Bikicki
Dok smo pripremali odgovor na pismo gđe Milanke Bikicki, iz prošlog novembra, krajem marta je stiglo njeno drugo pismo u kojem se pita da li je toliko teško doći do porekla ovog prezimena, njenog i njenog supruga. Navodi da njen suprug nema živih predaka, osim brata od strica u Kovilju, i imena predaka sve do pradede Sretena. Kao slučajno, dodaje podatak za koji smo uvek napominjali da je bitan za naša istraživanja – krsnu slavu porodice, Sv. Jovana Bogoslova. Svi su oni živeli u Kovilju kod Novog Sada.
Pošto je Kovilj (postojali su Gornji i Donji) osnovan kao šanac, odbrambena fortifikacija u austrijskoj Vojnoj granici, prezime Bikicki smo pronašli još u to daleko vreme, u Šajkašu 1853, a poslednji put 1867. Interesantno, jer se i prezime Bikić javlja još ranije – u Šajkašu 1749, u čeneju 1801, u Turiji 1806, a u Žablju kasnije, 1883.
Dušan Popović beleži mesto Bikić u Bačkoj, u tzv. Bodroškoj županiji, kao stari lokalitet poznat još 1340. godine. Za turske vladavine pripadao je bajskoj nahiji i 1580. imao je već 47 srpskih domova. Oko 1598. godine najveći broj Srba iselio se odavde u Ostrogon, u Mađarskoj, koji je bio pustara sve do 1700. godine.
Posle Velike seobe, oko 1727, ovde su zapisane 23 poreske glave. Na ovo naselje kao srpsko – piše Popović – podseća prezime Bikicki. Još 1782. godine bilo je u Sivcu pet porodica sa ovim prezimenom. U Sivac se krajem 18. veka naselilo više od sto porodica Nemaca protestanata. Moguće da su se tada Bikicki iselili u Kovilj.
Bez detaljnijih uvida u austrijske i mađarske popise stanovništva, vojnih obveznika ili poreske popise, ne možemo da kažemo da li su Bikicki stara srpska porodica nastanjena i pre Velike seobe ili se samo docnije, iz egzodusa pred Tatarima, vratila u Ostrogon. Zna se, međutim, da je Gornji Kovilj, kao šanac, utvrda, prvobitno naseljavan Srbima iz okoline Subotice. Bilo kako bilo, kao stariji doseljenici u Bikić, Bikicki su u njemu evidentno imali drugo prezime, a potonje su dobili po ovom toponimu, kada su iz ovog mesta prešli u drugo.
Bardak
đoko Bardak i njegova supruga Radmila (rođena Kokić), iz Švajcarske, uz zahvalnost redakciji „Vesti“ na ovoj rubrici i mogućnosti da od stručnih ljudi dobiju pravi odgovor, pitaju za poreklo svojih prezimena. Ako se sećate, upozorili smo na pravilo – jedno pismo, jedan odgovor. Odgovor o prezimenu Kokić stiže kasnije, ili nam ponovo pišite.
G. đoko je rođen u selu Poloj, opština Bosanski Brod. Navodi da su Bardaci oduvek živeli u ovom selu sve dok se 1971. nije raselilo zbog čestih poplava. Porodica Bardak je oduvek bila brojna i ugledna. Danas ih ima u Bosanskom i Slavonskom Brodu, Novom Sadu i Beogradu. Krsno ime porodice je Sv. Stevan. Selo Poloj je bilo nastanjeno stanovništvom poreklom iz Crne Gore. Pitaju i za muslimane Bardake i, naravno, odakle uopšte potiču Bardaci.
đoko i Radmila daju i tumačenje reči bardak – testija, glineni vrč za vodu u našim krajevima, odnosno (turski) – čaša. Mi dodajemo objašnjenje A. Škaljića (iz rečnika turcizama) da je ova reč pozajmljena iz persijskog i znači posudu za piće, pa bardak može da bude i kablić ili burence za vino ili rakiju.
Među prezimenima u Bosni s kraja 19. veka familija Bardak, sa slavom Arhiđakon Stefan, zabeležena je u okolini Dervente i Bosanskog Broda, a u okolini Banjaluke (Jošavka) sa slavom Sv. Vasilije (Veliki). Jedna porodica Bardaković bila je u selu Majevac, kod Dervente, sa istom slavom kao bračnog para Bardak – Arhiđakon Stefan (ili Sv. Stevan).
Prema V. Skariću, „stefanjštaci“ su poreklom iz Stare Srbije (Raška, Kosovo i Metohija). Najverovatnije su se doselili preko Stare Hercegovine u 18. veku.
U oblasti Velike, u Crnoj Gori, zabeleženo je prezime Bardakić, kod poislamljene familije Šćepala iz Zatrijepča u Kučima, izvorno Šćepović, koji su se delom iselili u Plav i Gusinje, gde su primili islam i novo prezime, a drugi su bili oko Nikšića i Podgorice.
U zetskoj oblasti, u mestu Dajbabe i sada postoji toponim Šćepovića Kuće, ali bez Šćepovića koji su se iselili. Ovde je, svakako, neki njihov predak dobio nadimak Bardak, kao što je bilo, i sada ima, mnoštvo drugih nadimaka po predmetima (Tesla) ili posudama (Varićak, ćup, čutura) od kojih su kasnije nastala prezimena. U nekim slučajevima i dodavanjem ić/ović (Teslić, ć/čupić). Treba napomenuti da se u Crnoj Gori i Hercegovini slava Sv. Stefana bila imenovana kao Šćepandan.
Na poreklo Bardaka, iz Kuča, crnogorskog plemena ispod Komova i na granici sa Albanijom, inače vrlo borbenog, koje je najkasnije prišlo crnogorskoj državi, ukazuje i činjenica da je „prislužba“ svih Kuča bio Sv. Stevan (letnji). Tako su silom poislamljeni Bardakići prebegli možda u Bosnu gde su se vratili na hrišćanstvo i, kao uspomenu na svoje staro prezime Šćepovići/Šćepci, preuzeli preslavu za slavu, Stevanjdan.
„Askurđelizmi“
Neobično je zanimljiva materija srodničkih, predačkih i potomačkih naziva, ali prostor ne dopušta da iole opširnije odgovorimo na pitanja čitalaca o čudnim nazivima predaka, koje oni smatraju posebno bitnima za utvrđivanje korena.
Za dedu, pradedu i čukundedu, babu, prababu i čukunbabu svi znamo, ali kako imenovati pretke iz još ranijih generacija? Jedan čitalac nam je poslao čitavu tabelu s naslovom „Nazivi rodbine u rodoslovu“, u kojoj je naveo i ove: navrndeda-navrnbaba, kurđel-kurđela, askurđel-askurđela, kurđup-kurđupa, pa onda i kurdlebalo-kurdlebala, sukurdov-sukurdova i surdepač-surdepača???!!!
U prvi mah smo se zadivili ovom blagu i pomislili da su te nazive koristili njegovi srodnici, a onda smo uočili zvezdicu uz naslov za napomenu na dnu ove tabele – „Po Miloradu Paviću“. Što znači da te i takve nazive nisu koristili njegovi srodnici, već je Pavićev roman uzeo kao naučni izvor. Odnosno, ti nazivi se ne mogu uzeti kao autentičan etnografski podatak iz jezičkog fonda jedne sredine.
Mogli smo pustiti čitaoce da iz naših tekstova sami (u)vide da takvih izmišljotina nema u stvarnom narodnom jeziku, ali kad nam je g. Branko Berjan iz Bruklina poslao taj isti spisak termina koji je našao u jednoj reportaži objavljenoj u „Vestima“ od pre dve i po godine. U njoj, izvesni 66-godišnji penzioner iz ljubinjskog kraja, u Hercegovini – dakle, kraja u kojem se sačuvao najčistiji vukovski govor – prepričava svoj snove. U njima mu se, navodno, javljao davni predak, iz 17. veka, koji mu je naveo „nazive predaka za 16 kolena“ u njihovoj familiji – od dede i navrndede, preko kurđela i kurđupa, do surdepača! I iz još daljih „pasova“ – parđupan, ožmikura, kurajber, sajkatava i beli orao.
U toj priči je bilo mnogo pojedinosti na osnovu kojih se moglo zaključiti da su svi ti nazivi „samo fond izmišljanja, kobajagi šala dokonih ispičutura“ – kako je tačno ocenio istoričar J. Mitrović, podsetivši da su isti takvi i slični bili ispisani i na zidu jedne bačke čarde. Dakle, kao što je prvopotpisani koautor priloga u ovoj rubrici konstatovao u svom magistarskom radu „Terminologija srodstva u Srba“ (1969, štampan 1990), – u pitanju je samo kafanski folklor koji se nikako ne sme uzimati ozbiljno. Uostalom, srodnički nazivi žive dok se koriste, a pretke, kao stvarne ličnosti, pamtimo tek tri-četiri generacije unazad.
Sudar
Iz Sidneja u Australiji se javlja Vladimir Sudar, rođen u selu Kraguj, blizu Pakraca, ispod Psunja, u Hrvatskoj. Po nacionalnosti Srbin, pravoslavac, slavi, kaže, ali – iako „nije neki veliki vernik“ – slavi, kao i svi Sudari iz njegovog kraja, Aranđelovdan (21. novembar). Prezime i oca i majke (devojačko) je Sudar, ali nisu u srodstvu. Po predanju, nadimak im je bio Jugovići. Ne znaju odakle su se doselili u Kraguj, ali pretpostavlja da su iz Bosne ili Like ili sa tromeđe Srbije, BiH i Crne Gore. čuo je da kod Donjeg Miholjca ima katolika Sudara koji su se ne samo pokatoličili još u vreme Marije Terezije, već promenili i nacionalnost. Kraguj je, verovatno do poslednjeg rata, imao oko 100 domaćinstava, od kojih su Sudari činili trećinu.
Proverom podataka za oblasti iz kojih – kako čitalac pretpostavlja – potiču njegovi preci, nismo našli tragove koji direktno povezuju njegovu familiju sa Jugovićima (mada se ovo prezime pojavljuje, ali sa drugom slavom). U Bosanskojkrajini nema Jugovića, dok su u Lici zabeleženi sa drugim nadimcima i slavama.
U Bosni ih je bilo jedino kao Sudara, a u Sarajevu kao Sudarevića. Slava obe porodice, poreklom iz Hercegovine, je đurđevdan.
U Hercegovini, u oblasti Mostarskog blata, u Biogracima, ima Sudara za koje Dedijer beleži da su se nekad zvali Milovanovići, a slave đurđevdan. M. Petrić, istraživač porekla stanovništva u opštini Lištica (Široki Brijeg), u zapadnoj Hercegovini, našao je 70-ih godina 20. veka šest kuća Sudara, kao jedinih pravoslavaca u inače čisto katoličkom selu Biograc i u srpsko-muslimanskom selu Međine. Po njihovom kazivanju, današnje prezime su dobili po tome što su „pravili sudove“ (reč „sudar“ je novijeg porekla koju Vuk nije zabeležio), a ranije su se prezivali Bodići. Inače, prezime Sudar se izgovara sa naglaskom na drugom slogu (na glasu a).
Bodića nema ni u ovoj, ni u susednim oblastima, pa je moguće da je to bilo privremeno, sekundarno prezime, a da je staro prezime Sudara ipak bilo Milovanovići. Ako, dakle, uzmemo kao ispravnije Dedijerovo tumačenje da su Sudari starinom Milovanovići, onda ih nalazimo u Drobnjaku i to objašnjava one Sudare koji slave đurđevdan. Za Milovanoviće se još kaže da su poreklom od Novljana iz Banjana (Stara Hercegovina), mada se ne kaže da li su i preci našeg čitaoca najpre otišli u Drobnjak, ili su, pak, iz Banjana, pravo krenuli put Like i Slavonije. A jedna od dve glavne slave Banjana, pored Jovanjdana je upravo Aranđelovdan koji slavi Vladimir.
NJegovi preci su se, znači, ili iz Hercegovine, a neki možda i od Sarajeva, naselili u Vojnoj granici. Tako ih nalazimo u nekadašnjoj ličko-krbavskoj županiji i Lici, pored đurđevdana, sa slavama Stevanjdan i Nikoljdan. U mnogim naseljima širom Slavonije ima i Sudarevića, sa slavom đurđevdan, kao i Sudara, Sudarovića i Sudarića. U Vojvodini su postali Sudarski, kao u Šajkaškoj, u čurugu, još od 1748. godine. Posle Prvog, odnosno Drugog svetskog rata, u periodima kolonizacije, pojavili su se i Sudari.
Radumilo
Rođen u Livnu, do proterivanja, u poslednjem ratu, u Šumnjacima kod Glamoča, rodnom selu oca i dede, Velimir Radumilo se obreo u Nemačkoj. Iz priče svog dede zapamtio je da familije sa njihovim prezimenom ima i u Mrkonjić Gradu. Po drugim tvrdnjama, njihovi preci su „prebegli iz Crne Gore ili Hercegovine u Bosnu“. Slave đurđevdan.
Po našim podacima, u rasponu od kraja 19. veka do Drugog svetskog rata, porodice Radumilo su zabeležene u parohijama Glavice, Glamoč (a u okviru jedne od njih i Šumnjaci, u Vaganu, kod Glamoča) i Livno. U Banjaluci je zabeležena porodica Radumilović. Sve, kao i Velimir, slave đurđevdan.
Imajući na umu napomenu prof. Radoslava Grujića „da narod vrlo rado kazuje prezimena u skraćenom obliku“ (kao Počuč, Bogdan, Prerad, Brkljač) nameće se pitanje koji je oblik ovog prezimena prvo nastao – skraćeni ili neskraćeni, Radumilo, kao provincijalizam od Radmilo, ili Radmilović, Radomilović.
U Hrvatskoj, do druge polovine prošlog stoleća nije zabeležena nijedna porodica Radumila, dok ih je u obliku Radmilo, Radmilović, Radomilović i Radmilić bilo u nekoliko naselja nekadašnje Vojne granice. Ovo bi, mislimo, potvrđivalo pretpostavku da je Radumilo noviji oblik od Radmila, tj. da su prešli u Austriju pre nego što je ovo prezime delimično preinačeno.
Ostajemo dužni i odgovor o daljim korenima Rad(u)mila/Rad(u)milovića i sličnih prezimena za koja verujemo da su uglavnom jednog porekla. Ispitivač Kupreškog, Ravnog i Glamočkog polja, B. Milojević, piše da su se Radumile doselile od Knina početkom 19. veka, ali ne kaže odakle su stigli u Knin. Zato, naravno, ne treba isključiti i Crnu Goru i Hercegovinu, kako je to i g. Velimir nagovestio. To što ih danas tamo nema, može da znači da su se svi iselili, možda i sa nekim drugim, starijim prezimenom.
Jov(i)čić
O svom prezimenu i korenima g. Simo, koji nam piše posredstvom J. Stojića iz Švajcarske, malo zna, čak ne zna da li je Jovčić ili Jovičić. Matičari su prezime članova ove familije pisali različito, kao što to sada čini i sam Simo – u zaglavlju pisma štampanim slovima piše Jovčić, a u potpisu Jovičić. Kao slavu navodi Pantelijindan, 8. avgusta. Potiče iz sela Radomirovac za koje kaže da se ranije zvalo Svinjuha, a da je novo ime dobilo posle Prvog svetskog rata, po vojvodi Radomiru i Putniku.
Ovo je primer kako i pisani dokumenti mogu biti nepouzdani, jer je nekada neki službenik ili i sveštenik menjao prezime Jovičić u Jovčić, ili obrnuto, zavisno od toga za koji je oblik mislio da je pravopisno pravilniji, nezavisno od toga koji je u narodu uobičajen. Ranije smo u tom smislu naveli Ajdukoviće.
I pored toga što o svom prezimenu malo zna, g. Jov(i)čić navodi pričanje da su se njegovi preci u Radomirovac (u stvari, u Svinjuhe) doselili u 17. stoleću ili sa juga Srbije ili iz Crne Gore i da im je ranije prezime bilo Vuković. Stoga smo, između nekoliko desetina grana Vukovića (i Vukova) raznih slava, potražili svečare Sv. Pantelije jer je to njegova slava. Našli smo ih u nekoliko naselja u oblasti Sanice i Pounja, kao i jedini podatak da su u te krajeve došli iz Dalmacije, Kninske krajine ili Like.
Analogija sa seobama i kretanjima nekoliko hiljada familija sa ovih zapadnih strana upućuje da je njihov prazavičaj mogao biti u južnoj Srbiji, u Crnoj Gori, pa i u današnjoj severnoj Albaniji. Tamo ih, međutim, nismo pronašli sa ovom slavom, iz čega se može zaključiti ili da su se svi iselili, a preostali pomrli, ili, kao i Jov(i)čići, promenili prezimena.
Samo prezime nije zagonetno. Nastalo je od imena pretka Jovice, koje je hipokoristik od Jovan, ali je u jednom kraju sačinjeno prezime Jovičić, a u drugom je sažeto u Jovčić, zbog gutanja samoglasnika, uobičajenog u zapadnim srpskim krajevima.
Ako i Vi zelite da saznate svoje poreklo pokusajte ovde
