U mestu Trpinja pre izgradnje sadašnjeg hrama Vaznesenja Gospodnjeg – Spasovdan, postojao je hram posvećen svetom velikomučeniku Georgiju koji je u istorijskim listinama prvi put zabeležen 1695. godine. Ova crkva 1733. godine bila je u ovakvom stanju: „Crkva, donji deo od kamena, a gornji od drveta, blatom oblepljena i išarana iznutra i spolja, pokrivena hrastovom šindrom. Porta ograđena koljem hrastovim te se noću zatvara. Osvetio je Nikanor krušedolski.“
Samo mesto prvi put se pominje 1329. godine. Ono je napušteno pre dolaska Turaka u prvoj polovini 16. veka, međutim oko 1536. godine ovde su se ponovo naselili Srbi iz Srbije. Krajem 17. veka Trpinju ponovo naseljavaju Srbi i to sa prostora Bosne, Mačve, Crne Gore, Hercegovine, Baranje i Bačke.
Godine 1732. ovde je zabeleženo 109 srpskih kuća, tridesetak godina kasnije broj kuća se popeo na 184, da bi 1905. godine u Trpinji bilo 352 srpske kuće sa 2.104 stanovnika.
Hram Vaznesenja Gospodnjeg izgrađen je sredinom 17. veka, a 3. septembra 1753. godine osvetio ga je pakrački episkop Sofronije Jovanović. Trinaest godina kasnije ovde je bilo čak šest sveštenika: Jovan Nikolić, Hristofor Nikolić, Roman Stefanović, Jefrem Živković, Mihailo Vujić i Nedeljko Jeftić.
Delovi ovog hrama su freskopisani (svod i gornji deo zidova), a ikonostas je nastao u drugoj polovini 18. veka i na njemu su ikone koje je verovatno radio Grigorije Jezdimirović iz Dalja. U Prvom šematizmu eparhije osečkopoljske i baranjske piše da „osnova hrama ima dimenzije 19,39*8,54 m, a visina zida do strehe ima 7,42 m. Hram ima relativno bogatu obradu glavnog pročelja, zvonik sa baroknom lukovicom i spada u vredne kasnobarokne građevine na ovom području. U zvoniku su smeštena četiri zvona.“
Ispred hrama nalazi se kameni krst podignut 1894. godine, a parohijski dom sagrađen je 1908. godine. Plac na kojem je podignut parohijski dom dar je porodice Milovuk iz koje je potekao jedan od osnivača i pokretača Matice srpske – Josif Milovuk. Gotovo celu drugu polovinu 19. veka u Trpinji je sveštenik bio Teodor pl. Miković, inače rodom iz ovog mesta.
Tokom Drugog svetskog rata trpinjska crkva je pretvorena u rimokatoličku, ustaške vlasti i katolička crkva u ovom mestu nasilno su pokrstili mnogobrojne stanovnike. Za ovo nedelo od strane đakovačke biskupije postavljen je sveštenik Stjepan Rade koji je vršio pokatoličavanje.
Poslednjih godina hram u Trpinji je generalno obnovljen.
Hram u Petrovcima više puta obnavljan
Petrovci su prvi put zabeleženi 1333. godine. Pretpostavlja se da su dobili ime po crkvi svetog apostola Petra koja se nalazila u ovom mestu, dok drugi izvori navode da je ime dobilo po prvom stanovniku – Petru Bogiću.
U turskim izvorima iz 1566. i 1567. godine ovde se pominje drvena crkva. Sadašnji hram posvećen Vaznesenju Gospodnjem podignut je 1769. godine na mestu stare drvene crkve. Ikonostas je nastao u prvoj polovini 19. veka i rad je Bogdana Đukića.
Ovaj hram je u 20. veku dva puta obnavljan i to nakon oštećenja u ratovima. Najpre je zadobio oštećenja tokom Drugog svetskog rata kada je u decembru 1944. tokom borbi na Sremskom frontu, pogođen ustaškim i nemačkim granatama. Od dve crkvene zgrade nemačka vojska je napravila sebi bunkere, a mnogobrojni crkveni predmeti su ili oštećeni ili opljačkani.
Nakon toga hram je obnovljen 1972. godine da bi u poslednjem ratu, 1991. godine pogođen granatama i tada su oštećeni zvonik i krovna konstrukcija. Obnovljen je godinu dana kasnije.
Crkva u Petrovcima ima tri zvona koja su osvećena 1928. godine dok je parohijski dom izgrađen u 19. veku, a obnovljen je pre desetak godina.
Petrovce su sredinom 19. veka naselili Rusini tako da je u ovom mestu početkom 20. veka Srba bilo 22 odsto, odnosno njih 219.
Mitropolit Pavle Nenadović osveštao crkvu u Budimcima
U 15. veku (1477. godine) zapisana je pustara Budimci koju je u tursko vreme naselilo šest srpskih porodica. Selo je nakon izgona Turaka ponovo opustelo da bi se početkom 18. veka ovde naselilo tridesetak srpskih porodica uglavnom iz Bosne (devet porodica je nosilo ime Bošnjak), ali i iz Baranje.
Hram Vaznesenja Gospodnjeg podignut je u 18. veku, a 1766. godine osvetio ga je mitropolit Pavle Nenadović kada su u selu bila i dva sveštenika: Petar Branković i Nedeljko Jeftić kao i 69 srpskih kuća.
Srbi su u ovo mesto doseljavani i tokom 19. veka, a na početku 20. veka popisan je 1981 Srbin, dok je pored njih ovde još bilo 63 Nemca i 12 Jevreja. Nakon Prvog svetskog rata na ovo područje, pa tako i u Budimce, doseljava se 130 po-rodica solunskih dobrovoljaca.
Potom sledi period stradanja Srpske pravoslavne crkve, a samim tim i srpskog naroda. Najpre je tokom Drugog svetskog rata pravoslavni hram porušen i devastiran, a zatim obnovljen sredinom prošlog veka.
U poslednjem ratu crkva je ponovo devastirana: porušen je plafon, uništene su ikone i bogoslužbene knjige. Oba parohijska doma koja se nalaze u ovom mestu su opljačkana. U Prvom šematizmu eparhije osečkopoljske i baranjske o ovome navodi se sledeće: „Godine 1995. kada je u selu bila Osječka brigada pod zapovedništvom Branimira Glavaša crkva je doživela velika devastiranja. Porušen je plafon, sve što se nalazilo u hramu potpuno je uništeno: svi sasudi, odežde i svi prekrivači, a ikone na ikonostasu sečene su bajonetima i bodene. Stari dom u kome je boravio sveštenik s porodicom, po odlasku u izbeglištvo 1991. godine, u potpunosti je opljačkan i devastiran, prozori i vrata iščupani, a ograda isečena i odnešena. Sa novog doma je odnesen materijal za struju, za kupatilo, stolarija još neugrađena i 5000 bele fasadne cigle.“
Hram je obnovljen i osvećen od strane episkopa osečkopoljskog i baranjskog Lukijana, 2000. godine.
Crkva u Mohovu
Nešto kasnije zidana je crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Mohovu – 1839. godine. Kao i u Petrovcima i ovde je ikonostas rad Bogdana Đukića iz Tovarnika, napravljen 1857. godine. Hram koji je obnovljen 1936. godine ima dva zvona, a parohijski dom obnovljen je nakon Drugog svetskog rata tokom kojeg je porušen.
Hram je u poslednjih decenija bio u izuzetno lošem stanju, ali je poslednjih godina krenula obnova. Prošle godine postavljena su i osvećena zvona, a u toku su radovi na fasadi i krovu.
Mohovo je naselje iz 15. veka kada se spominje pod imenom Moho po porodici Mohor. Nakon odlaska Turaka upravu nad ovim mestom preuzima grofovija Elc. Prvi pomen pravoslavne parohije je iz 1733. godine od kada datiraju matice umrlih. Te godine navodi se da su imali 30 „glava“, a godinu dana kasnije 19 domova.
Izvori i literatura:
1. Protojerej – stavrofor Dušan Kolundžić, Prvi šematizam Eparhije osečkopoljske i baranjske, Eparhija osečkopoljska i baranjska i JP Službeni glasnik, Dalj – Beograd, 2009.
2. dr Dušan Lj. Kašić, Srpska naselja i crkve u sjevernoj Hrvatskoj i Slavoniji, Eparhijski upravni odbor, Zagreb, 2004.
3. dr Dinko Davidov, Zlodela i gresi, Eparhija sremska, Beograd, 1990.
The post Hramovi Vaznesenja Gospodnjeg – Trpinja, Petrovci, Budimci i Mohovo appeared first on srbi hr.
