Kozica/Kožica
Naš verni čitalac, g. V. R. iz čikaga, postavlja nam još jedan, takoreći, enigmatski zadatak – da mu razjasnimo poreklo prezimena njegove devojke iz mladosti – Kozica. Zapamtio je samo ime i da je bila Bosanka, jer ga je tada „zanimala samo ona i ništa više“.
Iz ranijih javljanja g. V. R. iz čikaga, znamo da je poreklom iz Crne Gore i da je službovao i u Zenici.
Prezime Kožica postoji u Livanjskom polju, u mestu Podkraj, s leve strane puta koji vodi ka rudniku uglja Tušnica, kod Livna. U selu su, osim dve muslimanske porodice, i katolici koji su se posle Prvog svetskog rata proglasili Hrvatima. Kožice su se ovde naselile iz obližnje Drinove Međe. O svojoj prošlosti ne znaju ništa.
Ispitivač Livanjskog polja, etnolog M. Petrić, ne objašnjava ni njihovo ranije poreklo, ni način, odnosno osnov nastanka prezimena, pa smo slobodni da iznesemo neke pretpostavke.
Ako je postalo od nadimka, u obzir dolaze deminutivi reči koza – kozica i koža – kožica, s napomenom da se u narodnom govoru u zapadnim krajevima z često izgovara kao ž – žnam umesto znam i slično – pa može biti da je oblik kozica „stariji“ od kožica.
Zanimljivo je da ni J. Dedijer, iako govori o prezimenu Kozić – koje je u prezimenu imao hercegovački sveštenik, učitelj i antropogeograf Obren đurić Kozić (1866-1908, autor obimne i solidne monografije „Šuma, Površi i Zupci u Hercegovini“) – ne objašnjava njegov nastanak, zadovoljivši se beleškom da je „jedan od đurića dobio nadimak Kozić“.
Ne otkrivamo ni identitet zainteresovanog čitaoca, ni ime njegove ljubavi iz mladosti, ni mesto gde se to zbivalo, prosto zato da ne bismo dali povoda da se negde, potpuno neočekivano, i ništa manje bezrazložno, rodi sasvim izlišna ljubomora.
Borovićanin
G. Radoslav Borovićanin, u internet pismu, iz Sidneja pita za poreklo porodice i kaže da mu otac i deda potiču iz sela Kutlovo, Mala Kosanica, kod Kuršumlije, i da su se, navodno, doselili iz Crne Gore, iz Šuplje Stene, u okolini Pljevalja, ali sa drugim prezimenom koje ne zna. Slava im je Sv. Jovan.
Istraživač ovog kraja, Vujadin B. Rudić, u knjizi „Stanovništva Toplice“, tek usput spominje Kutlovo – da su žitelji sela Rašice, Kutlova i drugih, na zapadnom obodu Topličke kotline, uglavnom naseljeni sa Kopaonika. Tražeći dalje, Šuplju Stenu – koje, uzgred, nema u „Imeniku mesta SFRJ“ – našli smo da Vukota i Akim Miljanić, u knjizi „Prezimena u Crnoj Gori“, navode samo Boroviće u nekoliko naselja oko Pljevalja – Boljanićima, Gotovuši, Kovačima i Oćevinama, kao i u Nikšiću.
Za njih kažu da su poreklom iz sela Brvenice u istom kraju, a to se potvrđuje – sa podatkom da slave Nikoljdan i Jovanjdan – i u prilogu „Srednje Polimlje i Potarje“ rano preminulog Atanasija Pejatovića, objavljenom 1902. u srpskom etnografskom zborniku „Naselja srpskih zemalja“. Ali, ni on ne objašnjava odakle su i kada su i kako stekli prezime Borović, niti navodi njihovo ranije prezime.
Budući da g. Radoslav navodi da Borovićana i Borovića, sa slavom Sv. Jovan, ima u okolini Kraljeva – ali nije siguran da su u srodstvu, dodajemo da ta oblast spada u tzv. Gornji Nadibar, prostor od doline Lima do Topličkog kraja. U naučnoj literaturi, u delu „Nadibar“, Dragoljub V. Korićanac kaže da su Borovićani i Borovići u svoja sadašnja naselja – Bresnik, Orlja Glava i Pekčanica – došli iz sela Boro(je)vić na Goliji.
To nije nelogično, jer je ovaj kraj nekako na putu od Pljevalja ka Ibru. Ne znamo, međutim, kada su neke od tih porodica krenule odatle dalje na istok, prema Prokuplju.
G. Radenko kaže da se njegova familija ovamo, na teritoriju Srbije, doselila navodno iz Crne Gore, tačnije iz okolina Pljevalja (spomenuta Šuplja Stena), ali pod drugim prezimenom koje nije uspeo da sazna kao što ne zna ni kada su se naselili u okolini Kuršumlije. Po priči, načuo je da su bila tri brata pa su, kad su se delili i odvajali u razne krajeve, uzeli, kako smo spomenuli, razna, ali slična prezimena.
U „Prezimenima u Crnoj Gori“, V. i A. Miljanić takođe navode podatak da su Borovići iz Brvenika i oni u Nikšiću daljom starinom Raičkovići iz LJeškopolja, za koje Andrija Jovićević, u monografiji „Zeta i LJeškopolje“, kaže da su od Radovića iz Gacka! Iz toga proizlazi, da bi najdalje poreklo Borovića/Borovićana moglo biti iz Hercegovine i da im je prvobitno prezime bilo Radović.
Novo prezime je svakako nastalo od nekog pretka Boroja, prvo – Borojevići, pa kraće – Borovići, s tim što su po njima nazvana i sela koja su nastanjivali – Borovići i Borović, na Pagu, a stanovnici sela Borovića, kad su se iselili, uzeli su ime naselja kao osnovu svog ponovo izmenjenog prezimena – Borovićanin, odnosno Borovićani. A u nekim slučajevima je dalje evoluiralo u Borovičanin.
Pantelić
Iz Minhena, g. Dragomir Pantelić, rođen 1927. godine u selu Zakuta, u Gruži, pitajući za poreklo porodice, naveo je da su mu preci iz obližnjeg Petropolja, gde su se doselili u 17. veku. Slave Sv. apostola Tomu, 19. oktobra. Napominje da se u Karađorđevom rodoslovu pominju Milija i Sara Pantelić.
čitaoca smo zamolili da nam dopuni ove podatke, ali se nije ponovo javio. Zato ćemo pokušati da pomoću dva raspoloživa pokazatelja – slave, Sv. Toma, i rodoslova Karađorđa – dođemo do nekog zaključka, budući da ni u literaturi nema više podataka od ovih koje nam je g. Pantelić ponudio.
Sv. Toma je rudarska slava i nije baš česta u našim srpskim zemljama, osim u rudarskim regijama i vezuje se za takozvane Kulize, karakterističnu grupu porodica poreklom iz Stare Srbije, a starinom iz Saksonije, pa ih nazivaju i Sasima. Naše je čvrsto uverenje – zbog njihovog lakog stapanja sa srpskim stanovništvom u krajevima u koje su stizali – primanja pravoslavlja, uključujući krsnu slavu, i „balkanskog“srpskog jezika – da su, u stvari, u pitanju bili Lužički Srbi, samo površno ponemčeni.
Za Karađorđeviće se u narodu verovalo da su nekog „tamnog“, nedokučenog porekla, pa su ih mnogi svojatali i pripajali svojim plemenima – Vasojevići i Kuči, pa Raška, da su od Sjenice, a postojala je i teza da su Klimenti ili – kako su se neki od njenih tvoraca izrazili – da su poreklom iz Albanije.
S obzirom na to da se etničke i političke, administrativne, granice tokom istorije nikad nisu, ili su se samo retko poklapale, uvek bilo i biće – kao što smo u svojim malim studijama o poreklu porodica često naglašavali – pripadnika različitih naroda u političkim okvirima državnih tvorevina drugih naroda. A kako istina o poreklu Karađorđevića nikad do kraja nije sasvim rasvetljena, u svakoj od ovih „teorija“ ima zrnce istorijske istine. Jedina prava istina je, međutim, da su oni najstariji supstrat srpskog stanovništva koji je nastanio Staru Srbiju u koju spadaju i Kosovo i Metohija, današnja Makedonija, Severna Grčka i Albanija.
Upravo u vreme stvaranja nemanjićke Srbije i jačanja atributa njene državnosti, uključujući prostor Stare Srbije, u njene rudarske centre se doseljavaju spomenuti Sasi, znalci rudarskog zanata, kakvi su bili i kasnije Kulize, stanovnici Kule na Skadarskom jezeru, koji su svoj posao obavljali u službi Vizantije.
U monografiji o Gruži, Milorad Dragić piše da su Pantelići u Petropolju, između ripanjske i kačerske površi, deo šire grupe porodica poznate pod zajedničkim prezimenom Veličković koju čine Pantelići, Markovići, Pavlovići, Veličkovići i Lazarevići. Svi oni su sredinom 20. veka živeli u nekih petnaestak domaćinstava u Veličkovića mahali.
Prema predanju, Milovan i Petar su se doselili iz Deževe, ali su u vreme Kočine krajine prebegli u Srem, da bi se posle nekoliko godina naselili u neko šumadijsko selo, ali su se na kraju, na navaljivanje čukunbabe, vratili u Petropolje. Od njih su Simovići u Drlupi. I jedni i drugi slave Sv. Tomu.
Naša pretpostavka da su Pantelići poreklom od rudara, Sasa, pokazuje se osnovanom već samim podatkom da potiču iz oblasti Deževe i Novog Brda.
Ne znamo, nažalost, odakle su Pantelići, odnosno Veličkovići, došli u Deževu, ni gde su se potom razilazili, pošto je srednjovekovna srpska država potpala pod tursku vlast, jer se nisu zadržali samo na granici Raške, Kosova i moravske Srbije.
Veza sa Karađorđem Petrovićem takođe ostaje da bude objašnjena za neko drugo vreme, ali odmah se može uvideti da su im se putevi više puta ukrštali, pa ne bi bilo nikakvo čudo i da su pre ili kasnije stupali u međusobne bračne veze.
Srdić
G. Velimir Šobot iz Hajnburga u Nemačkoj pitao nas je i za poreklo još nekih porodica iz svog rodnog sela Kamenice, kao i ostalih sela oko Drvara, između ostalih i za Srdiće.
Studiju o Srdićima, kao vrlo zanimljivoj i značajnoj familiji, objavili smo u svojoj knjizi „Srpske porodice i prezimena“, 2005. godine, ali nas u ovoj seriji u „Vestima“ do sada niko nije pitao za njih.
Prezime je nastalo od imena davnog pretka, ali nije izvesno kako je ono izvorno glasilo – Srdak, Srdan, Srdilo ili Srđ. Sva četiri su zabeležena u dečanskim hrisovuljama, dakle u prvoj polovini 14 veka, ali… Da li su prva tri nastala od slovenske osnove srd, odnosno reči srditi se, srdnja, srdit, ili iz četvrtog, a Srđ, koje je skraćeni oblik hrišćanskog imena Sergije?
Isti izvor navodi i izvedena prezimena Srdanović i Srdilović, ali ne i Srdić, mada to nije nikakav dokaz da i njih u ovom kraju, u Metohiji, bar kasnije nije bilo. Naravno, to ne znači da su Srdići iz ovog kraja, i, pogotovo, da su svi ostali, istog porekla.
„Šematizam mitropolije i arhidijaceze Dabro-bosanske“ za 1882. godinu Srdiće beleži u više sela i mesta Bosanske Krajine. Izuzev u Brdarima, kod Glamoča gde slave Aranđelovdan, i Vrelu, kod Bihaća – đurđevdan, sve ostale familije slave Nikoljdan.
U Velikoj Raškoj, Srdići su se doselili iz Unca sredinom 19. veka, pre intervencije Omer-paše Latasa protiv pobunjenih bošnjačkih begova. U Pištalinama su doseljeni sa Tromeđe, pre okupacije, a Srdići u Crnom Vrhu i Rorama kazuju da su poreklom iz Komortine Kule, kod Drniša, Dalmacija. Srdići u Bastasima pričaju da su starinom iz Golubića, u Kninskoj Krajini, ali su tamo stigli sa Zmijanja.
Krajem 16. veka, posle jednog od turskih ratova, neki Srdići su došli od Otočca u Počitelj, kod Gospića, a u Vrhovinama ih je bilo, prema popisu krajiških porodica, 1701. godine. Tako je, dakle, jedna grana Srdića krenula na severozapad, i dalje u Vojnu granicu, sve do Vojvodine… A možda i Južne Rusije, današnje Ukrajine.
Prema svemu, podaci o poreklu do kojih smo došli ne dosežu južnije od dalmatinskog zaleđa, ukoliko ne računamo njihove korene od Popovića, a ovih je bilo i u Staroj Hercegovini i Crnoj Gori.
Gavrić
Gospođi Radici Arsić, iz Minhena, kojoj smo, u prošlom nastavku naše serije – na molbu od pre godinu dana – objavili prilog o poreklu njene porodice i očevog prezimena, Arsić, ostali smo dužni odgovora prezimenu njene majke Milene – Gavrić, čija porodica slavi Sv. Alimpija Stolpnika.
Ovo prezime je slavno već skoro čitav vek – po najmlađem učesniku Prvog svetskog rata, tada dečaku Momčilu Gavriću, iz Trbušnice, u Jadru, Vukovom zavičaju. Iz ovog sela je i Radičina majka, možda, makar u daljem srodstvu sa porodicom tog mladog ratnika.
U međuvremenu smo, u knjižici Milisava Savića o Momčilu Gavriću, „Sa Gučeva u legendu“, saznali da je on bio jedan od onih koji su 1915. prešli preko Albanije, a na Solunskom frontu – najmlađi podnarednik.
Ovo je prezime mnogih porodica, ali one, po svemu sudeći, nisu sve istog porekla. Samo su njihovi preci, po kojima su ga dobili, imali isto ime – Gavro, što je hipokoristik od Gavrilo, a u starojevrejskom Gabriel, u prevodu – Božji čovek, odnosno Božji junak.
Gavrići, porodica majke naše čitateljke, kao što smo već naveli, potiče iz sela Trbušnica, kod Loznice, ali Gavrića ima i u selu Brezovica, u susednoj Rađevini, samo što oni drugi slave Nikoljdan.
Preci Radičine majke su se u prvoj polovini 19. veka doselili iz Brasine, u nekadašnjoj Sokolskoj nahiji, a Gavrići u Rađevini nešto ranije, u drugoj polovini 18. veka, iz LJubovije.
