Prve tragove ljudskih naseobina na današnjoj teritoriji Crne Gore srećemo već u periodu srednjeg paleolitika. Arheološki nalazi iz pećine Crvena stijena sadrže predmete iz različitih epoha za koje se pretpostavlja da su stare šezdeset hiljada i trideset pet hiljada godina. To su, uglavnom, oruđa za rad, oružja za lov, nakit i predmeti vezani za sakralnu upotrebu. Širom današnje Crne Gore u različitim predelima pronađeni su predmeti bliski Starčevačkoj kulturi, tako da tragovi ljudskih naselja, pre pojave pismenih podataka ukazuju na kontinuitet življenja na ovom prostoru.
Prvi pisani spomeni ljudskih naselja nalaze se u Pseudo-Skiliksovom delu iz četvrtog veka pre nove ere. Na teritoriji Boke živela su klirska plemena Ardijeji i Enheleji. Ilirik sa kojim su Rimljani ratovali za vreme Prvog Ilirskog rata (229-228 pre nove ere) i Drugog (219) bili su Ardijeji. Rimljani su uspeli da ih potisnu iz primorskih krajeva u unutrašnjost gde su izmrli. Južno od njih, oko Skadarskog jezera, živeli su Leojeji koji su već imali utvrđene gradove Skodra i Meteon. A u njihovom susedstvu obitavali su Dokleji. Rimska osvajanja završila su se Trećim Ilirskim ratom (107-108 pre nove ere). Rimljani su objedinili sve teritorije ali nisu uspeli da učvrste svoju vlast. Šeste godine posle nove ere Baton je digao ustanak koji je trajao tri godine. Tek pošto su ugušili Batonov ustanak, Rimljani su uspeli da učvrste svoju i da postepeno romanizuju ove predele. Kada je došlo do podele Rimske Imperije na Istočnu i Zapadnu, teritorija današnje Crne Gore pripala je provinciji Previlis ili Prevalis. Centar te provincije nalazio se u današnjem Skadru, a stanovništvo se bavilo uglavnom zemljoradnjom i stočarstvom. Prvi slovenski naseljenici dolaze u šestom veku, ali se ne zadržavaju dugo. čini se da su to pre bili upadi radi pljačke nego zbog pravog naseljavanja. Stvarna slovenska kolonizacija nastaje u sedmom veku; Sloveni, najpre, napadaju zajedno sa Avarima, a posle samostalno, i osnivaju svoje prve veće naseobine. Dolazeći u dodir sa starosedeocima oni primaju mnoge običaje i navikavaju se na zemljoradnički život.
Sve do jedanaestog veka vesti o prvoj srpskoj državi u Zeti su prilično nepouzdane. Ono što može pouzdano da se tvrdi jeste da je ta prva srpska država obuhvatala oblast, kasnijih Brda, i jedan neveliki deo Crnogorskog primorja. Njena severna granica išla je od Risna prema izvoru Pive, a južna granica se spuštala prema Kotoru i Skadru. U jedanaestom veku vizantijski gradovi Kotor i Skadar postali su deo zetske države ali je većina stanovništva bila romanska i to će ostati sve do sedamnaestog veka.
Prvi zetski vladar o kome se nešto zna jeste Jovan Vladimir. On je vladao od 970. do 1016. godine i prestonica mu je bila u Skadru. Kada su nastali neredi u državi makdeonskog cara Samuila, Vladimir je odbio da prizna Samuilovu vrhovnu vlast i pokušao da se osamostali. Rat je trajao nekoliko godina i pokušao da se osamostali. Rat je trajao nekoliko godina i završio se nesrećno po Vladimira. Samuilo je osvojio Zetu, zarobio Vladimira i odveo ga u tamnicu u Strugu. Uzbrzo zatim, Vladimir i Samuilo su se izmirili. Samuilo mu je dao svoju kćer za ženu i poverio mu upravu nad Zetom.
Pored ove istorijske priče postoji i legenda koja će poslužiti za mnoge srednjevekovne romane o Vladimiru i Kosari i koja će doživeti svoju literarnu aktualizaciju u vreme nacionalnog romantizma. Istorija i legenda poklapaju se do one tačke kada je Samuilo zarobio Vladimira. Legenda dalje kaže da je princeza Kosara videla u tamnici sužnja, najpre se sažalila na njega a onda i zaljubila. Izmolila je od oca milost i Vladimir je postao carec zet. Posle Samuilove smrti, Samuilov sinovac Vladislav pozvao je Vladimira u Strugu na dogovor, i kada je ovaj izlazio iz crkve, pogubio ga. Kosara je, prema legendi, pokušavala da ubedi Vladimira da ne treba da veruje Vladislavu, ali u tome nije uspela. Kada su posle Vladimirove smrti nastale u Zeti borbe oko prestola, Vladislav je pokušao da se umeša ali bez nekog većeg uspeha. Grob Vladimira i Kosare nalazi se i danas u Skadru, a pravoslavna crkva proglasila je Vladimira svecem.
U borbama oko vlasti, Vojislav (1034-1050) je oslanjajući se na Vizantiju uspeo da zavlada Zetom i Trebinjem priznajući, pri tom, vrhovnu vlast vizantijskog cara. Posle smrti cara Vasilija 2., kada su u Vizantiji izbili neredi, Vojislav, nastojeći da ih iskoristi, diže ustanak. Ustanak je ubrzo ugušen, Vojislav zarobljen i odveden u Carigrad. Pošto je uspeo da pobegne iz tamnice Vojislav se vratio u Zetu, ponovo digao ustanak, i pošto je potukao Vizantince kod Bara (1042. godine) povratio je Zetu i Trebinje i pripojio svojoj državi Rašku i Hum.
Vojislavljev sin Mihajlo Vojislavljević (1051-1081), da bi učvrstio svoju vlast, požurio je da se izmiri sa Vizantijom i da prizna njenu vrhovnu vlast. Posle dužeg vremena, kada je izbio ustanak makedonskih Slovena pod đorđem Vojtehom (1072) Mihajlo je procenio da treba da se umeša u nerede u Vizantiji i posao ustanicima u pomoć vojsku pod komandom svoga sina Bodina. Bodin je najpre potukao vizantijsku vojsku kod Prizrena, ali je pretrpeo težak poraz kod Pauna, na Kosovu, i dopao vizantijskog ropstva. Pošto se neredi u Vizantiji nisu smirivali, Mihajlo je iskoristio posredstvo Normana da najpre oslobodi sina Bodina ropstva a da se kasnije i osamostali. Obratio se Papi Grguru V2. koji ga je priznao za kralja, odvojio Zetu od nadbiskupije u Splitu i osnovao biskupiju u Baru (1077).
Poslednji značajniji zetski vladar, pre nemanjićkog perioda, bio je Bodin (1081-1101). Bodin je nastavio politiku svoga oca oslanjajući se na rimsku kuriju i Normane, ali nije ratovao direktno sa Vizantijom nego je zaposeo Bosnu i Rašku. Kada je Vizantija uspela da potisne Normane, Bodin se izmirio sa njom, ali to pomirenje imao je da plati gubitkom Raške. U naknadu za to papa je Barsku biskupiju podigao na stepen nadbiskupije i barskom nadbiskupu dao titulu primasa Srbije.
Posle Bodinove smrti nastaju borbe oko prestola koje traju nekoliko decenija. Prvi Bodinov naslednik bio je izvesni Vukan iz Raške koga ne treba mešati sa Nemanjinim sinom Vukanom, koji je posle Nemanjine abdikacije dobio na upravu Zetu. Na kraju, u borbe oko prestola umešao se i raški župan Stevan Nemanja, koji je uz pomoć Vizantije u periodu od 1183. do 1186. godine uspeo da proširi svoju vlast na Zetu.
Kulturne prilike u ranoj zetskoj državi
Najstariji pisani spomenik rane zetske države je Barski rodoslov iz dvanaestog veka, poznatiji u nauci kao „Letopis popa Dukljanina“. Ima dosta razloga da se pretpostavi da je pisan na slovenskom jeziku. Sačuvan je samo jedan primerak latinskog prevoda koji je pronađen u Baru. Letopis je, ne mnogo pouzdan, ali jedini izvor za rani period zetske istorije. U njemu su zabeležena predanja koja svedoče da već u to vreme postoje različiti oblici usmenog narodnog stvaralaštva. U Barskom rodoslovu izloženi su i neki pisani dokumenti čiji originali nisu sačuvani.
Neki oblici pisane književnosti javljaju se u primorskim gradovima Budvi, Baru, Ulcilju, Kotoru, Perastu, uglavnom kao molitnici i bogoslužbene knjige za crkve koje su u tim mestima podignute. Neke od tih crkava imaju i životopise svetaca kojima su posvećene. Najpoznatiji hramovi iz toga vremena su crkva svetog Trifuna u Kotoru (809), crkva svetog Mihaila u Stonu (kraj desetog, početak jedanaestog veka) i svetog Tome u Kutima (jedanaesti vek). Te crkve su nastajale uglavnom u romanskoj i vizantijskoj tradiciji, sve do pojave franjevaca 1228. godine, kada su oni pokušali da uvedu svoj stil. Na žalost, živopis iz tog vremena nije sačuvan; tačnije rečeno, do nas je došao u fragmentima.
Iako se direktno umešao u borbe oko prestola i uspeo da se domogne vlasti nad Zetom, Stefan Nemanja je formalno dobio Zetu na upravu od Vizantije. U to vreme državne tradicije u Zeti već su bile toliko čvrste da je ona dobila neku vrstu autonomije. Zetom je upravljao namesnik koji je po tradiciji bio i naslednik raškog prestola. Kada se Nemanja odrekao prestola i vlast ostavio svome mlađem sinu Stevanu, njegov stariji sin Vukan dobio je na upravu Zetu. Za kratko došlo je do odvajanja Raške i Zete. Kada je Vukan zaratio sa bratom i kada ih je sveti Sava izmirio, jedinstvo između Zete i Raške ponovo je uspostavljeno. Ali, iako je to jedinstvo uspostavljeno, u Zeti su za sve vreme nemanjićkog perioda postojale, i to jake, separatističke tendencije. Uzroke ne treba samo tražiti u čvrstoj državnoj tradiciji nego i u različitom kulturnom nivou dveju srpskih pokrajina. U odnosu na Rašku. Zeta je bila ekonomski razvijenij i kulturno naprednija.
Taj kulturni napredak nastavio se i za vreme Nemanjića, pogotovu u doba kralja Uroša I koji proseca puteve, otvara rudnike, daje povlastice primorskim gradovima, koje su omogućile da trgovina oživi, zida nove crkve i manastire i obnavlja stare. Kralju u tome pomaže i njegova mati Jelena Anžujska koja se stara da odnosi između srpske države i primorskih gradova budu što bolji. Pretežno romanski ili grčki, primorski gradovi imaju unutrašnju autonomiju, plaćaju danak, s tim da im se sizeren ne meša u unutrašnje poslove. Oni povremeno menjaju zaštitnike što čini da njihova samouprava vremenom postaje sve veća. Svaki grad ima svoj statut kojim su regulisana pravila ponašanja i po kojima je organizovana gradska uprava.
Isuviše nestrpljivi prestolonaslednici, ponekad koriste separatističke težnje zetske vlastele da se pobune protiv centralne vlasti. Tako se kasniji kralj Stefan Dečanski, pobunio protiv svog oca kranja Milutina koji ga je 1314. pobedio, oslepio u okovanog poslao u Carigrad a upravu nad Zetom poverio svome mlađem sinu Konstantinu. I Dušan će se pobuniti protiv oca, ali će se ta pobuna završiti nagodbom između oca i sina. Tu nagodbu zetska i albanska vlastela Dušanu nije htela da oprosti i na početku Dušanove vlade dolazi do pobune vlastelina bogoja i Arbanasa Dimitrija sume, koju je, kako izgleda, pomagala i Dušanova maćeha, udovica Stefana Dečanskog. Dušan je bunu ugušio, nagodio se sa pobunjenicima, ali će se za vlade cara Uroša, kada u carstvu bude zavladalo rasulo, među prvim osamostaliti zetska vlastela.
Kulturne prilike za vreme nemanjićkog perioda
Nekoliko najznačajnijih kiževnih umetničkih spomenika nemanjićkog perioda nastali su na prostoru Zete. To je, najpre, Miroslavljevo Jevanjđelje, pisano za humskog kneza Miroslava, sinovca Stefana Nemanje, nastalo 1180. godine. Miroslavljevo Jevanjđelje rađeno je na pergamentu sa nizom minijatura i inicijala u boji, kao i propratnih ilustracija, i ono predstavlja jedno od remek dela veštine pisanja knjiga i to ne samo u vremenu kada je nastalo. Bilo je namenjeno za bogoslužbenu knjigu u Miroslavljevoj zadužbini, crkvi svetog Petra u bijelom Polju. Ova crkva je jedna od prvih nemanjinskih zadužbina na zetskim prostorima i, ujedno, jedan od prvih spomenika renesanse Paleologa na našem terenu.
Drugi značajni književni spomenik je Vukanovo Jevanđelje sa kraja dvanaestog i početka trinaestog veka, koje se danas nalazi u Lenjingradu. Njega je naručio Nemanjin stariji sin Vukan i ono pripada istoj umetničkoj školi kojoj pripada i Miroslavljevo Jevanjđelje. Ilustrovano je raskošnim inicijalima, minijaturama, slovima u nekoliko boja i u prodjednakoj meri je značajno kao likovni i književni spomenik svoga doba.
U isto vreme nastao je „Zbornik popa Dragolja“ koji je sadržao razna predanja, legende, anegdote i bio jedan od knjiga karakterističnih za srednji vek. Na žalost, o njemu se može govoriti samo na osnovu nekih odlomaka koje je svojevremeno objavio Panta Srećković i njegovog sumarnog opisa, pošto je Zbornik izgoreo 6. aprila 19941. godine u Narodnoj biblioteci u Beogradu.
Kao i svuda gde su vladali, nemanjići su i na području zete ostavili brojne crkve i manastire kao svoje zadužbine. To je, najpre, drkva sveog Petra u bijelom Polju koja je nastala između 1124. i 1166. godine. Građena skoro četrdeset godina, crkva poseduje sve odlike umetničkog dela prelaznog perioda u kojem se ukrštaju različiti stilovi i epohoe. Drugi značajan spomenik nemanjićke epohe je manastir đurđevi Stupovi (1219. godine) Pored bogatog živopisa, karakterističnog za to razdoblje nemanjićke epohe, crkva se odlikuje i bogatom plastikom na spoljašnjim zidovima. Manastir Morača, dovršen 1252. godine spolja je stilski mnogo jednostavniji, ali zato živopis sadrži čitav niz remek dela našeg srednjevekovnog slikarstva.
Sa nemanjićkim periodom u Zeti, vremenski se poklapa postojanje umetničke škole u Kotoru čiji su majstori bili uglavnom franjevci. Pored niza ikona koje su rađene za primorske crkve i od kojih su neke stigle i na susednu obalu Jadrana, Kotorani su radili i freske i bili veoma dobri arhitekti. Uticaj kotorske umetničke škole oseća se na Studenici, počev od mramorne obloge kojom je obložena crkva do plastike, na samom hramu i na Radosavljevoj priprati. Od kotorskih majstora najpoznatiji je fra Vito Kotoranin, koji je živopisao zadužbinu kranja Stefana Dečanskog, manastir Visoki Dečani, koristeći sva iskustva renesansnog slikarstva i kombinujući vizantijske tradicije sa novim tendencijama u likovnim umetnostima.
Još pri kraju vlade cara Uroša prilično se osamostalila u Zeti porodica Balšića. Balšići se prvi put pominju kao gospodari bara 1360. godine. Od te godine pa do 1421. oni su stvarni upravljači zete. Kada je vojislav Vojinović zaratio sa Dubrovnikom, Balšići nisu stali na stranu vojinovića, već su prema Dubrovniku pokazali blagonaklonu neutralnost. Koristeći rat oni šire svoju oblast od Drivasta do ulcinja. Trojica braće, Stracimir, đurađ i Balša nastoje da uspostave rođačke veze sa susednom vlastelom i da na taj način prošire svoje teritorije. Godine 1366. Balšići i formalno ne priznaju vrhovnu vlast cara Uroša i oslanjaju se na Veneciju da bi što više naglasili svoju samostalnost. Venecija pristaje da Balšići imaju svoju flotu na jadranu pod uslovom da brodove nikada ne upotrebe protiv interesa Meltačke Republike.
đurađ Balšić ratuje sa Dubrovnikom i albanskim plemenima a posle smrti kralja Vukašina 1371. osvaja Prizren, a potom Peć. U vreme rata kralja Tvrtka i kneza Lazara protiv Nikole Altomanovića, Balšići su na Lazarevoj i Tvrtkovoj strani; dobijaju Dragičevce, Konavlje i Trebinje i prisiljavaju Dubrovnik da im daje 2000 perpera danka godišnje. Godine 1377. tvrtko oduzima od Balšića Dragičevce, Konavlje i Trebinje a posle đurđeve smrti Vuku Brakoviću polazi za rukom da povrati Prizren.
đurđev naslednik Balša 2. ženi se ćerkom albanskog velikaša Karla topije i dobija u miraz Valonu, Berat i Himaru. Upušta se u duži rat sa bosanskim kraljem Tvrtkom i uspeva da ga pobedi Mirom koji je sklopio sa Tvrtkom Balša 2. postaje gospodar Drača. Međutim, posle njegove smrti 1385. godine, albanski gradovi postaju posed njegove udovice i odvajaju se od zetske države. Dražava njegovog naslednika đurđa 2.svodi se na Skadarsku oblast i mali deo primorja oko Ulcinja.
Tada dolazi i do sukoba sa Turcima i u jednoj od bitaka đurađ 2. je zarobljen.
Posle predaje Skadra Turcima, đurađ se sve više oslanja na Veneciju i sve više zazire od Turaka. Iako oženjen ćerkom kneza Lazara, Jelenom, đurađ 2. ne učestvuje u Kosovskoj bici. Kako izgleda, nastojao je, dosta kratkovido i pogrešno, da svoju politiku usmeri prema jadranskom susedu i da se kloni balkanskih sukoba u čemu nije uspeo. Njegov naslednik Balša 2.I (1403-1421) iz osnova menja zetsku spoljnu politiku. Glavnog neprijatelja Zete on vidu u Mlečanima sa kojima, oslanjajući se na Tursku, vodi duge i iscrpljujuće ratove. Najpre napada Kotor a kasnije, 1405, koristi pobunu u Skadru i Skadarskoj oblasti protiv Mlečana, i uz utrsku pomoć, ponovo dobija Skada i Drivast.
Ubrzo se ratna sreća ikrenula i Mlečanima uspeva da povrate Ulcinj, Bar i Budvu i veći deo okoline Skadra i Drivasta. Umoran od iscrpljujuć
Ovu tvrdnju oni potkrepljuju činjenicom da su njena pisma pisana dobrim jezikom, lepim i jedrim stilom i da se njena kazivanja odlikuju izrazitom maštovitošću. Pored toga što je bila književnica, Jelena je sagradila neikoliko zadužbina kao što su bogorodica Krajinska, crkva svetog đorđa na Beškoj, kao i crkvice na ostrvima u Skadarskom jezeru, Stričevoj gorici i Moranti.
Kao većina feudalaca koji su želeli da se osamostale i Balšići su polagali mnogo na svoju administraciju i imali su dobro organizovanu dvorsku kancelariju sa brojnim pisarima koji su sa dosta veštine ukrašavali povelje, gradili pečate i usavršavali prepisivačku veštinu. Balšići su rado izdavali povelje kojima su manjim feudalnim gospodarima, primorskim gradovima, crkvama i manastirima davali povlastice ili priznavali stečena prava. Uz to, kovali su svoj novac i, koliko su ratne prilike dopuštale, činili dosta na unapređenju zanatstva i trgovine.
Posle smrti Balše 2.I despot Stevan Lazarević pripojio je Zetu srpskoj Despotovini i na taj način prekinuo borbe oko prestola koje su započele još u vreme Balšinog boravka u Srbiji i zbog kojih je Balša 2.I i napustio Zetu. Ipak, Mlečanima je pošlo za rukom da zauzmu Bar i Ulcinj, a ubrzo potom nastali su sukobi sa ostacima ostataka Vizantije, albanskim plemenima i Venecijom. Osećajući da su Turci glavna opasnost Stefan je ipak požurio da se sporazume sa svojim zetskim susedima a ubrzo potom, po tradiciji koja mu daje pravo nasleđivanja zetskog prestola, prepustio je Zetu na upravu svome sestriću đurđu Brankoviću. đurađ je još neko vreme ratovao sa Mlečanima a onda je sa njima zaključio mir koji je prestavljao neku vrstu podele interesnih sfera tako da su Veneciji pripali Skadar, Bar i Ulcinj, a srpskoj državi Drivast.
Tokom borbi za nasleđe Balšića ojačao je naglo Stefan ili Stefanica Crnojević i u vreme pred kraj Despotovine bio jedanod najznačajnijih zetsk2.h feudalnih gospodara. Porodica Crnojevića postaće, posle pada Despotovine pod Turke, poslednja zetska i prva crnogorska dinastija pošto su Crnojevići svoj posed nazvali Crnom Gorom, a svoje podanike Crnogorcima.
Koristeći se neredima, koji su sve vreme dok je Zeta bila deo Despotovine besneli u ovim predelima. Stefanica‡ Stefan Crnojević se opredelio za Veneciju da bi se što više udaljio od centralne vlasti.Godine 1452. on je priznao vrhovnu mletačku vlast i postao „vrhovni vojvoda Zete“ sa 500 dukata godišnje plate. Ovakav sporazum izazvao je neslaganja u porodici Crnojevića, ali je Stefanica izišao kao pobednik. U isti mah, ugovor sa Mlecima zaoštrio je odnose između Despota i Crnojevića. Kada su se Grbljani pobunili protiv Venecije, Stefanica je tu pobunu ugušio. Posle toga usledio je napa Despotove vojske i Crnojević je privremeno izgubio Žabljak. Druga Despotova vojska prtrpela je poraz tako da je Stefan Crnojević proširio svoje posede sve do Morače a 1453. povratio Žabljak, krajeve oko Zete i Morače i okolinu Podgorice.
Kada su Turci 1456. zauzeli Medun, Crnojević je morao da odbija napade Turaka i da se sve više približava Veneciji. Ugovorom u Vranjini 1455. sklopljen je sporazum sa Venecijom i opštinama Gornje Zete kojim je Crnojević priznao vrhovnu mletačku vlast. Venecija se obavezala da se neće mešati u ekonomske odnose i da će poštovati prava crnogorske metropolije. Lavirajući između Stefana Vukšića Kosače, koji se sve više mešao u zetske poslove, Venecije i despota đurđa Brankovića Stefan Crnojević se na kraju opredelio za Stefana Vukšića Kosaču i dao mu kao taoca svoga sina Ivana koji je, kao taoc, proveo deset godina kod Stefana. Stefanicu je nasledio Ivan Crnojević (1465‡1490) koji je pokušao da s oslobodi mletačkog uticaja. Pošto je pobunio Grbalj i Paštroviće, Ivan je napao Kotor, ali nije uspeo da ga zauzme. Kasnije su se Ivan i Venecija izmirili pod onim istim uslovima pod kojima su sarađivali Stefan i Venecija. To je nateralo Ivana da se priključi Mlečanima u njihovim borbama u Albaniji što je dovelo do novih komplikacija u odnosima sa Turskom. Da bi se spasao učestalih turskih napada Ivan je 1471. priznao, pored mletačke, i tursku vrhovnu vlast i obavezao se da plaća harač od 700 dukata godišnje. Kako se Ivan i dalje oslanjao na Mlečane Turci su nastavili da uznemiravaju njegove zemlje. Ivan je prestao da p laća harač pošto je prethodno izgubio kraje s leve obale Morače i Zete. Venecija mu je dodelila plemićku titulu, obećala vojnu pomoć i utočište ukoliko ga Turci preteraju. Posle bitke kod Skadra, koju je Ivan uspešno dobio, koristeći tursku zauzetost u Maloj Aziji on je pokušao da svoju teritoriju obezbedi nizom utvrđenja od kojih je najpoznatije bilo na Obodu. Zajedno sa hercegovačkim vojvodom Vlatkom Vukovićem ratovao je protiv Turaka i u početku imao uspeha.
Početkom 1477. godine Turci su krenuli u nova osvajanja. Jedna turska vojska napala je Albaniju, a druga Gornju Zetu. Godine 1478. pala je prestonica Crnojevića Žabljak. Ivan se sklonio u Italiju, a Crna Gora je privremeno pala pod tursku vlast. Tada je Ivanovim posedima upravljao izvesni vojvoda. Daut o kome ima malo podataka. Pošto su, posle smrti sultana Mehmeda 2. (1481) Turci bili zabavljeni unutrašnjim sukobima u carstvu, Ivan se vratio u zemlju i nagodio se sa sultanom Bajazitom 2..
Godine 1475. Obod postaje prestonica države Crnojevića, a uskoro potom Ivan premešta prestonicu u jedno dotada nepoznato selo ispod Lovćena, Cetinje. Tu 1482. godine podiže svoju rezidenciju, organizuje u njoj dvorsku kancelariju, a dve godine kasnije podiže i Cetinjski manastir. Tokom svoje duge vladavine Ivan se dosta osamostalio u odnosu na Veneciju, ali je njegov sin đurađ ponovo učvrstio veze sa Mletačkom Republikom.
Za vreme Ivanove vladavine došlo je do promene ekonomske strukture zemlje. Ivan je dao čitav niz povlastica plemenskim glavarima koji su se dosta osamostalili. Sporio se sa Mlečanima oko solana na Jadranu koje su oni prisvojili za vreme njegovog boravka u Italiji. Ograničio je trgovinu sa primorskim gradovima. Davao je podstrek zanatima i želeo da svoju državu osposobi za samostalni ekonomski život.
Kada je 1490. godine đurađ Crnojević došao na vlast nastali su razdori u porodici Crnojevića, a pojačali se turski i mletački pritisci. Da bi primirio Mlečane oženio se jednom njihovom vlastelinkom, što u Crnoj Gori nije dobro primljeno. Ako u spoljnoj politici nije bio dovoljno uspešan, đurađ je postigao velike uspehe na planu kulturnog napretka svoje zemlje. Osnovao je štampariju u kojoj je 4. januara 1494. godine štampana prva knjiga ćirilicom. To je bio „Oktoih“ bogato ukrašen minijaturama, drvorezima, inicijalima koji nemaju samo umetničku vrednost nego mogu da posluže i kao istorijski izvori. Tako se, na primer, na osnovu ilustracije iz „Oktoiha“ može saznati kako su izgledali Cetinjski manastir i rezidencija Crnojevića. Knjige je štampao, uz pomoć sedmorice saradnika, jeromonah Makarije. Ukupno je štampano pet ćiriliskih knjiga. Pred kraj svoje vladavine đurađ se upustio u kombinacije sa Napuljskom kraljevinnom, sa ciljem da iz Južne Italije pobuni albanska plemena i izazove nerede u Turskoj. đurđev brat Stefan stao je na stranu Turaka, tako da je đurađ morao da ode iz zemlje.
Stefan je bio nominalni gospodar Crne Gore dve godine, a onda je morao da napusti svoj položaj a Crna Gora je neposredno potpala pod tursku vlast. đurađ je, iz Venecije, pokušao da se vrati na presto i pregovarao je sa skadarskim sandžak-begom. Skadarski sandžak-beg uputio je đurđa u Carigrad gde ga je sultan zadržao i dodelio mu epahiluk u Anadoliju.
đurđevim odlaskom u Tursku prestaje nezavisnost Crne Gore. Ovim krajevima počinje da upravlja đurđev islamizirani brat Staniša ‡ Skender-beg.
HRONOLOŠKA TABLICA
60000‡35000 ‡ pojava prvog naselja na teritoriji današnje Crne Gore
107‡108 pre n. e. ‡ Rimljani osvajaju ilirske teritorije
VI vek ‡ dolazak prvih Slovena
970 ‡ Jovan Vladimir postaje zetski kralj
1077 ‡ Mihajlo Vojislavljević postaje kralj
Papa osniva biskupiju u Baru
1186 ‡ Stevan Nemanja postaje gospodar Zete
1190 ‡ Pisano Miroslavljevo jevanjđelje
1252 ‡ podignut manastir Morača
1366 ‡ Balšići prestaju da priznaju vlast cara Uroša
1421 ‡ Zeta postaje deo Despotovine
1440 ‡ Stefan Crnojević postaje nezavisni gospodar
1471 ‡ Ivan Crnojević priznaje vrhovnu tursku vlast
1482 ‡ Cetinje postaje prestonica Crnojevića
1490 ‡ Na presto Crne Gore dolazi đurđe Crnojević
1494 ‡ Otvorena je štamparija na Cetinju, prva štamparija kod južnih Slovena
1496 ‡ Crna Gora gubi samostalnost
“ Litera “ i “ Matica Srba i iseljenika Srbije „, Beograd
