Islamizacija na Balkanu i u celoj Otomanskoj imperiji prolazila je kroz nekoliko faza, a novoobraćeni muslimani su još dugo čuvali veze sa starom verom. Ta nastojanja su se delimično zadržala do današnjih dana. Ogledaju se u poštovanju hrišćanskih bogomolja i pojedinih velikih svetitelja, kao i u svojevrsnom obeležavanju hrišćanskih praznika poput Božića, Uskrsa, Velike Gospojine, đurđevdana, Petrovdana, Svetog Ilije i Svetog Nikole i drugih svetaca, s tim što se neki od njih identifikuju s islamskim, bektašijskim svetiteljima.
Islam je na Balkan stigao preko Male Azije. Islamizacija današnje turske oblasti Anadolije, raskrsnice Evrope i Azije, počela je u 11. veku iako su tada njeni stanovnici Turci Seldžuci bili manjina među tamošnjim hrišćanima, Grcima i Jermenima. Turci, koji su bili pretežno nomadi šamanističkog religioznog uverenja i tek površno islamizovani, i dalje su sklapali brakove sa hrišćanima. To je dovelo do verske konfuzije. Ozbiljnije islamizovanje je počelo u 15. veku, kada je 1461, osam godina nakon pada Carigrada, turski sultan Muhamed Drugi osvojio Trapezunt i objavio prestravljenom grčkom narodu – poturčite se ili ćete biti pobijeni. Oko 2000 hrišćana koji su odbili da prime islam poklani su u toku jednoga dana. O tome svedoči i jedan neimenovani letopisac, koji je zapisao da je služio na dvoru Davida Komnena, poslednjeg vizantijskog vladara Trapezunta. On je pristao da prividno promeni veru, piše grčki crkveni časopis „Eklesijastiki Alithija“: „Da bih spasao život, pristao sam da primim islam, a tajno ostao hrišćanin.
Tako sam postao stavriot“, svedoči letopisac. Opisujući stavriote, naveo je da su to tajni hrišćani koji su se javno prikazivali da su muslimani da bi spasli sebe i svoje porodice. Nazvani su po mestu Stavra (Krstač) u Trapezuntskoj oblasti Male Azije, gde ih je najviše bilo. Ovi „prividni“ muslimani su imali po dva imena, tursko i hrišćansko, tajno. Iako se dešavalo da neki od njih postane čak muslimanski imam, stavrioti se nisu odricali krštenja, posta, ispovesti i pričešća, obreda prvobitne vere koje su obavljali noću na skrovitim mestima. NJihovi sveštenici su išli bez mantija da se ne bi razotkrili. Hramovi stavriota su bili po pećinama, podrumima i katakombama. Kad bi neki stavriot umro, sahranjivali su ga danju po muslimanskom obredu, a noću tajno vršili opelo u „prijateljskoj“ kući.
Stavrioti su se ženili muslimankama i nakon više godina tajno ih prevodili u hrišćanstvo, ali svoje kćeri nisu udavali za islamizovane Turke, već samo za druge stavriote. Dešavalo se da muslimanke nisu pristajale da tajno pređu u hrišćanstvo, pa su prijavljivale svoje muževe vlastima, što je dovodilo do masovnih pogubljenja tajnih hrišćana. Tek 1876, kad je Turska proglasila svoj prvi Ustav, stavrioti su prvi put razotkrili svoju pravu veru. Turska uprava, koja je verovala da je reč o trenutnoj, a masovnoj duhovnoj „zarazi“, pokušavala je najpre da ih vrati u islam. Potom je pozatvarala sve koji su ostali uporni i svoj bunt pokazivali pevajući crkvene pesme. Time su izazvali veliki nemir među ostalim stavriotima, koji su opkolili zgradu policijske uprave, tražeći da njihova braća po veri budu puštena. Bojeći se pobune, upravnik ih je oslobodio. Stavrioti su 1899. godine bili nanovo proganjani, ali su ih predstavnici evropskih sila i carigradski patrijarh stavili pod svoju zaštitu. Tadašnji ruski car Nikolaj Drugi, dirnut tragičnom sudbinom tajnih hrišćana u Turskoj, zahtevao je od sultana da zatvorene oslobodi, a progonjenima dozvoli povratak.
Ipak, njihove nevolje nisu prestale. Nekoliko godina kasnije, prilikom popisa stanovništva, turske vlasti su zahtevale da se stavrioti popišu kao muslimani. Pošto su oni to odbili, usledili su novi progoni i zatvaranja. Tek je prevrat mladoturaka 1908. godine i novi turski Ustav, koji su oni doneli, omogućio tajnim hrišćanima u Turskoj da slobodno ispovedaju svoju veru.
