitulacije uputila je proglas narodima da još nije sve izgubljeno, da se vojnici ne predaju i da sakrivaju oružje. Partijskim organizacijama naložila je da organizuju prikupljanje i na sigurna mjesta sakrivaju oružje. Već u maju vojni komiteti pri partijskim rukovodstvima organizuju partijske ćelije u pripremne oružane grupe, koje sačinjavaju, pored članova i kandidata Partije, odabrani skojevci i simpatizeri dobrovoljci. Sa onima koji nijesu služili vojsku organizuje se obuka u rukovanju oružjem, bojevo gađanje, bacanje bombi i sanitetski kursevi sa djevojkama članovima pripremnih grupa.
Politbiro CK KPJ na sastanku u Beogradu 4. jula 1941. odazvao se pozivu Kominterne i Staljina, i komunističkim partijama porobljene Evrope da počnu oružanu borbu zajedno s Crvenom armijom i zapadnim saveznicima za oslobođenje od fašističko-nacističkog ropstva. Odredio je članove koji će u koju pokrajinu tu odluku prenijeti i pružiti pomoć u organizaciji napada na kolone, komunikacije, manje postaje, prema mogućnostima svojih snaga. Prema toj odluci akcije su počele 7. jula u Srbiji i brzo su prerasle u ustanak u zapadnoj Srbiji, gdje je stvorena slobodna teritorija sa glavnim gradom Užicem, koja je nazvana Užička partizanska republika. Partizanske jedinice su napadale okupatorske – njemačke garnizone u susjednim gradovima Kraljevu, Kragujevcu, Valjevu, Kruševcu, čačku, Požegi i držali ih u opsadi.
Po odluci Politbiroa oružanom borbom u Bosni i Hercegovini rukovodio je PK, a pomoć im je pružao Svetozar Vukmanović-Tempo, član Politbiroa. U isto vrijeme počele su uspješne oružane borbe u Hrvatskoj na teritorijama naseljenim srpskim življem, koji je bio prinuđen da se prije ustanka organizuje za oružanu odbranu od ustaškog terora, progona i pokolja. Krajem juna je i rukovodstvo KPJ Slovenije otpočelo sa oružanim akcijama.
Odluku o oružanoj borbi PK KPJ za Crnu Goru prenio je Milovan đilas na sastanku u Piperima, gdje je za početak akcije određena nedjelja, 13. jul 1941. godine. Tada PK nije znao da okupator i zelenaši organizuju na Petrovdan 12. jula na Cetinju skupštinu na kojoj su proglasili marionetsku Crnu Goru. Odluka o oružanoj borbi prenijeta je na MK po srezovima koji su na svojoj teritoriji imali oružane grupe organizovane po partijskim ćelijama u kojima je bilo oko 8.000 boraca spremnih za akciju. Ispaljeni prvi trinaestojulski plotuni na italijansku kolonu kod crnogorskih slobodara primljeni su kao poziv na opšti ustanak i slili su se u ustaničke bataljone koji su bili jezgro pripremnih grupa iz kojih su imenovane i starješine u bataljonima koji su za nedjelju dana oslobodili Crnu Goru, izuzev gradova Pljevlja, Nikšić, Podgorica, Cetinje i primorja. Razoružali su italijanske posade i garnizone i žandarmerijske stanice, uspostavili NOO i vojne organe na oslobođenim teritorijama.
Cilj NOP bio je oslobođenje od okupatora i njegovih kvislinga i kolaboracionista, uspostavljanje nove narodne vlasti, federativnog republikanskog socijalističkog uređenja, zbratimljenje svih naroda i narodnosti u novoj Jugoslaviji pod rukovodstvom KPJ, koja je preuzela odgovornost za ostvarenje cilja. Za postizanje ovih ciljeva pozvala je sve društvene slojeve da se uključe u NOP.
U ostvarivanju ovih ciljeva članovi KPJ imali su zadatak da se nalaze u prvim redovima, da budu uzor ostalim borcima koji su bili dobrovoljci. Potrebe za ishranu i smještaj rješavane su na dobrovoljnoj bazi. Svako samovoljno uzimanje najstrože je kažnjavano. Narodu treba objašnjavati ciljeve NOB i pozivati ga, posebno omladinu, da stupa u redove NOP. Ovakav rad, naročito na seoskom području mnogo je doprineo sticanju povjerenja i ugledu NOP kojim je rukovodila KPJ, čiji se rad u ćelijama i komitentima odvijao u ilegali. Najvažniji oblik rada bile su opštenarodne ili omladinske konferencije na kojima su svi slobodno mogli da iznose svoje mišljenje.
Na strani 68. autor piše o pukovniku Dragoljubu-Draži Mihailoviću. Aprila 1941. bio je pomoćnik načelnika štaba, poslije načelnik štaba Druge jugoslovenske armije u sjevernoj Bosni. Saznavši za kapitulaciju, sa malim brojem pratilaca došao je u Srbiju i 13. maja na Ravnu goru, gdje je imao prijatelje. Nije učestvovao u puču 27. marta 1941. Ne zna se kakve je imao namjere sa malom okupljenom grupom oficira i podoficira (i dalje iznosi pretpostavke bez dokaza) pri uspostavljanju veze sa grupama oficira, pravljenju mreže, uspostavljanju veze sa vladom (kako kad je nije podržao). U prvih nekoliko mjeseci je stvorio mrežu oficira i podoficira koji su izbjegli hapšenje i pouzdanih ljudi iz državne uprave i žandarmerije. Nema dokaza da je nameravao da organizuje oružani otpor.
I, iznenađujuće, na 70. strani autor kaže: Glavni suparnik mu je bila KPJ, čije je rukovodstvo Tito sazvao u Zagrebu početkom maja radi konsultacija. I ponovo proizvoljni i netačni zaključci bez dokaza.
KPJ od jula vodi oružanu borbu u svim pokrajinama, podiže ustanak u Crnoj Gori, kada Njemci i Italijani dovode nove divizije, cijeli demokratski svijet koji piše o borbama u Jugoslaviji oduševljen je NOB-om. Prvi Hitlerov poraz bio je poslije samo dvanaestodnevnog rata u Jugoslaviji: morao je da za pet nedjelja odloži napad na Sovjetski Savez i toliko docnije dođe do Moskve i Lenjingrada u hladnoj ruskoj zimi. Drugi Hitlerov poraz bio je otvaranje novog ratišta u porobljenoj Evropi.
Pavlović na 74. strani konstatuje da je Tito 19. septembra otišao na sastanak s Mihailovićem da ga privoli da se priključi NOB protiv koje je bio. Mihailović se pravda da nema oružja i Tito mu daje puške i municiju iz fabrike u Užicu. Poslije ovog sastanka, da bi se razlikovali od partizana, Mihailović formira četničke bataljone naoružane oružjem dobijenim od Tita, koji zajedno s partizanima učestvuju u napadu na njemačke garnizone.
Tito je 26. i 27. septembra u Stolicama održao vojno savjetovanje na kome je analizirana tromjesečna NOB u Jugoslaviji i određene smjernice za dalje vođenje rata. Tada su donijete odluke o ustrojstvu NOV. Svi borci, starješine i pripadnici NOP na kapi nose crvenu petokraku iznad trobojke. Uveden je partizanski pozdrav stisnutom desnom pjesnicom podignutom u visini sljepoočnice, pozdravlja se sa Smrt fašizmu, a na isti način otpozdravlja i kaže Sloboda narodu. Oznake starješina od desetara do komandanta bataljona u visini mišice desne ruke na rukavu odjeće. Preimenovan je GŠ u Vrhovni štab (VŠ) i štabovi u pokrajinama u GŠ. Sve odluke odmah su prenesene i sprovedene u pokrajinama i imale su veliki značaj za učvršćenje NOV i NOP na cijeloj teritoriji Jugoslavije.
Drugi sastanak Tita sa Mihailovićem održan je 26. oktobra na kome je postignuta saglasnost o spornim pitanjima između partizanskih i četničkih komandanata bataljona gdje su vodili zajedničke borbe.
Njemačka obavještajna služba je budno pratila Mihailovićevo organizovanje i pregovore i stupanje u zajedničku borbu s partizanima i tražili su od Nedića da pregovara s Mihailovićem. Nedić je Mihailoviću predložio legalizaciju četnika po ugledu na Pećančeve četnike na jugu Srbije koji obezbjeđuju komunikacije, za šta dobijaju logistiku i platu: što bi značilo kraj odmazde i snabdevanje oružjem za borbu protiv komunista (str. 79).
Iako Pavlović kaže da ovaj predlog Mihailović nije prihvatio, to demantuju Mihailovićevi slijedeći potezi koje je zapisao Pavlović. Mihailović se 11. novembra u Divcima sastao sa šefom njemačke vojne obavještajne službe u Beogradu (str. 80) pošto su četnici 1. novembra napali sleđa partizanske jedinice koje su vodile borbe sa Njemcima.
Na istoj strani piše da je 2.000-3.000 njegovih ljudi stupilo u redove novih pomoćnih legalizovanih četničkih odreda koje je formirao Nedić da održavaju red… Legalizacija je imala svoje prednosti. Nedić je dobio više boraca za borbu protiv preostalih partizana. Delu Mihailovićevih četnika omogućeno je da prežive zimu sa minimalnom platom i alibijem koji im je obezbedila Nedićeva vlast. Navedeni broj četnika koji su preko Nedića stupili u službu Njemaca – to je broj Mihailovićevih četnika koje je tada imao pod komandom u Srbiji.
Mihailović je čin brigadnog generala dobio u decembru 1941, pošto je poslije pregovora sa Titom lažno obavijestio Simovića, predsjednika vlade u Londonu, da je pod svojom komandom objedinio četnike i partizane. U stvari, postao je general bez vojske, jer je četnike predao u službu Njemcima, što mu nije smetalo da od kralja brzometno dobije drugi čin generala januara 1942. i treći čin generala armije u junu 1942. godine, kada je komandovao crnogorskim četnicima u Trećoj neprijateljskoj ofanzivi, kada su zajedno sa Italijanima primorali partizanske jedinice da napuste Crnu Goru, Sandžak i Hercegovinu.
To je teška godina na svim savezničkim ratištima i u štampi opširno pišu o borbama u Jugoslaviji koja je tada predstavljena zonom engleskih interesa. Vlada s kraljem u Londonu želi po svaku cijenu da NOP stavi pod svoju kontrolu i preuzme glavnu ulogu od KPJ i ruskog uticaja. Ulaže sav svoj ugled da bi povećala uticaj Mihailovića i uz generalske činove kralj smjenjuje Simovićevu vladu i formira novu. Daje mandat Slobodanu Jovanoviću u koju on postavlja Mihailovića za ministra vojske i mornarice i kralja za načelnika Vrhovne komande i komandanta JVO. Kakva preko noći sva priznanja i zvanja radi političkih potreba bez stvarnih zasluga i uspjeha samo da bi se državnim legitimitetom prisvojili veliki ratni uspjesi NOV protiv fašizma i nacizma u porobljenoj Evropi. Mihailović se razmahuje dobijenim zvanjima i državnim legitimitetom na osnovu u Srbiji legalizovanih četnika u službi okupatora. Šalje izaslanike u sve pokrajine sa uputstvima tamošnjim oficirima, koji su ostali odani predratnom režimu, da se povežu sa okupatorom i na svojim teritorijama formiraju četničke jedinice kojima Mihailović daje legitimitet JVO, s pravom mobilizacije svih vojnih obveznika koji su se prije rata bili zakleli kralju na vernost. Ova organizovanja imala su veliki uspjeh u italijanskoj okupacionoj zoni koja je bila skoro 40% jugoslovenske teritorije (Crna Gora, Dalmacija, veliki dio teritorije Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Slovenije), čiji ratni ciljevi i ambicije nijesu bili isti sa Hitlerovim. Po ovim uputstvima i datim ovlaštenjima, bez neposrednog komandnog uvida i uticaja, na navedenim teritorijama brzo se formira brojna JVO od Mihailovića imenovanih i samozvanih četničkih vojvoda, koji su, u službi okupatora, kao i u Srbiji, i na ovim teritorijama počinili iste zločine nad narodom pod izgovorom istrebljenja komunista i pripadnika NOP. Sami ili u sadejstvu s okupatorom borili su se protiv NOV u odbrani okupirane teritorije, okupatorskih posada i garnizona ili zajedno sa okupatorskim jedinicama potiskivali NOV sa slobodnih teritorija.
Pod naslovom Crna Gora pod italijanskom vlašću Pavlović na 88. strani piše: Italijanska Crna Gora bila je mrtvorođenče. Njeno proglašenje dovelo je do opšteg ustanka… Komunisti su odmah stupili u akciju. U selima su se okupili kršni muškarci, lokalna žandarmerija im se pridružila. Oficiri zauzeli komandna mesta… Kao glavni komandanti nametnuli su se pukovnik Bajo Stanišić, koji se vratio iz Hercegovine, major đorđije Lošić, koji je uspeo da izbegne hapšenje u Sloveniji i kapetan Pavle đurišić.
Stručno smišljena laž o spontanosti ustanka seljaka predvođenih baš onim oficirima koji su poslije po uputstvima Mihailovića u Crnoj Gori organizovali četničku organizaciju u službi italijanskog okupatora da se za nadnice i logistiku bori protiv NOP organizovanog i pripremljenog još od aprila. Autor namjerno ne piše poznatu mu istinu o ulozi i radu KPJ u ustanku i cijelom Drugom svjetskom ratu, po devizi da se ono što nije zapisano nije ni dogodilo. Zato ne navodi datume značajnih događaja, imena značajnih ličnosti i komandanata formiranih NOP jedinica, divizija, korpusa, a piše o Mihailoviću i njegovim namjerama, vezama i ličnostima bez istorijskog dokaza, ili o okupatoru i kvislinškim pokretima, vojskama i ličnostima, težeći da sve stavi u istu ravan. U ratu se zna ko su zaraćene strane, a ko saveznici. To zna i autor, ali ne želi to da kaže zbog Mihailovića.
Ovdje ću navesti neke važne događaje koje je autor prećutao. Za rukovođenje NOP PK se proglasio Vrhovnom komandom i Milovana đilasa odredio za komandanta, a generalštabnog kapetana Arsa Jovanovića za načelnika. Docnije je VK preimenovana u Glavni štab. Vojni savjetnik je bio pukovnik Savo Orović, a generalštabni kapetan Velimir Terzić. Starješine svih teritorijalnih jedinica imenovali su MK od odanih aktivnih i rezervnih oficira i podoficira. U ustanku su učestvovali i oficiri i službenici koji nijesu bili za ustanak, ali nijesu htjeli ili nijesu smjeli da se izdvoje od ostalih mještana. U ustanku su masovne jedinice sa puškama i puškomitraljezima na juriš razoružavale neprijateljske posade i žandarmerijske stanice, zauzimale i gradove koje Italijani nijesu suviše ni branili i došli do značajnog naoružanja, municije, opreme i hrane.
Sasvim je bila drukčija situacija kada su italijanske divizije došle da povrate oslobođenu teritoriju, koju tuku artiljerijom, u prethodnici tenkovi, za njima motorizovana pješadija, praćeni avijacijom. Rukovodioci ustanka odlučili su da se ustaničkim bataljonima ne može suprotstaviti takvoj oružanoj sili, pa su ih raspustili. Borci neka sklanjaju porodice, mal i imovinu dalje od komunikacija u planine dok ne prođe italijanski napad na oslobođene teritorije. Oni koji nijesu učestvovali u ustanku i koji su bili protiv, dočekuju Italijane solju i hlebom okrivljujući za ustanak komuniste koji su pobjegli u planine. Pokazuju kuće istaknutijih komunista koje Italijani pale. Pripadnici pripremnih grupa i rukovodioci sa zarobljenim ratnim plijenom organizovano su se povukli u planine i po naređenju VK od njih se formiraju gerilski odredi koji će da vrše akcije kada se za to stvore uslovi po odlasku većih italijanskih jedinica.
Polovinom oktobra italijanske jedinice, poučene ustankom, povlače se u gradove. Napuštaju šavnički srez i veliki planinski prostor u drugim sjevernim srezovima na kojima NOP pod rukovodstvom KPJ obnavlja ustaničke teritorijalne bataljone koje po srezovima objedinjuju štabovi NOP odreda, NOO i društveno-političke organizacije pod rukovodstvom MK.
Početkom novembra stiglo je naređenje VŠ GŠ Crne Gore da pošalje u Srbiju odred od oko 3.000 boraca. Glavnina odreda se krajem novembra prikupila na teritoriji Žabljačke opštine da, pošto se VŠ sa jedinicama povukao iz Srbije, oslobodi grad Pljevlja u kome se nalazila ojačana italijanska divizija Pusterija koja se ranije utvrdila i pripremila za odbranu, jer se iz cijele Crne Gore nije mogao dovesti odred od preko 3.000 boraca za napad, a da neprijatelj za to ne dozna. U napad se pošlo sa opštim jurišem kao glavnim oružjem srca u junaka. Uoči 1. decembra 1941. neprijateljska je odbrana probijena iz tri pravca i tri bataljona su ušla u grad. Ali, u svakom pogledu nadmoćni neprijatelj uspio je da se odbrani i poslije cjelodnevne borbe bataljoni su bili primorani da se iz grada povuku uz velike gubitke. U istoriju Drugog svjetskog rata Pljevaljska bitka bila je upisana kao najveća u 1941. godini u porobljenoj Evropi.
Autor samo registruje da je VŠ sa bataljonima s kojima se povukao iz Srbije u Sandžaku na oslobođenoj teritoriji 22. decembra u Rudom formirao Prvu proletersku NO brigadu i ne pominje da je u istočnoj Bosni ponovo oslobodio veliku teritoriju sa sjedištem u Foči, koja je nazvana Fočanska partizanska republika i povezala se sa slobodnom teritorijom u Sandžaku, Hercegovini i Crnoj Gori. Tada je sa sjedištem u Žabljaku na teritoriji šavničkog sreza i planinskih dijelova susjednih srezova: pljevaljskog, bjelopoljskog, kolašinskog i nikšićkog stvorena velika slobodna teritorija nazvana Durmitorska partizanska republika, povezana sa Fočanskom, gdje se nalazio VŠ.
Ovo stanje početkom 1942. godine zadavalo je veliku brigu prvo italijanskom, pa njemačkom okupatoru i Mihailoviću sa njegovom ambicijom da po uzoru u Srbiji formira JVO i u Crnoj Gori. Sa pismenim uputstvima, imenovanjima i dodjelom vojvodskog zvanja kapetan Pavle đurišić dobija od Mihailovića zadatak da u Sandžaku i sjevernoj Crnoj Gori formira limsko-sandžačke četničke odrede. U ostalim dijelovima to su činili major đorđije Lošić i pukovnik Bajo Stanišić. Docnije je za Crnu Goru Draža Mihailović imenovao za komandanta generala Blaža đukanovića.
Na ovom zadatku bio je najuspješniji đurišić koga sa radošću prihvataju zabrinuti Italijani, jer će tako tokom zime održavati vezu između svojih garnizona. Sa đurišićem potpisuju sporazum, daju platu za četnike, naoružanje i logistiku da na svojoj teritoriji unište partizane i NOP. Takve sporazume su potpisali za svoje teritorije Lošić i Stanišić. đurišić se na dobijenom zadatku brzo dokazao uništenjem ilegalaca u Lubnicama i zarobljavanjem partizanskog bataljona na Kraljevskim Barama, gdje je strijeljao rukovodioce i članove KPJ i sa ostalim vezanim borcima pobjednički ušao u Kolašin u februaru 1942. Kolašin su mu Italijani ustupili kao nagradu za četničku prestonicu u kojoj osniva zatvor kroz koji je za vrijeme njegove vlasti prošlo oko 2.000 partizanskih pripadnika i simpatizera NOP i od vojnog suda u ime kralja oko 200 na smrt osuđeno i na Brezi strijeljano, a ostali su izručeni Italijanima u logor u Baru.
đurišić je sjutradan po ulasku u Kolašin uz Lipovo u pravcu Sinjajevine usmjerio četničke bataljone i tako ugrozio slobodnu teritoriju Durmitorske partizanske republike za čiju odbranu GŠ formira Štab sinjajevinskog sektora pod čijom komandom bataljoni svih crnogorskih partizanskih odreda, samo iz Durmitorskog pet bataljona i Prvi crnogorski bataljon Prve proleterske brigade, sve do kraja aprila 1942. vode borbe u najtežim zimskim uslovima u planini pod dubokim snijegom, bez smještaja, slabo obučeni, gladni i bez municije sa đurišićevim bataljonima od Italijana dobro naoružanim, obučenim, dobro smještenim, hranjenim i plaćenim. I u maju počinje Treća italijanska ofanziva na sve slobodne partizanske teritorije sa zadatkom opkoljavanja i uništenja NOV i VŠ.
Tito je 21. maja na vojnom savjetovanju kod Žabljaka donio odluku da NOV sa bolnicom napusti iscrpljenu teritoriju Sandžaka, Crne Gore i Hercegovine i da se kroz istočnu Bosnu probije u zapadnu Bosnu, gdje su uslovi za NOP povoljniji, da se od sandžačkih i crnogorskih bataljona formiraju nove brigade, a da na teritorijama Sandžaka, Crne Gore i Hercegovine ostanu teritorijalne partijske organizacije i mali broj boraca koji će iz ilegalstva u narodu širiti istinu o NOP, a u povoljnim prilikama izvoditi akcije i stvarati uslove za povratak NOV.
VŠ je u povlačenju s bolnicom u teškim odbrambenim borbama u pokretu, pored ranijih Prve i Druge proleterske brigade koju je formirao 1. marta od bataljona iz Srbije, formirao i Treću sandžačku, četvrtu i Petu crnogorsku NOU brigadu, koje su docnije dobile naziv Proleterska. VŠ uz velike gubitke u teškim borbama sa okupatorom, četnicima, ustašama i drugim kvislinškim vojskama sa grupom brigada uspjeva da se probije u zapadnu Bosnu – Bosansku krajinu, gdje su sa oduševljenjem dočekani od naroda i u drugoj polovini 1942. oslobođena je do tada najveća teritorija na kojoj su se formirali VŠ, veliki broj novih brigada, pet divizija, Prvi hrvatski i Prvi bosanski korpus, veliki broj partizanskih odreda i drugih vojnih ustanova, NOO i drugih organa narodne vlasti i društveno-političkih organizacija. Ovim su stvoreni uslovi da se u Bihaću 29. novembra 1942. godine održi prvo zasjedanje AVNOJ-a kao najvećeg državnog organa buduće nove Jugoslavije.
Na strani 104. autor piše da je Mihailović: početkom maja otišao u Sandžak i odatle u severnu Crnu Goru, zajedno sa svojim štabom, ali bez vojske. Autor ovdje prećutkuje da je Mihailović krajem maja na durmitorskom području iz sela Tepaca preko radio stanice koordinirao borbe četnika u Trećoj neprijateljskoj ofanzivi i po odstupanju NOV u istočnu Bosnu 13. jula 1942. u Avtovcu u Zimonjića kuli održao sastanak četničkih komandanata: majora Baćevića, Dobrosava Jevđevića, Ilije Trifunovića Birčanina, Pavla đurišića i Baja Stanišića na kojem im je odao priznanje na uspješno izvršenom zadatku i dao im uputstva na osnovu iskustva iz Srbije kako su legalizovani četnici istrebili partizane i pripadnike i simpatizere NOP na od okupatora ustupljenim teritorijama. Poslije sastanka vratio se na odmor u najviše planinsko selo Bosoču iznad Žabljaka ispod Durmitora i poslije prešao u Gornje Lipovo ispod Sinjajevine blizu Kolašina, tada četničke prestonice, u kojem je vlast vršio i komandovao Mihailovićev vojvoda đurišić, gdje sa štabom i engleskom misijom ostaje do maja 1943. Docnije su mu došli i političari Dragiša Vasić i Moljević. Zimu su proveli na italijanskom trebovanju, u planiranju istrebljivanja muslimanskog življa sa teritorija pod njihovom vlašću u Sandžaku i istočnoj Bosni i Hercegovini i zajedno sa Italijanima o sprovođenju operacija, koje je po Hitlerovoj direktivi 47 od 28. decembra 1942. planirao general Ler, nazvanih Vajs 1, Vajs 2 i Švarc. Ove četničke planove autor je naveo kao ambicije pod šifrom Marš na Bosnu, koji je trebalo da počne 5. januara 1943. i za čije je izvršenje bio zadužen major Zaharije Ostojić. To se poklapa sa početkom Lerovog plana po naređenju Hitlera da jednom zasvagda zavede red o čemu je pisao i autor na svoj način na strani 165. i 166.
Autor na strani 162 kaže da se u decembru 1942. u Mihailovićev štab spustio pukovnik S.V. Bejli i da mu je saopštio da invazija predstoji i da partizane treba uništiti. Ovo nije tačno, pukovnik Bejli se spustio početkom oktobra na Sinjajevinu kod štala Zekovića, kada je četnički bataljon, koji je obezbjeđivao spuštanje, počinio nečuvene zločine nad seljacima sela Timora, koje su optužili da su pokrali padobranima bacani materijal. Seljaka Savu ćetkovića, pored svih mučenja tokom cijele noći da to prizna, najposlije su živoga pekli na ražnju. Gornjim navodom autor je pokušao da prikaže da je Mihailović uputstvo za uništenje partizana dobio od Engleza.
Na strani 121. autor želi da jednom lokalnom političkom skupu da jugoslovenski značaj, gdje piše: Da se na odgovarajući način obeleži Prvi decembar – Dan jugoslovenskog ujedinjenja. Skup mladih četnika u selu Šahovići blizu Bijelog Polja, uz prisustvo znatnog broja nastavnika, novinara, pravnika i drugih intelektualaca iz manjih gradova, uglavnom iz đurišićevih i Stanišićevih jedinica. Među prisutnima bili su pripadnici đukanovićevog i Mihailovićevog štaba, ali je skupom u potpunosti dominirao đurišić… Polazna tačka rezolucije bilo je ponovno uspostavljanje jugoslovenske monarhije posle rata uz privremenu četničku diktaturu… Rezolucija iz Šahovića se od tada smatra kao neka vrsta četničkog vjeruju (rezoluciju je napisao Moljević). Određeni od komandanata mladi četnici dovezeni su italijanskim kamionima i sa italijanskim brašnjenikom u selo Šahovići pod kontrolom italijanskog garnizona u Bijelom Polju. Donesena je rezolucija koja se i dalje za Mihailovićeve četnike smatra vjeruju. Tužno je da se četničko vjeruju promoviše na tako nedoličnoj konferenciji za Mihailovića i autora koji joj daje istorijski značaj.
đurišić je u januaru 1943. u bjelopoljskom srezu spalio 35 sela sa muslimanskim življem, ubio 400 boraca i oko 1.000 staraca, žena i djece. Od 5. do 7. februara izvršio je stravičan masakr muslimanskog življa u srezovima: pljevaljskom, čajničkom i fočanskom. Draži Mihailoviću u izvještaju doslovno piše: Sva muslimanska sela u tri pomenuta sreza potpuno su spaljena, da nijedan dom nije ostao čitav. Ubijeno je oko 1.200 boraca i do 8.000 ostalih staraca, žena i djece. U to vrijeme četničke vojvode u Hercegovini počinili su još i više zločina nad muslimanskim življem po Mihailovićevom uputstvu da ove teritorije očiste od muslimana-Turaka. Autor u knjizi ne piše koji se zločin ubraja u genocid.
Na strani 168. piše: Krajem februara na hercegovačkim brdima iznad Neretve između Mostara i Kalinovika okupilo se 15.000 četnika da dočekaju partizane … Mobilizaciju je u svojstvu ministra vojske naredio Mihailović … Posle krvave bitke koja je besnila od 27. februara do 7. marta partizani su se probili… Mihailović je odlučio da lično dođe i preuzme komandu ne bi li spasao situaciju. Autor ne želi da konstatuje da, prema Lerovom planu, Italijani u sadejstvu četnika i ustaša, nijesu mogli da zaustave nastupanje grupe divizija NOV sa bolnicom pod komandom VŠ i Mihailovića su hitno doveli da preuzme komandu nad četnicima ne bi li spasili situaciju.
Na strani 173. piše: Poslije 20. aprila Mihailović je ponovo bio u Lipovu i nameravao da se vrati u Srbiju… Nemci su 14. maja tenkovima ušli u Kolašin, zarobili su i razoružali đurišića i oko 2.000 njegovih boraca. Uprkos opsežnim potragama, Mihailović, njegov štab i britanska misija uspeli su da uz pomoć jedinica JVO iz Srbije prođu kroz Sandžak i 24. maja su se ponovo našli na planini Kopaoniku u zapadnoj Srbiji. Autor ne želi da kaže istinu: da je poslije neuspješnog komandovanja četnicima (JVO) na Neretvi, gdje su ih po prelazu Neretve partizani potukli do nogu, a ostatak se razbježao kućama, Mihailović dobježao u Lipovo, da Ler poražene Italijane i razbijene četnike u koje je izgubio povjerenje nije obavijestio o početku operacije Švarc i da je četnike razoružao, a Mihailović, poslije jednogodišnjeg boravka u Crnoj Gori, bez vojske, kako je i došao, pobjegao u Srbiju, što ne dolikuje komandantu JVO.
Tito je u ratu bio sa NOV, bitkama i operacijama komandovao i u bici na Sutjesci ranjen.
Na strani 206. autor piše: Nasleđivanje italijanskog naoružanja imalo je veliki moralni značaj za Titov pokret. Iznenađujuće je da u knjizi Drugi svetski rat u Jugoslaviji nema odgovarajućeg komentara kapitulacije Italije, koja je pod okupacijom držala 40% Jugoslavije. Autor zlonamjerno kaže da je Titov pokret naslijedio italijansko naoružanje. Istina je da su brzim dejstvom korpusi i divizije NOV pretekli Njemce u razoružavanju italijanske Druge armije koja se nalazila na teritoriji Jugoslavije i tim putem došli do velike količine naoružanja, opreme i hrane značajne za dalje vođenje rata i stvaranje nove slobodne teritorije.
Na strani 215. i slijedećim autor kaže da je 29. novembra 1943. godine održano u Jajcu drugo zasjedanje AVNOJ-a i na svoj način opširno komentariše odluke i dalje piše da su VŠ i Nacionalni komitet prinuđeni da napuste Jajce 7. januara 1944. i docnije se upute u Drvar. U Drvaru su ostali više od četiri mjeseca. Tu se spustila sovjetska vojna misija, a engleskoj misiji se pridružio čerčilov sin Randolf i američki izaslanik za vezu. čerčil je 17. maja obavjestio Tita da je kralj raspustio Purićevu vladu, čiji je član bio Mihailović. Za novog predsjednika vlade odredio je Ivana Šubašića.
Pošto su Njemci znali da se u Drvaru nalazi VŠ i Nacionalni komitet sa savezničkim vojnim misijama, u Grčkoj su više mjeseci pripremali vazdušni desant na Drvar da unište rukovodstvo NOP. Desant je izvršen u zoru 25. maja 1944. godine, kada su se u Drvaru spremali da proslave Titov rođendan. Ovo je bio prvi njemački neuspješan desant ove vrste. Poslije desanta saveznici su Titu predložili da radi bezbjednosti sa VŠ nađe sigurno mjesto. I on se odlučio za ostrvo Vis koje je obezbjeđivala engleska mornarica i vazduhoplovstvo, gdje je na miru mogao da planira oslobađanje neoslobođenih teritorija, posebno Srbije i vodi pregovore sa Šubašićem.
Tito se sastao sa čerčilom u avgustu u Italiji i poslije je na Visu sa Šubašićem potpisao sporazum 16. avgusta. Šubašić je priznao AVNOJ za legitimnu vlast na teritoriji Jugoslavije, a NOV za jedinice legitimne borbene snage (strana 223).
Na strani 232. piše: Kralj je 28. avgusta 1944. potpisao ukaz kojim je Mihailovića smenio sa položaja načelnika Štaba Vrhovne komande u okupiranoj Jugoslaviji. Na 230. strani piše da su se 20. avgusta sastali Mihailović i Nedić, da je Nedić ponudio od Nemaca oružje i da stavi svoju SDS pod Mihailovićevu komandu za formiranje srpske vojske od 50.000 boraca koju bi činili svi oni koji se bore protiv komunista, s tim da Mihailović bude zastupljen u Nedićevoj vladi. O tome su 22. avgusta obavestili Hitlera, koji je čitavu tu zamisao odmah odbacio.
Na strani 232. piše: Saveznici su dali punu podršku Titu u novom pokušaju krajem jula da prodre u Srbiju, u kome su učestvovale tri najbolje divizije NOV… P
