Za razliku od mnogih naših vršnjaka, moji bliski prijatelji i ja nikada nismo maštali o trajnom preseljenju u inostranstvo. Trudili smo se da što više putujemo i da što je moguće duže vreme provedemo po inostranim prestonicama, ali smo na kraju ipak jedva čekali da se vratimo „kući“. Ono što je počelo da se dešava devedesetih uspelo je da prodre u sve sfere ljudskih života i da dovede u pitanje do tada neprikosnovene vrednosti i stavove. U meni se probudila potreba da saznam gde su i zašto otišli i kako žive moji nekadašnji saputnici. Bila sam sigurna da u „grčkoj priči“ ima nešto specifično. Iako je srpsko izbeglištvo u Grčkoj s početka dvadesetog veka bilo jedno od prvih masovnih nastanjivanja stranaca u drugoj zemlji, u modernoj istoriji Balkana, u kasnijim periodima ovog stoleća, Grčka, u pogledu seoba, nije bila posebno zanimljiva za srpsko stanovništvo.
Može se reći da je broj onih koji su i posle izbeglištva odlučili da se trajno nasele u Grčkoj sociološki zanemarljiv, a isto važi i za srpske doseljenike u periodu posle Drugog svetskog rata, sve do devedesetih godina prošlog veka. S obzirom na to da je u Grčkoj i posle 1945. opstala kraljevina, pretpostavlja se da je izvestan broj monarhista iz Srbije potražio utočište u ovoj zemlji, mada ona najčešće nije bila njihova konačna destinacija.
Tek posle sedamdesetih, Jugosloveni počinju da kao turisti posećuju obalu prvog komšiluka. U ovom periodu i ugledne jugoslovenske firme otvaraju predstavništva, uglavnom u Atini i Solunu. Neki od službenika ostali su u Grčkoj i posle zatvaranja tih kancelarija. Masovne emigracije srpskog stanovništva u Grčku vremenski se poklapaju sa početkom krize na prostoru bivše SFRJ.
U vreme sprovođenja našeg istraživanja tačan broj Srba u Grčkoj bio je nepoznat i grčkim vlastima, kao i službenicima jugoslovenske i bosanske ambasade. Tada je bilo svega 1.200 registrovanih državljana SRJ, ali su se procene realnog stanja kretale od četiri hiljade do dvadeset hiljada. Ova razlika svedoči umnogome o nelegalnom pravnom statusu srpskih emigranata u Grčkoj.
Na osnovu razgovora, anketa i dostupnih podataka, predstavnici savremene srpske dijaspore u Grčkoj (doseljenici od sedamdesetih godina 20. veka pa nadalje) mogu se razvrstati u dve veće grupacije i nekoliko podgrupa. U prvu svakako spadaju pripadnici starijeg sloja, među kojima se nalazi izvestan broj uglednih sportista, lekara, biznismena, novinara i umetnika sa porodicama u kojima odrasta već treća generacija potomaka. Drugu grupu formiraju noviji doseljenici (od devedesetih), kod čijeg je razvrstavanja najbitniji kriterijum razlog migriranja, mada je ekonomsko- socijalno-politička pozadina zajednička za sve. U okviru ove grupe možemo razlikovati izbeglice i prognanike iz bivših jugoslovenskih republika, koji su se na selidbu odlučili iz razloga ekonomske bede, kao i zbog nemogućnosti da reše pravni status u Srbiji, građane SRJ čija se emigracija može okarakterisati poznatom narodnom poslovicom „trbuhom za kruhom“, nekoliko porodica „političkih“ migranata iz vremena u kome je bila aktuelna „podobnost“ idejama KPJ i koji su, u potrazi za normalnim uslovima rada i stvaranja profesionalne karijere, emigrirali u neku od zapadnoevropskih zemalja. Kada je, sa početkom raspadanja SFRJ, u tim zemljama došlo do porasta nepopularnosti stigmatizacije „srpskog imena“, oni su se odlučili na selidbu u zemlju „u kojoj nas vole“ (ovo su reči jednog sagovornika u Atini) i, konačno, studenti i sportisti.
Srpsku koloniju u Grčkoj karakterišu obeležja različita od onih kojima je bila određena tzv. gastarbajterska emigracija stanovnika SFRJ u zapadnoevropske zemlje. Pripadnici srpske emigracije u Grčkoj uglavnom nemaju nikakve planove u vezi sa dužinom boravka u ovoj zemlji, a još manje sa bilo kakvih ulaganjima u zemlji matici.
činjenica da je za zemlju emigracije izabrana Grčka koja je zbog ekonomskog standarda i problema nezaposlenosti i sama zemlja emigracije ekonomske motive izbora stavlja u drugi plan. Svi, obuhvaćeni našim istraživanjem, dolaze iz urbanih sredina bivše Jugoslavije i sadašnje Srbije i Crne Gore. Ovu emigraciju karakteriše selidba kompletnih porodica, odnosno bračnih parova i osoba koje još nisu sklopile brak. Obrazovni nivo je veoma visok, a čak i ako se ne bave svojim profesijama, nisu zaposleni na teškim fizičkim poslovima.
Bolne lekcije iz istorije, sa jedne strane, i ideja jugoslovenstva sa druge, mada često imaju suprotno dejstvo, bitni su faktori koji su formirali postojeći kulturni i etnički identitet Srba u Grčkoj (kao i Srba uopšte) i još će dugo biti prisutni i u budućim procesima ove vrste. Oni su, između ostalog, presudno uticali na izbor nove domovine. Koncepcijom jugoslovenstva negiran je značaj nacionalnih osobenosti i identiteta, dok je slom ove ideje prouzrokovao potrebu za uspostavljanjem kontinuiteta sa istorijskim tekovinama nacionalne i religijske samosvojnosti. Iako je proces retradicionalizacije koji je nastupio kao odgovor na ovu potrebu često značio falsifikovanje, mitologizaciju i uopšte manipulisanje pojmovima i sadržajima vezanim za tradiciju, veru i naciju od strane kreatora politike nove Jugoslavije ili onih koji su to želeli da budu, potreba je bila (i još uvek je) realno postojeća. Ona je na neposredan način izražena i kroz izbor Grčke, a ne neke druge, ekonomski privlačnije zemlje za zemlju emigracije.
* Grčki časopis koji izlazi u Beogradu
