Pećka patrijaršija, u kojoj se vekovima nalazilo središte srpskih arhiepiskopa i patrijarha, jedan je od najznačajnijih spomenika srpske prošlosti.
Na krajnjem severozapadu pitome Metohije, u podnožju planinskog masiva Prokletija, nalazi se Peć – veliki i privlčan grad na obalama Bistrice, čiji istorijski koreni sežu u daleku prošlost. Uz stari Ras u Raškoj oblasti i Prizren na jugu Metohije, Peć je još u 13. veku bila jedan od najvećih i najznačajnijih gradova srpske srednjovekovne države Takav značaj, a i kasniji sveopšti razvoj, Peć je mogla da ima zahvaljujući ponajviše Pećkoj patrijaršiji – tom čuvenom svetilištu iz vremena Save Nemanjića, jednom od izvora srpske duhovnosti.
Pećka patrijaršija je, zapravo, manastirski kompleks od nekoliko crkvenih zdanja podignutih tokom 13. i 14. veka, koji u arhitektonskom, istorijskom, likovnoestetskom i svakom drugom pogledu čini jedinstvenu i funkcionalnu celinu. Patrijaršija je, inače, u neposrednoj blizini Peći – nalazi se na levoj obali Pećke Bistrice, na samom ulazu u živopisnu Rugovsku klisuru.
Dugo u prošlosti, po višedecenijskoj tradiciji, o zaštiti metohijskih manastira – Pećke patrijaršije, Visokih Dečana i Deviča brinule su posebno izabrane vojvode, koje su taj častan i odgovoran posao obavljale dobrovoljno i besplatno. Vojvode su bili ovdašnji Šiptari, izabrani iz porodica koje su uživale poseban ugled i među Srbima i među Šiptarima. Istorija manastira Pećke patrijaršije, čiji početak datira od prvih decenija 13.vijeka, usko je povezana sa životom i razvojem srpske srednjovjekovne držve u vrijeme njenog formiranja, najvišeg političkog uspona, kao i u teško vreme robovanja pod Turcima. Na prostoru ovog manastirskog kompleksa, zapisali su istoričari, u vreme svetog Save (Rastka Nemanjića) nalazio se jedan od metoha manastira Žiča. Kako se Žiča, u kojoj je bilo sedište Prve srpske arhiepiskopije, nalazila na periferiji države, to je odlučeno da se arhiepiskopski tron prenese na bezbednije mesto.Tadašnji žički iguman, kasniji arhiepiskop Arsenije I, izabrao je manastirski metoh na samom ulazu u Rugovsku klisuru i tu sagradio crkvu Svetih Apostola.
Posle 1253. godine, kada je Žiča stradala od provale Bugara, sedište Arhiepiskopije preneseno je definitivno u Peć. Od tada, s manjim prekidima sve do 1766. godine, Peć je rezidencija svih srpskih arhiepiskopa i patrijarha. Godine 1346. car Dušan Pećku arhiepiskopiju proglašava Pećkom patrijaršijom. Ona opstaje kao vrhovna crkvena pravoslavna ustanova u srpskoj državi još mnogo decenija nakon propasti srpske države – u izuzetno teškim uslovima žvota pod Turcima.
Pored istorijskog razvoja kroz koji je prolazila, pažnju mnogobrojnih posetilaca rivlači i sama arhitektura Pećke patrijaršije. Objekti iz manastirskog kompleksa građeni su, dograđivani ili prepravljani tokom nekoliko vekova, što je vidljivo i na samim fasadama. Inače, stručnjaci su utvrdili da je graditeljstvo Patrijaršije bazirano na dvema školama: raškoj iz 13. i kosovskometohijskoj iz 14. veka. Crkva Svetih Apostola pripada raškoj, a sve ostale kosovskometohijskoj graditeqskoj školi. Veliku, neprocenjivu umetničku vrednost redstavljaju freske kojima je oslikana unutrašnjost crkvenih zdanja, kao i manastirska riznica.
Najstariji živopis je iz 13. veka i nalazi se u crkvi Svetih apostola. Tu su zastupljene uglavnom scene iz Novog zaveta, na kojima su oslikane figure u jednostavnoj odeći veoma strogih fizionomija. I pored toga, freske odišu bogatstvom kolorita.
Živopisi crkve Svetog Dimitrija i Svete Bogorodice – kako je naznačeno u stručno obrađenoj hronici manastira – najvećim delom potiču iz 14. veka, dok slikarstvo priprata pripada pretežno 16. veku.
Na kraju da pomenemo i manastirsku riznicu. U Pećkoj patrijaršiji čuva se znatan broj ikona, knjiga i raznih umetničkih predmeta koji su korišćeni za bogosluženje ili ukrašavanje manastirskih crkava.
Pećka riznica osnovana je u 13. veku. Obogaćena je naročito u 14. veku, kada se u njoj našlo mnoštvo predmeta primenjene umjetnosti, rađenih u različitim tehnikama. Reč je o predmetima koji su oblikovani u zlatu, srebru, slonovoj kosti, drvetu i plemenitim metalima.
Tokom nemirnih vremena u prošlosti mnogi od tih dragocenih umetničkih predmeta su nestali ili uništeni. Međutim, i ono što je ostalo do naših dana govori nesumnjivo o neizmernom umetnčkom bogatstvu pećke riznice.
