Multietnička socijalistička Jugoslavija je nekada bila regionalna industrijska sila, država ekonomskog uspeha. Tokom dve decenije pre 1980. godine godišnji bruto proizvod je u Jugoslaviji beležio rast od 6.1 procenta. Medicinska zaštita je bila besplatna, bilo je pismeno preko 90 procenata populacije, a prosečni životni vek stanovništva se popeo na 71 godinu. Ali posle decenije zapadne ekonomske pomoći i petogodišnje dezintegracije, ratova, embarga i bojkota, ekonomija bivše Jugoslavije je bila uništena, a nekada moćni industrijski sektor razoren.
Jugoslovenska implozija je delom rezultat američkih mahinacija. Uprkos političkom kursu nesvrstavanja i bogatim trgovinskim odnosima sa Evropskom zajednicom i Sjedinjenim Državama, administracija Ronalda Regana je naciljala jugoslovensku ekonomiju u tajnoj direktivi Nacionalne bezbednosti iz 1984. godine, koja je postala osnova za buduću politiku Sjedinjenih Država prema Jugoslaviji. Cenzurisana verzija ovog dokumenta je objavljena 1990. godine i iz nje se vidi da je američka politika prema Istočnoj Evropi, uključujući i Jugoslaviju, zapravo skup širokih mera za promociju tihe revolucije u cilju rušenja komunističkih vlasti i partija i potonje reintegrisanje oslobođenih istočnoevropskih zemalja u tržišno orjentisane ekonomije. Što se tiče Jugoslavije, ovaj proces je iniciran nametanjem zapadnih, na čelu sa američkim kreditorima, makroekonomskih reformi čija je prva runda počela odmah posle smrti maršala Tita 1980. godine. Tokom te decenije Međunarodni monetarni fond i Svetska banka su periodično prepisivali nove doze njihovog gorkog ekonomskog eliksira s kojim je Jugoslavija lagano dovedena u komatozno stanje.
Od samog početka ovog procesa programi koje je nametao MMF su ubrzavali dezintegraciju jugoslovenske privrede, što je dovelo do negativnog privrednog rasta od čak deset procenata u 1990. godini. Dotadašnja država blagostanja je konačno razorena sa svim predvidljivim socijalnim posledicama. U međuvremenu je drastično narastao strani dug države, što je dovelo da pritiska na kurs domaće valute i srozavanje standarda građana. Krajem 1989. godine jugoslovenski premijer Ante Marković se u Vašingtonu sastaje sa predsednikom Džordžom Bušom, kako bi okončao pregovore oko nove finansijske pomoći Jugoslaviji. Zauzvrat Jugoslavija je morala da pristane na još drastičnije ekonomske reforme, na devalvaciju, zamrzavanje plata, oštre rezove u državnoj potrošnji i eliminaciju državnog i radničkog upravljanja preduzećima. Masivne reforme koje su naložene spolja ubrzo su bile primenjene, uključujući i onu za Zapad najvažniju – liberalizaciju zakonodavstva, posebno kada su u pitanju strana ulaganja. Ekonomska šok terapija je počela januara 1990. godine i to je, pored ostalog, dovelo do realnog pada vrednosti plata od preko četrdeset procenata. MMF je u potpunosti držao pod kontrolom jugoslovensku Centralnu banku, što je značajno smanjilo mogućnost socijalnog davanja i realizaciju ekonomskih programa. Reformatori su naprečac uspostavili sve neophodne uslove za konačni slom Jugoslavije koja u tom momentu više nije imala federalnu fiskalnu strukturu, a sve federalne političke institucije su bile smrtno ranjene. Presecanjem finansijskih arterija između Beograda i republika, ove reforme su zapravo dale energiju secionističkim tendencijama koje su se hranile ne samo etničkim podelama, već i ekonomskim faktorima. Budžetska kriza stvorena intervencijom MMF-a je obezbedila de fakto otcepljenje republika, najpre Slovenije i Hrvatske…
Od Zapada nametnuta neoliberalna makroekonomska rekonstrukcija privrede je odigrala ključnu ulogu u uništavanju Jugoslavije. Ipak, od početka rata 1991. godine svetski mediji su brižno prevideli ili porekli svoju ulogu u ovom procesu. Odnosno, upravo suprotno, pridružili su se horu hvalospeva na račun slobodnog tržišta, kao baze za izgradnju razorene privrede. Socijalni i politički uticaj ove ekonomske rekonstrukcije u Jugoslaviji je pažljivo izbrisan iz kolektivne svesti svih nas. Stvaraoci javnog mnjenja su uspostavili dogmu da su za raspad Jugoslavije krive etničke i religijske podele, iako su u stvarnosti te podele bile samo posledica daleko dubljih procesa i političkih lomova. Ta lažna svest nametnuta od moćnih kampanja medija nas je sve onemogućila da shvatimo značaj istorijskih zbivanja i promena, kao i prave uzroke socijalnih konflikta. Kada je reč o bivšoj Jugoslaviji, ovakve laži su potpuno zamutile osnove južnoslovenskog ujedinjenja, solidarnost i jedinstvo ovih naroda. Ali, takva lažna i izvitoperena svest postoji širom sveta, svuda gde su uništene fabrike, radnici bez posla i raskomadani socijalni programi i gde je jedini mogući recept gorka ekonomska pilula…
Ono što se dogodilo Jugoslaviji i potom nastavilo da se dešava njenim nejakim državicama proizišlim iz njenog raspada, sigurno odzvanja daleko van Balkana. Jugoslavija je ogledalo za slične ekonomske programe rekonstrukcije i to ne samo u nerazvijenom svetu, već i u Sjedinjenim Državama, Kanadi i celoj zapadnoj Evropi. Jugoslovenske reforme su okrutna refleksija modela destruktivne ekonomije u svom najekstremnijem izdanju.
(Ovo su delovi teksta profesora doktora Majkla čosudovskog koji je prosledio Projektu Drugo lice Evrope, alternativni forum Evropskog samita, u Madridu 1995. godine)
