Prezime je za Srbe uvek bilo „porodično ime“, ono koje pokazuje poreklo, pripadnost, nekog drevnog pretka koji je danas udaljenim ljudima bio zajednički. Većina srpskih prezimena prepoznatljiva je po sufiksu -ić. Procenjuje se da se oko dve trećine srpskih prezimena završava ovako.
Većina je nastala po muškom pretku – patronimi, mada ima i prezimena koja poreklo vode od neka davne prabake – matronimi. Ima i onih koja su označavala lični izgled ili karakter, ali i nadimak i bivše mesto boravka i zanimanje. Tako dolazi do toga da veliki broj porodica nosi ista prezimena, iako uopšte nisu u međusobnom srodstvu.
Nastanak današnjih prezimena u Srbiji vezuje se za kneza Aleksandra Karađorđevića koji je 1851. godine jednim aktom naredio uspostavljanje trajnih prezimena po najstarijim i najznačajnim precima. Ipak, zahvaljujući sačuvanim manastirskim, carskim i kraljevskim poveljama i spisima iz prošlosti, pre svega iz Srednjeg veka, danas znamo da su se i naši preci prezivali slično kao i mi danas.
Ovo su neka od najstarijih prezimena sa naših prostora:
Divac – vodi poreklo od reči „div“, znači sin Diva. Divci se nalaze u dokumentima još u 15. veku.
Šavčići, Bogdanovići, Pobratovići, Stanići i Srezojevići – pominju se u Dečanskoj hrisovulji (povelji) iz 1330. godine kojom je kralj Stefan Dečanski deo svojih poseda poklonio manastiru. Na njoj su popisane porodice koje su živele na tom posedu u nekim slučajevima i generacijama unazad.
Brajić, Dobromirović, Slavojević, Veseljković – pominju se u istoj povelji iz 14. veka.
Kaluđerović, Episkopović – pominju se u Prizrenskoj povelji, verovatno u vezi sa precima koji su bili monasi ili neki crkveni velikodostojnici.
Martić, Radojević, Ivanović, Ljubišić – sreću se na više mesta u dubrovačkim arhivama tokom celog Srednjeg veka.
Branković, Lazarević, Ljubić, Vojnović, Nemanjić – nosili su ih neki od najznačajnijih srpskih srednjovekovnih velikaša.
Drakulić – nastalo od reči „drakul“ – zmaj. Prezime se koristi u Srbiji još od 11. veka i nema veze sa poznatim grofom-vampirom iz Rumunije.
Danilović – nastalo od nekog pretka koji se zvao Danilo, što je naša varijanta biblijskog proroka Danijela.
Karadžić, Vukotić, Grdinić – izuzetno stara srpska prezimena sačuvana u krajevima gde su jake bile rodovske zajednice poput Crne Gore i Hercegovine.
