Srbi se u ovom gradu javljaju po dolasku turske vojske koja je 1526. godine krenula na Mohač, mada mnogobrojni istoričari tvrde da je u Osijeku i njegovoj okolini Srba bilo i pre najezde Turaka. Ipak, pre dolaska Turaka u Osijeku su dominantni bili Mađari, pa se njegovo ime pominje i u mađarskoj varijanti Esek, nešto kasnije i na nemačkom jeziku kao Eseg.
Nakon Mohačke bitke Turci su bili prisutni na celom ovom području. U prvoj polovini 17. veka u Osijeku je bilo 300 muslimanskih i samo 10 katoličkih kuća. Stanje se ubrzo menja posle proterivanja Turaka, a prvi popis stanovništva iz tog perioda obavljen je 1697. godine. Tada se osiječko područje delilo na tri dela: grad, varoš i ostrvo.
Broj Srba u ovom gradu raste nakon Seobe pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem 1690. godine, a pogotovo posle Rakocijevog ustanka kada se ovde veći broj srpskog stanovništva preselio iz Baranje. U Osijeku je dve godine, u periodu od 1746. do 1748. godine bilo sedište Osečkopoljske eparhije, na čijem se čelu nalazio vikarni episkop Jovan Đorđević. Ubrzo je Osečko polje ušlo u sastav slavonske, a potom i sremske eparhije.
U tom periodu, tačnije 1733. godine ovde su bila dva pravoslavna sveštenika kao i crkva koja je ovako opisana: „Crkva od kamena, dosta malena, pokrivena polovinom šindrom, ima 8 staklenih prozora; zvonica nad krovom ženske preprate, na četiri hrastova stuba, šindrom pokrivena, na vrhu krst sa tri zvona. Hramovna slava Uspenije Bogorodice; osvetio je Nikanor, tadašnji vladika Osečkog polja.“
Međutim i pre gradnje ove crkve ovde je postojala pravoslavna crkva, od drveta i pletera, sve do 1720. godine kada je porušena i na istom mestu napravljena ova od kamena. Sve veći broj vernika doveo je do toga da je 21. aprila 1743. godine počela izgradnja nove i veće crkve čije je osvećenje 18. januara 1750. obavio pakrački episkop Sofronije Jovanović.
Po pisanju, to je bila „lepa barokna građevina 18 hvati dugačka, 4,4 široka, a 5 hvati visoka.“ Ikonostas je izradio novosadski slikar Janko Halkozović 1761. godine. Tadašnji paroh Lazar Bogdanović je zapisao: „Uopšte bi se s pravom moglo reći, da srpsko-pravoslavna crkva u Oseku, po živopisu svome i po celoj onako bogatoj i divno uređenoj unutrašnjosti svojoj, spada među najlepše naše crkve u ovostranom Srpstvu.“
Kao pravoslavna crkva našla se na udaru onih kojima smeta svaka pomisao na Srbe i pravoslavlje. U toku Drugog svetskog rata nju su od pravoslavnog Badnjaka, 6. januara, do 12. marta 1942. godine porušile ustaše. Svi bogoslužbeni predmeti su odnešeni, a ikonostas je polomljen, potom i spaljen. Neke od ikona koje su sačuvane predane su gradskom muzeju.
Osječki Srbi su posle rata izgradili novu crkvu, u srpsko-vizantijskom stilu, po projektu arhitekte Dragomira Tadića. Slavonska Lazarica, kako se često naziva današnji osječki hram, osvećena je 28. oktobra 1979. godine od strane bačkog episkopa Nikanora. Ni nju nisu mimoišla stradanja. U poslednjem ratu, crkva je demolirana i opljačkana. Vredne Halkozovićeve ikone sa ikonostasa su ukradene baš kao i čuvena osječka Bogorodica rađena na ovčijoj koži.
Crkva je potom obnovljena, a novi ikonostas koji je osvećen 2005. godine izradili su braća Dimitrijević iz Kragujevca, dok su ikone delo grčkog slikara Kostasa Stergjua.
Pored Sabornog hrama Uspenja Presvete Bogorodice, u Osijeku se nalazi i kapela Svetog Vaskrsenja Hristovog u Gornjem gradu, koja je osvećena 1962. godine, a u poslednjem ratu je granatirana. Kapela posvećena Prenosu moštiju Svetog Nikolaja na donjogradskom groblju izgrađena je 1892. godine, dok se na donjogradskom groblju nalazi kapela posvećena Rođenju Svetog Jovana Krstitelja.
U Osijeku se nalaze i mnogobrojni pravoslavni krstovi, a svakako među njima najznačajniji je krst patrijarha Arsenija Čarnojevića, gde je, po narodnom predanju, patrijarh preveo Srbe u Austriju. Ovaj krst je 2000. godine oštećen kada su vandali polomili njegov gornji deo. Obnovljen je prošle, a osvešten ove godine. Pored ovog krsta tu se nalazi i Zavetni krst iz 18. veka koji je obnovljen pre dve godine, i kod kojeg se Srbi tradicionalno okupljaju 8. maja na praznik svetog Marka. Zatim Lazarevićev krst iz 1802. godine, Bogojavljenski iz 1807. i onaj na gornjogradskom groblju koji je postavljen 1925. godine.
Parohijski dom u Osijeku kupljen je 1905. godine od austrijskog grofa, a 2001. godine generalno je obnovljen.
Početkom 19. veka Osijek je imao dve parohije sa 317 srpskih domova i 1778 pravoslavnih duša. Sto godina kasnije u ovom gradu živelo je 2258 Srba.
Manastir Uspenja Presvete Bogorodice
Ne zna se tačno kada je nastao manastir u Dalj planini, poznatiji kao Daljska vodica. Crkva Uspenja Presvete Bogorodice izgrađena je i osvećena 1758. godine od strane mitropolita Pavla Nenadovića. Pravoslavno svetilište na ovom mestu nastalo je verovatno nakon seobe Srba u ove krajeve.
Do 1941. godine manastirska crkva je nekoliko puta obnavljana i renovirana, a najznačajnija obnova je ona sa kraja 19. veka. Naime, 1896. godine patrijarh Georgije Branković lično je finansirao njenu obnovu, a o tome je u Srpskom sionu zapisano: „Crkvu koja je dosta oronula bila, nakon 134 godine, kad ju je sadanji uzvišeni naš crkveni poglavar, Svjatješi patrijarh Georgije godine 1893. pohodio i u jadnom stanju video, dao je smjesta o svom trošku obnoviti i veleljepno ukrasiti.“
Kao znak zahvalnosti patrijarhu, Daljci su na hram postavili natpis: „Obnovitelju hrama Presvete Bogorodice, patrijarhu srpskom Georgiju Brankoviću zahvalna crkvena opština u Dalju 1899.“ Iste godine završeno je i freskopisanje hrama koje je radio Đura Pecić.
Ikonostas je nastao odmah nakon izgradnje hrama, 1760. godine. Napravljen je u baroknom stilu, a ikone na njemu su delo slikara Dimitrija Bačevića.
Ustaški režim i deo katoličkog klera učestvovao je u rušenju i ove manastirske crkve koja je do temelja razorena 1941. godine. Tada je oštećen i ikonostas, ali je ipak veći deo ikona sačuvan, kao i zvonik. Odmah nakon rata, u periodu od 1946. do 1948. godine podignuta je nova crkva u srpsko-vizantijskom stilu.
Vredan pomena je i tzv. čardak koji se nalazi u sklopu manastira na samom izvoru vode, a koji je sredinom 19. veka podigao srpski patrijarh Josif Rajačić. Njemu, u znak zahvalnosti, 1899. godine postavljena je ploča na kojoj piše: „Osnovatelju ovog zdanija patrijarhu srpskom Josifu Rajačiću blagodarna crkvena opština u Dalju 1899.“
U samom manastiru, na praznik Preobraženja Gospodnjeg, održava se veliki crkveno-narodni sabor koji korene vuče još od dvadesetih godina prošlog veka kada je jedan Daljac, Dimitrije Orsić, osnovao Pravoslavnu narodnu hrišćansku zajednicu (Bogomoljački pokret). U to vreme manastir su posećivali mnogobrojni duhovnici među kojima čak i vladika Nikolaj Velimirović, a saborovanje o Preobraženju nastavljeno je i za vreme komunističkog režima, pa sve do danas.
Hram u Šarengradu
Mesto gde se danas nalazi Šarengrad naseljeno je još u rimsko vreme. U srednjem veku javlja se pod imenom Voćin, a od tada njime su vladali mačvanski ban Ivan Morović, zatim Turci koji su ga osvojili 1526. godine, te grofovi Elc. Pravoslavna crkva svetog arhangela Mihaila podignuta je 1805. godine, a ikonostas u hramu nastao je u periodu od 1828. do 1854. godine.
Ikone na ikonostasu kao i zidne slike rad su Bogdana Dukića. Na horošu hrama nalazi se velika kompozicija Kosovske bitke koja je oštećena nakon granatiranja u poslednjem ratu. Takođe, 1991. godine oštećeni su zvonik i krovna konstrukcija kao i svod hrama u zapadnom delu. Hram je teško oštećen i u Drugom svetskom ratu. U Šarengradu se nalazi i parohijski dom, ruiniran i oštećen nakon poslednjeg rata.
The post Saborni hram u Osijeku, manastirska crkva na daljskoj „Vodici“ i hram u Šarengradu appeared first on srbi hr.
