Međusrpski dijasporski crkveni sporovi koji su već duže vreme u žiži interesovanja javnosti, kao i prelazak pojedinih sveštenika i vernika iz srpske u druge kanonske (zakonite) pravoslavne crkve izazvali su nedoumice u vezi s očuvanjem verskog i nacionalnog identiteta Srba u inostranstvu. Brojni čitaoci više puta obraćali su se „Vestima“ tražeći stručno bogoslovsko tumačenje dileme od značaja za religiozni život verujujućeg pravoslavnog Srbina u rasejanju.
Bez namere da arbitriramo u sporovima, već isključivo sa željom da izađemo u susret dijaspori, na najčešće postavljena pitanja „Vesti“ su zatražile odgovore od protojereja-stavrofora dr Zorana Krstića, profesora crkvenog prava na Bogoslovskom fakultetu Univerziteta u Beogradu.
Objašnjavajući dilemu da li Srbi u rasejanju, koji su članovi na primer Carigradske patrijaršije mogu u njihovoj dijasporskoj parohiji za svoju krsnu slavu obaviti obred sečenja kolača, proslavljati svetog Savu i Vidovdan, organizovati veronauku ili dopunsku školu na srpskom jeziku, kao i da im se bogosluženje vrši na srpskom ili crkvenoslovenskom i da im sveštenik u kući sveti vodicu, naš sagovornik kaže:
– Pravoslavna crkva je uvek i svuda poštovala i poštuje specifične lokalne običaje. Ne pokušava da ih zatre ili da sve potčini krutoj jednobraznosti kada su ti običaji u skladu s pravoslavnom verom. Tako da ako se neko od Srba vernika nađe u situaciji da zatraži obavljanje nekog specifično našeg pravoslavnog obreda kakav je rezanje slavskog kolača, teško je pretpostaviti da bi to bilo koji sveštenik bilo koje pomesne pravoslavne crkve odbio da uradi, pod uslovom da zna. Što se tiče jezika, to zavisi od toga kojim jezikom govori većina vernika te parohije. Drugim rečima, dopuštena je svaka elastičnost u pogledu jezika i svih potreba vernika.
Patrijarh nije istočni papa
Zašto Carigradska patrijaršija nosi naziv Vaseljenska i da li je ona iznad ostalih pomesnih pravoslavnih crkava, a njen patrijarh nad svim drugim patrijarsima, odnosno pandan rimokatoličkom papi?
– Arhiepiskop Konstantinovog grada (koji je po caru Konstantinu dobio ime Konstantinopolj ili Carigrad, danas je to Istanbul, prim. aut.) nosi titulu vaseljenski i ima prvenstvo časti među crkvenim prestolima Istoka (danas to znači da je prvi među jednakim pravoslavnim patrijarsima, prim. aut.) na osnovu trećeg kanona Drugog vaseljenskog sabora i 28. kanona četvrtog vaseljenskog sabora iz vremena jedinstvene hrišćanske crkve. Nema govora da bi danas vaseljenski patrijarh mogao biti na Istoku isto što i papa na Zapadu jer je teološki pristup sasvim različit.
Prof. dr Krstić je takođe kategoričan da su sve svete tajne, poput krštenja, venčanja, pričešća, kao i svi obredi (opelo, parastos, pomen, svećenje vodice) apsolutno validni za srpsku crkvu, iako su obavljeni u drugim kanonskim pravoslavnim crkvama.
Ukoliko se ta druga crkva drži novog gregorijanskog kalendara, a ne starog julijanskog kao srpska, upitan da li onda i pripadajući Srbi moraju velike praznike i krsnu slavu proslavljati po novom kalendaru“, Zoran Krstić pojašnjava:
– Što se kalendara tiče, to bi moglo da zavisi od pretežnog sastava vernika određene parohije. Najbolji primer je naša parohija u Johanezburgu koja je u nadležnosti Aleksandrijske patrijaršije (novi kalendar), a opet se služi na srpskom jeziku i svi praznici slave po starom kalendaru. Rečju, ta se parohija ni po čemu ne razlikuje od neke parohije u Srbiji, sem što sveštenik u molitvama pominje nadležnog vladiku te crkve i njemu podnosi godišnje izveštaje.
Dijaspora ozbiljan problem
Kada je reč o pravoslavnoj dijaspori u svetu, na nedoumicu da li Carigradska patrijaršija ima primat nad drugim pravoslavnim crkvama koje imaju svoje eparhije i parohije u rasejanju, ekspert za crkveno pravo kaže:
– Ne, nema, ali problem pravoslavne dijaspore je vrlo ozbiljan zbog preplitanja jurisdikcija (nadležnosti) na istoj teritoriji što pravoslavno kanonsko predanje niti poznaje, niti dozvoljava. Međutim, ovaj se problem ne može rešiti preko noći, a ponajmanje ne silom, već isključivo dogovorom i saglasnošću svih pomesnih pravoslavnih crkava.
Upitan šta je potrebno nekom pravoslavnom svešteniku, npr. srpskom, kada namerava da iz svoje crkve ode da služi u drugu kanonsku pravoslavnu crkvu i da li onda i hram, u kojem je on služio, sa pratećom infrastrukturom, prelazi u nadležnost i vlasništvo te crkve, sagovornik „Vesti“ objašnjava:
– Sveštenik bi načelno mogao da bira ili da izrazi želju gde bi želeo da služi, ali mu je za to potreban kanonski otpust (saglasnost) nadležnog episkopa i kanonski prijem od episkopa kod koga želi da pređe. Ukoliko se to dogodi, prelazi samo on, a ne i njegova parohija, niti se titular (vlasnik) imovine menja.
Odgovarajući na nepoznanicu šta se dešava na međucrkvenom nivou kada neka kanonska pravoslavna crkva primi sveštenika koji nema kanonski otpust ili je raščinjen od svog nadležnog episkopa u pravoslavnoj crkvi u kojoj je prethodno služio, ili je spor u toku pred npr. velikim crkvenim sudom, Krstić kaže:
– To je problematična situacija koja može na različite načine da bude razrešena, pre svega razgovorom, kompromisima i dobrom voljom.
