Države koje su zainteresovane da imaju svoje lobiste u Vašingtonu, UN-u ili Briselu, nezaobilaznu ulogu u tim poslovima najčešće poveravaju svojoj dijaspori. Kada je o prostorima bivše Jugoslavije reč, trebalo bi imati u vidu pre svega albansku dijasporu, naročito onu u SAD. Upravo na njenom primeru najbolje se vidi model efikasnog delovanja dijaspore u zemlji-domaćinu za ostvarenje nacionalnih težnji matičnog naroda.
Krajem 1981. godine, kako u jednoj studiji navodi dr Srđa Trifković, poznati srpski analitičar iz čikaga, „neposredno posle pobune na Kosovu koja je privukla znatnu pažnju svetske javnosti, deo albanske dijaspore u SAD sagledao je važnost investiranja u lobistički rad, kultivisanje medija i uspostavljanje bliskih odnosa sa pojedinim američkim kongresmenima“.
„Premda slabije obrazovana, malobrojna i manje integrisana u američko društvo od srpske, albanska dijaspora je bolje shvatala da za uticaj na političke krugove zemlje-domaćina mora da angažuje znatna novčana sredstva, kao i znanje i iskustvo ljudi van sopstvene zajednice, profesionalaca za lobiranje i promotivno komuniciranje koji se razumeju u funkcionisanje višestruko složene i skupocene političke mašine zvane Vašington“, navodi Trifković.
Za dan – milion i po dolara
„Samo na jednom banketu Albansko-američke građanske lige 1987. godine u NJujorku za Dolovu i Diogardijevu kampanju prikupljeno je za jedan dan – milion i po dolara. O takvim sredstvima Srbi nisu mogli ni da sanjaju“, piše Trifković.
Albanska dijaspora u SAD, nastavlja on, „tada je brojala do 250. 000 pripadnika i otprilike petostruko manje od broja Srba u istoj zemlji, a ipak je imala prednosti u odnosu na glavnu metu svojih namera“.
„Kao prvo, nije bila rascepkana crkvenim, ideološkim, zavičajnim i generacijskim podelama. Albanci: bivši balisti i kompartijci, muslimani i hrišćani, iz Albanije, Makedonije, Crne Gore, Grčke ili sa Kosova i Metohije, mislili su isto u pogledu dugoročnih nacionalnih ciljeva.
Kao drugo, albanska dijaspora je uvažavala autoritet tradicionalnih lidera zajednice, za razliku od Srba gde jednog sveobuhvatnog izvora legitimnog autoriteta nije bilo“, pojasnio je Trifković.
Vidljiva faza petogodišnjeg diskretnog pripremnog perioda, prema njegovim navodima, „počela je juna 1986. godine kada su istovremeno Robert Dol u Senatu i DŽozef Diogardi u Predstavničkom domu podneli nacrte rezolucija kojima se podržava albanski separatizam na Kosovu kao borba za legitimne aspiracije i ljudska prava jednog ugnjetenog naroda. U tom trenutku lobistički napori dvojice republikanaca nailazili su na nespremnost američkog estabilišmenta da raspad Jugoslavije vidi kao realnu mogućnost ili da ga aktivno podrži. Ali, upravo u ovom periodu dolazi do izražaja treća značajna prednost albanske dijaspore u odnosu na srpsku – novac. Albanci su još od poznih sedamdesetih godina 20.veka postali značajni igrači na američkom tržištu heroina. To im je omogućilo da velika sredstva stave na raspolaganje svojim političkim zagovornicima, mada je do tada teza o neodrživosti jugoslovenske države uglavnom u Americi neuspešno bivala lansirana pre svega od hrvatske emigracije.
Nedostatak profesionalaca
Mada Srbija nema lobi u SAD, podsećanja radi, Helen Delić-Bentli u vreme dok je bila član Kongresa, i pojedine srpske organizacije u Americi ulagali su ogromne napore da činjenice o događajima u bivšoj SFR Jugoslaviji dopru do javnosti i američke administracije. U to vreme SerbNet iz Pitsburga i Kongres srpskog ujedinjenja iz San Franciska pojedinačno su nastojali da samostalno lobiraju u korist srpskog naroda kroz susrete i razgovore sa američkom vladom i Kongresom. NJihovi rezultati, ako se ima u vidu ishod građanskog rata u bivšoj SFRJ, veliki egzodusi srpskog naroda i naposletku NATO bombardovanje Srbije – nisu dali nikakve rezultate. Mada i danas ima uspešnih Amerikanaca srpskog porekla koji imaju dobre kontakte u Stejt departmentu i Kongresu, to nije profesionalni lobi, a nedostatak profesionalaca ogleda se kroz tretman koji Srbija ima u američkim medijima i kroz pritiske kojima je izložena.
U Vašingtonu je, podseća Trifković, „u to vreme još preovladavao stav Lorensa Iglbergera, bivšeg američkog ambasadora u Beogradu, da je Jugoslavija ne samo datost već i poželjna realnost“.
„Sovjetski Savez je tek kretao putem perestrojke i krah mu se još nije nazirao, a u hladnoratovskoj računici Amerikanaca to je značilo da jugoslovenski status ne treba remetiti. Sa Miloševićevim usponom, međutim, Albanci su dobili fokus svojih lobističkih napora. Dobili su personifikaciju navodne srpske tvrde, komunizmom zaražene političke strukturne moći. Milošević im je išao na ruku bahatošću koja nije
bila utemeljena ni na kakvoj strateškoj viziji budućnosti, da o srpskom nacionalnom interesu ne govorimo. Tako je angažovanost albanske dijaspore u SAD krunisana 1989. godine Zakonom o inostranim finansijama br. 101-513, koji se odnosio na
narednu fiskalnu 1990. godinu, a u koji je Dol ubacio 23 rečenice kojima je objavljen ekonomski rat tadašnjoj Jugoslaviji uz istovremeno podsticanje secesionizma. Od tog trenutka Rubikon je bio pređen“, piše Trifković.
