Pravednik, Željko Sarić (Partenon, Beograd, 2008.) (roman o Svetom Savi Srpskom)
U knjižari Geca Kon održana je 10.februara 2009.g. promocija knjige Pravednik, romana o Svetom Savi Srpskom, autora Željka Sarića. O knjizi su govorili: protojerej-stavrofor, prof.dr.Dimitrije M. Kalezić, recenzent ove knjige, zatim prof.dr Miodrag Vuković,sa Učiteljskog fakulteta u Beogradu, Dušan Milovanović, kustos Muzeja primenjene umetnosti u Beogradu, kao i Milovan Stanković, književnik iz Beograda.
Protojerej-stavrofor,prof.dr Dimitrije M. Kalezić, u svojoj recenziji za roman
Pravednik, autora Željka Sarića, napisao je između ostalog i sledeće:
Ovo je knjiga koja obrađuje predmet iz dalje srpske prošlosti, i očekivati je da to bude tipičan istorijski roman, a on je atipičan istorijski roman – naime, istorijska građa, prostor, vrijeme, psihologija ličnosti, klima duhovnosti, intimni doživljaj tople molitvenosti, retorski i poetski izrazi, bogati simbolarijum unutrašnjega sadržaja… Sve je to tu, ali sad drukčije izloženo od šablona na koje smo navikli. Ovdje nije data perspektiva izlaganja – od prije njegova rođenja(misli se na rođenje Svetog Save-prim.urednika), niz vremenski tok do posthumnih događanja; ovdje nije dato ni retrospektivno izlaganje – nego je sve to koncentrisano, iz istorije izvučeno, prosto iscijeđeno, ono sržno, bez mnogo sitnih detalja i datuma, pojmljena iznutra cjelina i data projektovano naprijed, po modelu obratne perspektive – sve šire, dalje, sadržajnije…
Po tipologiji razmišljanja, ovaj roman – osobito u nekima svojim dimenzijama – dobro podsjeća na Pasternakov „Doktor Živago“. Međutim, nije u pojedinostima i do kraja primijenjen Pasternakov metod izlaganja. Ali ono što ga naročito karakteriše jeste činjenica da je klima duhovnosti, ton pouke, riječ utjehe i savjeta… areal duboko prožet kvalitetom najviše vrijednosti – svetosti, otvoren prema vječnosti, pa sve djeluje onebeseno iako je riječ o zbivanjima na Zemlji u potoku istorije. Izlaganje je potpuno neobično – neposredno i pjesnički neobuzdano: od početka jednoga pasusa do njegova kraja i novoga reda, a to je kod nekih odlomaka i po dvije, tri stranice teksta – riječ molitvena i poetska, savjetna i utješna, poučna… teče izjedna, neprekinuta, u jednom dahu, uz upotrebu zapeta koje označavaju samo predah, a tačka dođe tek na kraju toga velikoga vala, a valovi ideja i osjećanja su nejednake dužine i aritmični. Iako takvo, ovo PISANIJE djeluje umirujuće i omogućuje staloženost i pribranost. Cio areal duhovnosti ispunjava tišina svetosti i njen neposredni doživljaj – zato je i izlaganje neposredno: prosto, odvire iz toga unutrašnjeg bogatstva doživljaja. Ovdje se doživljava unutrašnji kvalitet koji je nezemaljski, pa natapa čitaočevu ličnost osobitim kvalitetom i oplemenjuje je, preobražava, preporađa…
Ulazeći u ovu knjigu – od njenih prvih rečenica – dobro je, upravo neophodno, da čitalac uđe u njen čudesni svijet bogate naracije i intimnoga doživljaja iskazanoga bez dramskih akcenata – otvoren: dušom, srcem, umom, pažnjom… i da snagom doživljaja svoju ličnost identifikuje sa vrijednostima vječnima i transvjekovnim, intimno ih usvajajući. Tako će doživjeti etičke i estetske vrijednosti ontološkoga utemeljenja.
čitaoče, tako pripremljen pristupi knjizi i čitaj njene stranice lagano, upijajući u sebe – i tako se bogateći – njen izuzetni sadržaj, neposredno izložen i projektovan u obliku obratne perspektive – lagano, kao obredno, možda dnevno po dva, tri odlomka i iskustveno ćeš doživjeti, i doživljajno saznati cjelinom svoje ličnosti njenu nemjerljivu izuzetnost.
Milovan Stanković, književnik iz Beograda, ovim rečima besedio je o romanu Pravednik, na nedavno održanoj promociji u knjižari Geca Konu Beogradu:
Ko je Sveti Sava dat u ovom romanu? Kakav je njegov uticaj u transponovanju čitaoca u sfere nebeskog delovanja i tananih mističnih dešavanja? Sveti Sava prikazan ovim romanom, budi sve one umrtvljene sokove, koji su pasivizirani usled lenjosti i inercije samog života i njegovih učesnika. Snaga ovog lika data je u njegovoj odlučnosti da ono u šta veruje, bude jedina misija njegovog života. Ako se to ne može ispuniti, sve ostalo postaje besmisleno, svetovne stvari postaju pir koji poput korozije nagriza samo bitisanje. Slična priča se mnogo vekova ranije odigrala sa princom Sidartom, koji vremenom postaje Buda. Iz stvarnosne poetike samog Svetog Save, koja se morala podudariti sa poetikom i samog pisca ove knjige, nastaje izvrsna, uzburkana proza, koja ima poetske osobine, koja nadahnjuje i podstiče na razmišljanje, delovanje, na tihovanje, i koja inicira mudrost. Sam pisac stiče se utisak, kao da je u istom sinhronom talasu sa glavnim junakom ove knjige, Svetim Savom, kao da je i sam u tom zanosu koji je kreativan i pokretački, koji prenosi energiju ljubavi i koji svojim dodirom isceljuje.
U ovom romanu izgubljena je temporalnost i linearnost pripovedanja, a na sceni je polivalentna kompozicija. Na taj način, ovde se mešaju prošlo, sadašnje i buduće vreme, koja u tkivu proznog teksta formiraju ono mističko SADA, odnosno četvrtu dimenziju pripovedanja, i tako, rečenica teče kao rečenica toka misli, i tek kada se misao završi, na kraju ostaju tri tačke kao znak nedorečenosti, kao pogled uprt u večnost. Znači, hronologija i temporalnost pripovedanja nisu u prvom planu, ali ono što nas obilno zasipa, to je mudrost koja dolazi sa stranica ove knjige. Ali ta mudrost ne bi mogla biti ovako percipirana, da je pisana običnim, proznim jezikom. Mistički doživljaj podrazumeva mističko stanje, stanje kada se ode i dalje od molitve, i kada duhovne oči vide mnogo dalje od telesnih. Ne može se odoleti utisku da sam pisac romana, verovatno poput srednjovekovnih pisaca i filozofa, mora zastupati verovanje da on ustvari i nije pisac ovog teksta, nego da je samo kanal kroz koji angeli i arhangeli šapuću ono što nam je i te kako potrebno. Psalmičnost i poetičnost su ovde uvek zajedno, i to je ono što ove mudre redove čini da ponesu status Tajne, poput recimo Svete Liturgije.
Žitija Domentijana i Teodosija, kao i zapisi samog Svetog Save su ugaoni kamenovi od kojih se polazi u ovom romanu. U sve ovo inkorporirano je odlično poznavanje teološke istine i jevanđelskog nauka. čitalac koji može imati dileme po pitanju svoje vere, sada se suočava sa jednom svetačkom Ličnošću koja kao takva takođe nije lišena sumnji, ali koja se kroz dijalektički rat i zanos, izdiže i cveta u nešto što je dalje čoveku, a bliže Bogu. čitalac ovde prati put individuacije Ličnosti, rečeno jezikom psihologije.
Opisi Raške, svete Gore, Kareje,…, dati su nadrealističkim zanosom, koji povremeno poprima ekspresionističke osobine i slike, a sam roman pripada onoj grupi, koji bi se nazvao džojsovskim ili romanom toka svesti. U psihologiji našeg junaka postoji čitav svet, sve boje, sve što egzistira, što je bilo i što će biti; recimo, da svet iznenada nestane, iz same dijalektike glavnog lika sve bi ponovo moglo da se rekonstruiše, jer tu je i dobro i zlo, i iskušenje, i ogromna, u ovim vremenima skoro nezamisliva dobrota i samilost koje sve pobeđuju.
Sa ovih stranica progovara mudrac ili mudrost, slično smrtno bolesnom Hadrijanu iz romana Margerit Jursenar. Kraj puta donosi spoznaju i vreme da se sumiraju rezultati, da se i osnivač, i zadužbinar i duhovni otac naše Crkve i državnosti, suoči sa onim šta je uradio, i sa time koliko je ispunio svoja, a još više očekivanja nebeskog Oca.
Zajedno sa romanom Posvećenik (roman o Nikoli Tesli – prvo izdanje 1997. god.), istog autora, ovaj roman predstavlja pluća i srce, ekstatični diptih duhovne, poetične i psalmične proze koja će postati Svetionik u mraku za sve one koji krenu tim putem bilo kao čitaoci ili se okušaju u pustolovini pisanja.
Željko Sarić je rođen 1963. godine u Kraljevu. Objavio je dve knjige poezije i to : «Izlazak iz dana» (1998) i «Zašto nismo ptice» (2004), kao i roman o Nikoli Tesli «Posvećenik» (1997, 1998, 2000, 2001). Roman «Posvećenik» preveden je na ruski jezik. Takođe je objavio knjigu dokumentaristike: «Nikola Tesla – kosmički genije» (2007).
Živi i radi u Beogradu.
