Do kraja vladavine sultana Mehmeda Drugog Osvajača 1481, prevođenje stanovništva u Muhamedovu veru nije bila masovna pojava na delu Balkana pod turskom upravom. Islamizacija je uglavnom bila ograničena na gradove, i to na pojedince i grupe bogumilskog i hrišćanskog življa. Međutim, mnoge te „poturice“ su ostajale privržene svojoj staroj veri. Tako je život dece u porodicama novoobraćenih muslimana u 15.veku, ali i u narednim stolećima, počinjao tajnim krštavanjem u hrišćanskoj crkvi. Francuski putopisac Brokijer je zabeležio 1432.godine da je mati nekog Ibrahim-bega bila hrišćanka i da ga je po rođenju krstila u pravoslavnoj crkvi da bi ga „očistila od mirisa i zadaha koje imaju oni što nisu kršteni“.
Venecijanski putopisci su otkrivali da je čak u samoj turskoj prestonici Carigradu bilo ljudi koji su verovali kako hrišćanski obred krštenja štiti od lepre, zlih duhova, uroka i veštica. Somet Defose, sekretar francuskog konzulata u Travniku u 18. veku je zabeležio da su novopečeni muslimani pribegavali krštenju kad bi se neko teško razboleo. Bolesnika bi katolički fratar krstio radi ozdravljenja, dok je samrtniku davao poslednje pomazanje.
Kum sa makazama
Šišano ili vodeno kumstvo se ubraja i u vrstu duhovnog srodstva, kao i kršteno kumstvo i pobratimstvo. Kod ovog obreda „šišani ili vodeni kum“ odseče kumčetu tri čuperka kose: iznad desnog uveta, na sredini glave, i iznad levog. čuperke spušta u činiju sa vodom u koju kum i ostali gosti ubacuju novac. Zatim se „šišani kum“ bogato ugosti i daruje. U Bosni je šišano kumstvo bio čest običaj bez obzira na veroispovest. Za razliku od krštenog kuma, koji može biti samo jedan, dete je moglo imati više „šišanih kumova“.
Godine 1624. godine papski izaslanik Petar Masarek je izveštavao Vatikan da franjevci u Bosni krštavaju sinove Turaka, i da su deca prvo bila sunećena, a potom su ih roditelji, kriptohrišćani (dvoverci) tajno donosili u crkvu na krštenje, iako im je zbog toga pretila smrtna kazna od turskih vlasti. Masarek navodi i da su muslimani „u najvećem poverenju donosili svoju decu da budu katolički krštena, jer su verovali da će tako biti zaštićena od raznih bolesti i pobediti u boju“. Obred krštenja muslimana je 1625. godine odobrio katoličkim sveštenicima lično papa Urban Osmi 1625. godine.
Iako su turski zakoni najstrože kažnjavali upražnjavanje hrišćanskih obreda među obraćenim muslimanima, mnogi od njih su u Albaniji, na Kosovu i Metohiji i jugu centralnog dela današnje Srbije i dalje verovali u magičnu moć krštenja. To verovanje se očuvalo i posle Drugog svetskog rata. Istraživanja etnologa iz SFRJ govore da je u okolini Bujanovca i Preševa među Albancima i Romima muslimanske veroispovesti očuvan običaj tzv. šišanog i krštenog kumstva, posebno u porodicama gde je novorođenčad često umirala. Da bi dete održali u životu, roditelji bi ga iznosili na put, čekajući ko će prvi da naiđe. Ako je to odrastao muškarac musliman, on bi primio dete u ruke, podigao ga uvis i obavljao „šišano kumstvo“ odsecanjem tri pramena kose. Ukoliko bi roditelji naišli na hrišćanina, pravoslavca ili katolika, taj čovek bi odnosio bi dete u crkvu i krstio ga po hrišćanskom obredu. Kada kršteni musliman odraste, nastavio bi da odlazi u crkvu iako je u međuvremenu bio obrezan u skladu sa islamskom tradicijom, a do kraja života je poštovao svog hrišćanskog kuma koliko i sopstvenog oca. Etnolozi tumače da su u staro doba, kad su harale mnoge neizlečive bolesti, neprosvećeni roditelji tražili spas u krštenju svoje dece jer su verovali da ih nesreća snalazi jer su oni ili njihovi preci napustili staru veru. Tome je doprinosilo i nekad veoma rašireno dvoverstvo, kriptohrišćanstvo.
Nekršteni rastu brže
U multikonfesionalnim sredinama na Balkanu, a naročito u Bosni, među seoskim hrišćanima, pravoslavcima i katolicima, postojao je običaj da se odugovlači sa krštavanjem potomstva. Smatralo se da muslimanska deca u susedstvu rastu bolje jer se ne krštavaju, pa su verovali da će i njihova deca izrasti zdravija ako su – nekrštena.
Običaj šišanog kumstva bio je rasprostranjen u Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini, ali su razlozi bili drugačiji. Etnolozi smatraju da su se time održali dobri odnosi među stanovništvom više vera, dok su u nekim krajevima pozivom da bude „šišani kum“, hrišćani nastojali da umilostive „svog“ agu ili bega. U istoriji je zabeleženo da su hrišćani, nakon krštenja svog deteta u crkvi, pozivali uglednog komšiju muslimana za detetov prvi rođendan da ga prvi podšiša. Isto su činili i domaći muslimani, pozivajući hrišćanske susede na šišano kumstvo svom potomstvu, a imali su i svog kuma, koji je na obredu obrezivanja muškog deteta bio svedok i držao ga za vreme tog rituala.
