PAVLE JOVANOVIć I ALBANCI
– U vezi albanskih intriga protiv našeg slikara –
Piše:Prof. Dr Kaplan BUROVIć, akademik
Naš akademski slikar Pavle Jovanović (rođen na Cetinje 1857, umro je u Beogradu 1957.), još pre balkanskih ratova, upoznao se lično sa Grkom iz Skadra Nikola Idhromenos (1860-1939), ili – kako ga Albanci albaniziraju – Kolë Idromeno, koji se isto tako bavio slikarstvom. Albanac Mikel Prenuši, napisao je i objavio biografiju Nikole Idromenos-a, pretendirajući za njega da je Albanac. Obična stvar kod ovih Albanaca. U toj biografiji piše i za našeg Paju Jovanovića. čudimo se što i njega nisu proglasili za Albanca. Konkretno on kaže:
Prva poseta koju je on (Pavle Jovanović) učinio u Albaniji pripada kraju proteklog veka (XIX). Kako se vidi iz njegovog relativno bogatog stvaranja sa albanskom tematikom, kao i od njegovog stava prema našoj zemlji, on je imao dobro mišljenje za albanski narod. Upravo je ovaj njegov stav koji učini Kol Idromena da se približi u prijateljstvu sa njim. Iz godine 1892. je jedno lepo tablo Pavla Jovanovića sa naslovom Albanski junaci u epskom kolu (U albumu Lidhja Shqiptare e Prizrenit, Tirana, 1979, str. 150, ovom su tablou albanski šovinisti promenili naslov u Junaci albanske lige u epskom kolu i objavili su je bez imena autora,- KB)1), dok ostala dela sa albanskom temom su iz kasnijeg vremena, svega 7 tabloa. (Albanac Ferid Hudhri: Piktorë të huaj për Shqipërinë, list DRITA, Tirana 16. avgust 1981, str. 11, misli da je Pavle Jovanović izradio 8 tabloa sa albanskom temom.) Ovaj crnogorski slikar posetio je posebno Skadar i Malesiju (Gore Severa Albanije), gde je uzeo mnoge podatke za svoja dela. Od njih najpoznatija su Kolo sa sabljama, Borba petlova, Priprema albanske neveste i druga lepa dela sa albanskom tematikom. (Dela Pavla Jovanovića sa albanskom tematikom zapremaju jedno značajno mesto u kolekciji njegovih dela, koja danas ima Beč, Beograd, Drezden, Cetinje i druge galerije.).
Da bi prikupio podatke za delo Kolo sa sabljama, koje je mislio da izradi, Pavle Jovanović je došao u Skadar tu oko 1907. godine, uvek u društvu Kol Idromena. Jedan dan oni odlučiše da se prošetaju do tvrđave Rozafat. Strani slikar je ostao jako zadovoljan od profesionalne kulture našeg umetnika, čije je delo jako mnogo cenio. Dok su silazili sa tvrđave na stari trg grada, P.Jovanoviću zastaše oči kod jednog posebnog albanskog tipa. Beše to glavni mesar starog trga (takozvani bajraktar kasapa), koji mu je privukao pažnju. Oba umetnika stadoše i dugo su razgovarali sa njim. Na kraju mu predložiše prijateljski da im pozira. Nikako da to ostvare. Oba slikara su bili primorani da se udalje, ne tražeći usiljeno nešto što on ne htede da učini. Idromeno tada nađe jedno drugo rešenje: Fiksirao je u pamćenje sve karakteristike njegovog lica, glavne linije tela i, pošto učini nekoliko koraka do polja Bojane, sede i nacrta verno gordi izgled ovog albanskog prototipa. Skica Idromena beše savršena i strani slikar, zadovoljan radom prijatelja iz Skadra uputi se k gradu. Osmatrajući ovu punu i dovoljnu skicu za njegovo tablo, on se u isto vreme i začudi za talenat svog albanskog prijatelja. (Sve ovo Idromeno je često kazao svojim drugovima i danas se događaj prepričava u gradu Skadar u raznim varijantama. Neki kažu da je skiciranje mesara učinjeno iz jednog drugog dućana, viza-vi, ali bez njegovog znanja. Crnogorski slikar mu beše ponudio para za poziranje i, zbog toga, on se oseti uvređenim.)
Kada su kasnije građani Skadra videli u razne edicije dovršeno delo P.Jovanovića, ubediše se da jedna od glavnih figura prvog plana beše ona njihovog sugrađana. Beše izabran zaista jedan albanski tip, gordog muškog izgleda, koji vije kolo sa sabljom. Ovo kolo isto tako oba slikara behu videli više puta u Malesiji i za to su učinili i razna skiciranja.
Isto ovako, prema sećanju savremenika, crnogorski slikar, pomognut od Kol Idromena, izradio je i tablo Borba petlova. (Glavnu ideju ovog dela Idromeno je objašnjavao sa svađama među porodicama, koje su veridbu svoje dece činili još u kolevkama. Ovo delo Borba petlova nalazi se danas u Narodnom muzeju u Beogradu.). Priprema albanske neveste i druga dela isto tako. Konsultiranje između ova dva slikara bilo je plodno i neprekidno. Obojica su bili istog uzrasta i naklonjeni da pretstave objektivno realnost života, svoje savremenike, lepu prirodu. Razgovarajući sa svojim drugovima u Skadar Kol Idromeno ispoljavao je rezerve za stvaranje Jovanovića kako za izvitoperenje njegovih subjekata, isto tako i zato što nije pretstavljao detaljno albansku narodnu nošnju. Kako izgleda P.Jovanović je skicirao i uzimao beleške u Albaniji, dok je izradu činio kasnije na Cetinje, kod svoje kuće. Ovaj način rada činio ga kadkad da se udaljavao od životne realnosti.2)
Zauzeću se malo sa analizom ovog dugog citata, da bismo videli gde je istina.
1.- Legendu za bajraktara kasapa Skadra verovatno je izmislio sam Mikel Prenuši, koji nam je i drugde dao svedočanstva odličnog falsifikatora3). Da je Idromenos pričao često svojim drugovima istoriju mesara, nema nikakvih podataka. Ja sam bio u Skadar desetinama puta od 1960. godine, pa sve do 1970, i stalno sam se kretao u krugu intelektualaca, umetnika, slikara i književnika Skadra, od kojih nikada nisam čuo ni ime Pavla Jovanovića, kamoli i koju reč za njegovo delo Kolo sa sabljama, ili za glavnu figuru prvog plana tog tabloa. I ne samo za njega i njegova dela! Ko pod gvozdenom petom Envera Hodže sme u Albaniji i da prišapne kome ime jednog jugoslovenskog umetnika, da diskutira njegovo stvaranje?! Samo što sam spomenuo ime Iva Andića i njegovu Nobelovu nagradu na jednom plenumu Saveza književnika Albanije, uhapsiše me i osudiše na doživotnu robiju.
Savršena skica Idromenosa, koja pretstavlja mesara i koju je navodno iskoristio P.Jovanović, isto tako mora da je izmišljotina, produkt patološke fantazije M.Prenuši-a, koji bi hteo da nam prikaže njihovog slikara Idromenosa ne samo ništa manje talentiranog od P.Jovanovića, već i kao osobu koja ga pomagala, koja ga udostojila njegovog prijateljstva, pa eto – ima i udela u njegovim delima.
Tako i sve drugo u vezi sa njim.
2.- Tablo Jovanovića Borba petlova nema veze sa Albancima, pa ni glavna ideja tog dela nije ono što nam pretendira M.Prenuši. Ideju ovog tabloa Jovanović je uzeo iz dela Njegoša GORSKI VIJENAC, gde se govori o borbi dva petla, jedan veliki, koji pretstavlja Tursku imperiju, i drugi – maleni, koji pretstavlja Crnu Goru.
Albanski falsifikatori, kad ne mogu da prisvajaju i učine Albancima ličnosti drugih naroda (Proglasili su za Albanca i samog Homera, i Aleksandra Velikog, i Kvint Enia, i Napoleona, i našeg Nemanju, i koga ne?!), nastoje da nam prisvoje dela, ili – u najmanju ruku – tematiku njihovu i ideju.4)
3.- Istina je da su se ova dva umetnika poznavala i bili prijatelji, pa su bili i istog uzrasta, Jovanović rođen 1857, a Idromenos 1860, ali dok je P.Jovanović svšio redovne studije za slikarstvo, Idromeno nije stigao da ih dovrši; dok je Jovanović bio profesionalni, akademski slikar, Idromenos je bio jedan amater, fotograf; dok je Jovanović slikao, Idromenos je kopirao fotografije5). I glavno delo Idromenos-a Sestra Tone (1883) nije ništa drugo do reprodukcija sa jedne fotografije, koju je sprva izradio sa uljanim bojama, bez i najmanje razlike i nazvao ju je Potret sestre Tone6) . Postoji mogućnost da je upravo Jovanović savetovao Idromenos-a da se bavi i sa originalnim stvaranjem, a ne samo kopiranjem, zanatstvom. Ali Albanci znaju samo da govore i pišu za pomoć koju su dali (i onda kad je nisu dali!) drugima, ali ne i za pomoć koju su dobili od drugih, pa makar ona bila i očigledna, jer pretendiraju da su stvorili sami sve što imaju i da su im svi narodi na svetu, posebno susedi, bili samo neprijatelji. Absurdno je i pomisliti da se Jovanović, jedan profesionalni akademski slikar, svetski afirmiran i poznat, konsultirao i da je pomognut od jednog amatera, reproduktora fotografija, zanatlije, koga nije poznavao niko van njegovog grada, pa i tu – poznavali su ga kao fotografa.
4.- Rezerve za stvaranje P.Jovanovića nisu Idromenos-a, već veliko-albanskog šoviniste M.Prenuši, koji dan-danas nastavlja da zaprema unutar granica njegove super Ve-e-elike Albanije pokrajine Jugoslavije i Grčke7) i sklon je da potceni sve što je tuđe, nealbansko, posebno ako je i slovensko, srpsko.
Ali ima pravo kad kaže da Jovanović ne pretstavlja u detaje albansku narodnu nošnju. Da mu nije oslepio šovinizam oči, on bi video da ta nošnja nije ni najmanje albanska, već crnogorska, stvar ova koja pada u oči i u tablou Nikole Idromenos-a Skadarska svadba, posebno nošnja muškaraca. Upravo zato što to nije albanska nošnja (a M.Prenuši bi hteo da to bude!), optužuje našeg slikara da nije dosledan u pretstavljanju albanske narodne nošnje.
5.- Istina je da je Jugosloven Pavle Jovanović, iako buržuaski vaspitan, gajio jednu lepu konsideraciju za albanski narod, ali ovo nije pokazao družeći se sa Nikolom, jer ovaj nije bio Albanac, već Grk. I Nikola je više puta išao u Ulcinj (Crna Gora) da se sretne ne samo sa P.Jovanovićem, već i sa svojim ulcinjskim Grcima, pa je i on slikao panorame Ulcinja. Paja Jovanović je manifestirao svoju pozitivnu konsideraciju za Albance svojim stavom i delima. A kao on – i puno drugih jugoslovenskih buržuja. Koliko za primer spomenuću vam i Njegoša, Marka Miljanova, i srpskog književnika Grigorije Božovića, srpskog oficira jugoslovenske kraljevske vojske Božidara M. Pavlovića i dr., da ne govorimo o jugoslovenskim konstruktivnim građanima, koji su se i borili rame uz rame sa Albancima za oslobođenje njihove domovine, pa su lili i krv, pa su položili i svoje živote za Albaniju i albanski narod.
A Albanci, mogu li nam reći bilo i samo ime jednog njihovog buržuja, koji je imao lepu konsideraciju za Jugoslovene, za Srbe, Crnogorce, Makedonce, koji je ovo dokazao u delu, u praksi, bilo i samo jednim jedinim delom?! Ne među buržujima, već ni među onima koji nam se busaju u prsa za marksizam-lenjinizam, nijedan jedini Albanac se ne može naći. Nema albanskog slikara koji je bilo što jugoslovensko slikao, ni najobičniju skicu sa jugoslovenskom tematikom, bar ne sa prijateljskih pozicija. Nema vajara i nema književnika albanskog, nema kompozitora koji je tretirao jugoslovensku tematiku. Svi Albanci znaju samo da psuju i bljuju prlavštine za Jugoslovene. Averzija, šovinizam i rasizam albanski su evidenti svukuda, gde god se budete okrenuli i uprli vaš pogled.
I eto, ovo oni nazivaju marksizam-lenjinizam. I upravo su ovi albanski marksist-lenjinisti koji svaki dan optužuju Jugoslovene za šovinizam.
Jugoslovenski slikat Paja Jovanović, tretirajući albansku tematiku, nije ponizio ni sebe, niti svoj narod. Nasuprot, on je učinio to u svoju čast i u čast svoga naroda, uzdigao je sebe i svoj narod. Ali Albanci još nisu stigli da shvate ovo. Oni misle da služe sebi i svom narodu na čast, da uzdižu sebe i svoj narod samo mrzeći ostale narode, lažući i intrigirajući protiv drugih naroda, boreći se protiv drugih naroda, čineći im niskosti, zločine i svinjarije. Da Albanac učini nešto dobro za jedan drugi narod, bože sačuvaj za Slovene, za Srbe, to se od njih smatra skrnavljenje, svetogrđe, za veleizdaju svog naroda. Oni su i Miladina Popovića izbrisali iz istorije svoga naroda, upravo iz one istorije u kojoj se busaju u prsa za marksizam-lenjinizan i proleterski internacionalizam.
Sigurno da ima i izuzetaka, koji se aktuelno ne smeju ni ačuti živi.8)
Zatvor u Burelu,
Albanija, 16.06.1985.*)
___________________
1) Za opširnije vidite moju mikrologiju Br. 216, u mojim sveskama MIKROLOGIJE iz zatvora.
2) PRENUSHI, Mikel: KOLË IDROMENO, Tirana 1984, str. 59-60.
3) Vidite za ovo moja dela, posebno dela MIKROLOGIJA i MARGINALIJE, kao i voluminoznu studiju MBI KONTRIBUTIN SHQIPTAR NË RILINDJEN EVROPIANE, gde sam izneo dovoljno argumenata za falsifikacije M.Prenuši-a.
4) Tako, pošto su se ubedili da nisam Albanac, nastojavaju da mi osporavaju autorstvo mog romana TRADHTIJA (IZDAJA), iskopavajući svoje mrtvace, kojima nastoje da pripišu to moje delo.
5) Dh. Dhamo, albanski istoričar umetnosti, naziva N.Idromenos-a zanatlija: Mbi karakterin kombëtar dhe realist të arteve tona figurative, časopis STUDIME HISTORIKE Br. 2, Tirana 1971, str. 28.
6) Za opširnije vidite moju studiju SESTRA TONE.
7) PRENUSHI, Mikel: cit. delo, str. 61, piše: U Skadar, na Kosovo, i svukud u Albaniji do Ðirokastre… Ovakvih izraza i optužbi protiv granica susednih država sa Albanijom imate sa strane na strani njegovog dela.
8) AKADEMIA E SHKENCAVE E RPS TË SHQIPËRISË – Instituti i Historisë: HISTORIA E SHQIPËRISË, tom III (1912-1944), Tirana, 1984.
*) Objavljuje se ovde po prvi put.
