Hram Silaska svetog Duha u Vinkovcima sagrađen je 1793. godine u vreme kada je u ovom gradu bilo oko 50 srpskih kuća i jedan sveštenik. Malobrojni Srbi ovde su konstantno bili pod pritiskom austrijske carske vlasti i rimokatoličkog klera. Tako su na inicijativu katoličkog biskupa Filipa Stankovića, a uz blagoslov carice Marije Terezije 1772. godine proterani u Mirkovce.
Stara drvena crkva u Vinkovcima postojala je pre izgradnje novog hrama, odnosno još na početku 18. veka. Prema popisu iz 1756. godine zabeleženo je sledeće: „Šanac Vinkovci, broj kuća 8. Crkva svetog Nikolaja bila drvena, osvećena episkopom G. Spiridonom (Stibicom).“
Nakon izgradnje novog hrama prvo bogosluženje, a ujedno i osvećenje hrama, izvršeno je na praznik Usekovanje glave sv. Jovana Krstitelja 1793. godine sa blagoslovom karlovačkog mitropolita Stefana Stratimirovića.
Ikonostas crkve koji je ukraden 1991. godine rad je Stojana i Jakova Nedića iz 1811. godine. Parohijski dom u Vinkovcima podignut je 1804. godine. Za vreme Drugog svetskog rata na crkvi su polupani prozori, a mnoge stvari su ukradene. Parohijski dom je takođe oštećen, a ukupna šteta bila je 1,5 miliona ondašnjih dinara.
Vinkovačka crkva i parohijski dom do temelja su srušeni 1991. godine, a nakon toga su gradske vlasti na mestu gde se nalazila crkva napravile parking za automobile. Novi parohijski dom podignut je i osvećen 2004. godine, dok je novoizgrađeni hram, identičan onom porušenom, osvećen 28. oktobra 2012. godine.
Hram u Markušici
Još jedna crkva posvećena Silasku svetog Duha nalazi se na ovom prostoru i to u Markušici. Crkva je u ovom mestu postojala i ranije, a 1705. godine zabeležena je kao drvena crkva posvećena Vaznesenju Gospodnjem koju je 26. oktobra 1698. godine osvetio episkop vukovarski Spiridon Štibica.
U izveštaju iz 1733. U vreme sveštenika Georgija Teodorovića, ova stara crkva nalazila se u ovakvom stanju: „od drveta, oblepljena blatom, neokrečena, pokrivena šindrom; trapeza, umivaonica i krstionica od drveta; zvonica na 4 stuba s jednim srednjim zvonom, na ikonostasu samo saprestolne ikone i sedam malih.“
Nedaleko od Markušice (kod Malog Antina) nalazio se i srpski manastir koji je porušen 1796. godine.
Današnji hram Silaska svetog Duha sagrađen je u periodu od 1794. do 1810. godine. U Prvom šematizmu eparhije osečkopoljske i baranjske navodi se da je to „monumentalna jednobrodna građevina s visokim zvonikom, podignuta u duhu klasicizma… Hram se nalazi u centru sela, izduženog oblika, oltar polukružna apsida, zvonik barokni iznad zapadnog ulaza, kvadratne osnove, sa tri elektrifikovana zvona, a porta je uređena i ograđena armiranim betonskim simsom, stubovima i kovanom ogradom.“
Slike na ikonostasu hrama nastale su pre njegove izgradnje, tj. za stari hram još 1777. godine, a pripisuju se daljskom slikaru Jovanu Isailoviću Starijem. Hram je živopisan 1989. godine, a freske su delo Zorana Đorđevića iz Beograda.
Tokom Drugog svetskog rata markušička crkva pretvorena je u rimokatoličku. Takođe, u to vreme crkva je oštećena i demolirana. U poslednjem ratu crkva je 1991. godine pogođena granatama i izrešetana mecima. Generalno je obnovljen u periodu od 1999. do 2002. godine. Pored hrama nalazi se i betonski krst, dok je parohijski dom podignut 1990. godine.
Samo naselje Markušica prvi put se pominje u 13. veku, odnosno 1267. godine. Ovo mesto 1469. zabeleženo je pod imenom Marcufalva i bila je posed Korođa. Za vreme turske vladavine ovde je bilo 30 srpskih porodica.
Nakon njihovog odlaska ovde se ponovo doseljavaju Srbi uglavnom iz Bosne, Mačve i Baranje, a 1810. godine imala je 119 srpskih kuća. Stotinjak godina kasnije imala je 195 srpskih kuća sa 906 stanovnika, a pored Srba u Markušici je tada živelo 396 Mađara, 262 Nemca, 77 Hrvata i 16 Jevreja.
Ostrovska crkva
Naselje Ostrovo zabeleženo je nešto kasnije i to u 16. veku u krušedolskom pomeniku. Pod Turcima ovde je bilo 15 srpskih porodica , a početkom 18. veka doseljavaju se Srbi iz Bosne, Mačve i Baranje.
Stanovništvo se ovde postepeno povećavalo. Tako je 1810. godine Ostrovo imalo 84 srpske kuće, a 1910. taj broj se povećao na 152 srpska doma.
U izveštaju iz 1733. godine ovde je zabeleženo pstojanje crkve koja je bila u ovakvom stanju: „Crkva od drveta, oblepljena blatom, pokrivena trskom; trapeza od drveta; zvonica na 4 stuba od hrastovine, pokrivena šindrom, s jednom srednjim zvonom. Hramovna slava Vaznesenije Gospodnje, ne osvećena.“
Novi hram Rođenja svetog Jovana Krstitelja podignut je u periodu od 1747. do 1752. godine, a osvetio ga je episkop Partenije Pavlović 18. juna 1752. godine. Čak tri ikonostasa su pravljena za ovu crkvu: najpre početkom 19. veka kojeg je naslikao Mihajlo Popović, zatim 1841. godine koji je delo Đorđa Diklića i na kraju ikonostas koji je obnovljen 1899. godine u radionici Luke Aleksijevića iz Novog Sada.
Ovaj hram nekoliko puta je obnavljan: 1899, 1934, 1984 i poslednji put 2005. godine. Parohijski dom u Ostrovu podignut je 1910. godine.
Za vreme poslednjeg rata ostrovska crkva teško je oštećena. U Šematizmu se navodi da je bila „uništena krovna konstrukcija naosa, toranj je pogođen sa dve granate, probijen je krovni venac oltarske apside i unutrašnjost hrama je oštećena.“
Izvori i literatura:
1. Protojerej – stavrofor Dušan Kolundžić, Prvi šematizam Eparhije osečkopoljske i baranjske, Eparhija osečkopoljska i baranjska i JP Službeni glasnik, Dalj – Beograd, 2009.
2. dr Dušan Lj. Kašić, Srpska naselja i crkve u sjevernoj Hrvatskoj i Slavoniji, Eparhijski upravni odbor, Zagreb, 2004.
3. dr Dinko Davidov, Zlodela i gresi, Eparhija sremska, Beograd, 1990.
The post Hramovi Silaska svetog Duha – Vinkovci, Markušica i Ostrovo appeared first on srbi hr.
