Ove godine se navršava 75 godina od kako je 4200 srpskih i jugoslovenskih zarobljenika deportovano u Norvešku od strane nacističkih okupacionih sila u Jugoslaviji. Oni su poslati u Norvešku na prinudni rad i internirani u različite logore. Više od 2300 srpskih i jugoslovenskih zarobljenika je preminulo, ili je bilo ubijeno u Norveškoj. Broj nastradalih bi verovatno bio veći da nije bilo pomoći i podrške koju su zarobljenici dobili od norveškog stanovništva.
Sedamnaestog juna, u programu, koji organizuje Društvo Srba i prijatelja Srbije Bergen učestvovaće norveški istoričari: Knut Toresen, učesnik projekta Ministarstva spoljnih poslova Srbije Istina o Jasenovcu i Mihael Stoke, dugogodišnji istraživač Narvikcentra i veliki poznavalac teme jugoslovenskih i sovjetskih zarobljenika i prisilnih radnika u Drugom svetskom ratu u Norveškoj.
Premijerno će biti prikazan film pomognut od strane srpske zajednice u Norveškoj i Narvikcentra. Radi se o filmu bivšeg kustosa Muzeja Jasenovac i spomen područja Donja Gradina, Sime Brdara. Film Krst od krvi govori o tragičnoj sudbini braće Banjac u logoru na severu Norveške i krstu koji je Marjan ispisao krvlju svog brata Miloša.
„Ispred Društva Srba i prijatelja Srbije Bergen i kao nosilac projekta postavljanja memorijalne ploče posvećene nevinim žrtvama u nacističkim logorima u Norveškoj, želim da kažem da smo srećni što ćemo ploču otkriti u sklopu nacionalnog obeležavanja 75 godina od iskrcavanja prvih zatvorenika u Bergen koji se desio u noći između 13. i 14. juna 1942.
Želim da istaknem da je saradnja sa Simom Brdarom nastavljena i po završetku filma, a biće ovekovečena i ovom memorijalnom pločom koja je izrađena u Kozarskoj Dubici i koja će biti postavljena na krstu u porti Ruske pravoslavne crkve u Bergenu. U kulturnom delu programa sviraće violinista bergenske filharmonije Aleksej Čerkasov.
U okolini Bergena postoji spomenik posvećen 27 ubijenih Srba. Norveški istoričari i dalje pokušavaju da utvrde imena 3 zatvorenika iz Užica za koja se zna da su stradala u Bergenu. Ploča koju otkrivamo u junu posvećena je svim nevinim žrtvama, pa i bezimenim i nadamo se da ćemo time uspostaviti tradiciju sećanja na nacističke žrtve i njihova stradanja. O tome možemo mnogo da naučimo od Norvežana kao i na primeru krsta na kamenu u steni na severu Norveške koji Norvežani osvežavaju crvenom bojom da ne izbledi“, kaže za Program za dijasporu RTS-a Dobrila Radulović, predsednica Saveza srpskih udruženja u Norveškoj.
Autor filma Krst od krvi, Simo Brdar kaže da je film nagrađen na festivalima u Krasnodaru (Rusija) i Dnjepropetrovsku (Ukrajina) i da je Ambasada Norveške u Beogradu dva puta imala prilog o ovom filmu na svom sajtu.
„Film je krenuo na dalek put skromnom premijerom u selu Klekovci, kod Kozarske Dubice, odakle su i braća Banjac. Svoju tihu misiju nastavlja sistemom grudve, okupljajući oko sebe sve veću pažnju i šaljući poruke i opomene šta se sve može desiti čovjeku ni krivom ni dužnom. I tako tiho ide na put opomene i sjećanja u Stokholm, Geteborg, Halmstat, Bergen, Kristijansand, Lilehamer, Oslo i još neke gradove u Norveškoj.
Činjenice nameću i same govore da kultura sjećanja nije samo istorijska, etička, moralna kategorija. Ona ima sasvim egzistencijalan karakter i često je pitanje opstanka ili nestanka i može se veoma fino i realno izražavati sa univerzalnom ljudskom porukom.
Saša Banjac, unuk Marjanov je realizovao oporuku svoga djeda. Iako sa fakultetskom diplomom, ostavio je posao u gradu i u svom rodnom selu uzgojio vinograd sjećanja na djeda i finu vinarijicu. U njoj čuva kamen donesen iz Saltdala, mjesta gdje se nalazi KRST OD KRVI. Saša u svojoj vinariji ima i kopiju filma Krst od krvi. Priča o vinu, vinu i krvi Isusovoj, Polarnom krugu, Klekovcima, krstu od krvi, nije samo sjećanje, ni kultura sjećanja, već život“, kaže za Program za dijasporu RTS-a Simo Brdar.
Povodom obeležavanja 75 godina od deportacije zatvorenika iz tadašnje Jugoslavije u Norvešku, planirane su brojne aktivnosti u nekoliko gradova Norveške, od 14. do 23. juna.
