Standardi prije referenduma: Uspijeh Crnogorskog buduceg statusa ce zavisiti od odnosa vecine prema manjini
Komentar Viktor N. IVEZAJ
Katedra Politickih Nauka
Wayne State Univerzitet
Detroit, Michigan SAD
viktor.ivezaj@wayne.edu
29 Mart 2006
Ako nas je istorija naucila necemu, tokom prethodnih petnaest godina, onda znamo da ako drzava zeli zadrzati svoju zajednicu, vecina mora priznati prava manjine za jednak tretman, kako individualno tako i grupno. Ove lekcije su pokazale da efektivno predstavljanje manjina na svim bitnijim pozicijama – postojanje snazne samouprave sa predstavnicima manjina ili zasebna manjinska samouprava, pa cak i podjela vlasti unutar institucionalne drzavne structure – moraju poboljsati rad i egzistenciju demokratske, multietnicke drzave. Kroz istocnu Evropu, novi talas demokratskih promjena znaci prihvatanje vecinskih odluka od strane manjine, trenutno popularan koncept koji dobija na momentumu kroz Evropsku Uniju i cije prisustvo je iznenada postalo osjetno i u nekada komunistickim drzavama istocne Evrope, ukljucujuci Crnu Goru.
Desavanja u Crnoj Gori su pokrenula diskusije po pitanju spremnosti zemlje da se pridruzi talasu demokratije i otrese svoju turbulentnu proslost. Centralna tacka ovih debata je, vecinom, sudbina Beogradskog sporazuma (koji je nedavno proslavio tri godine postojanja) i da li bi isti trebao biti podrzan ili odbacen. Suprotno Srpskim aspiracijama za zajednistvom, Crna Gora je u jeku kampanje za prekid postojanja cemerne zajednice i osamostaljenja, kao jedinog zakonskog sredstva za politicki i ekonomski uspijeh – jednostran potez koji je privukao kriticizam Evropske Unije, opozicionih partija u parlamentu i multi etnickih grupa sirom ove male republike. I ako ce uspjeh vecinom zavisiti od mogucnosti Crne Gore da rukovodi i pojaca ekonomske i drzavne institucije, ukljucujuci razvoj zajednice i lokalnu upravu, iziskivat ce i pokoravanje zahtjevima multietnickog stanovnistva da bude ukljuceno u drzavne politicke, ekonomske, socijalne i gradjanske procese. Reci da je Crna Gora ispunila gore navedene norme bilo bi preuvelicavanje. Stavise, nigdje nije Crna Gora dozivjela takav neuspjeh u svojim sociopolitickim reformama kao u sprovodjenju prava manjina. Bez izuzetka, Albanci iz regiona Velike Malesije, nastavljaju biti zrtve zapostavljanja, izdvojenosti i asimilacije.
Bez puno razmisljanja o rasprskanim unutrasnjim etnickim odnosima i posledicama koje se mogu javiti nakon, Crnogorska politicka elita je odlucila da ignorise znake upozorenja iritirane opozicije i pozurila sa referendumom, slijepo predpostavljajuci da ce sve lokalne turbulencije moci prekriti plastom i zaboraviti na njih. Jedan od poteza koji je iznenadjujuci je odupiranje Podgorickih politicara da se vrate korak unazad i proispitaju svoj odnos prema Albanskim aferama, prije nego li nastave sa necim sto je pogresno ocijenjeno kao mirna situacija u odnosu sa svojom najvecom etnickom grupom. i ako ce ishod referenduma pokrenuti mnoge diskusije od strane Srpskog i Bosnjackog stanovnistva. Nacini da se ovo izbjegne su pazljivo ispisani u Becu, ali Solanina i Lajcakova propozicija koja sugerise da se drzava moze odvojiti od federacije ako 55% glasaca izabere suverenost i 50% registrovanih glasaca ucestvuje u izborima, je prakticno kreirana da odrzi zajednicu izmedju Srbije i Crne Gore, imajuci u vidu da je gotovo nemoguce za ovu podijeljenu zemlju i njenu vlast da dobije dovoljno vise glasova od opozicije. Ali logistika referenduma je samo dio nedaca Crne Gore. Dodatno politickim problemima u Podgorici, veliki problem se razvija juzno od prijestonice, gdje Albanska manjina trazi resenja za propale socio-politicke i ekonomske reforme koje su toliko dugo stagnirale njihov razvoj i nastavljaju predstavljati prijetnju njihovoj samoj egzistenciji.
U Albanskoj zajednici u i oko Tuzi (Velika Malesija), bit ce potreban znacajan nivo politicke i administrativne decentralizacije u ubjedjivanju gotovo 13,000 Albanaca da i oni imaju svoje mjesto u buducnosti Crne Gore, bez obzira na uspjesnost referenduma. Ignorisanje Albanskih zahtjeva za urbano rekonstruisanje plana, gdje bi Malesija bila priznata kao opstina, podiglo je veliku dozu kriticizma Albanske politicke elite u Tuzima, gdje je predato bezbroj zahtjeva za reforme u prosveti, birou za zaposljavanje, zdravstvu, itd. Albanski politicki predstavnici upozorili su Podgoricu na to da ce njihova nezainteresovanost prema ovim zahtjevima doprinjeti naraslom nezadovoljstvu prema vecini i natjerati Albance da se sami izostave iz trenutnog politickog procesa. Uvidjevsi da ovi zahtjevi ulaze na gluve usi, intelektualci su odlucili da je u sklopu internacionalnog i nacionalnog zakona jedina moguca solucija za probleme Albanaca ovlascenje lokalnih stanovnika da sami budu odgovorni za svoje afere, sto znaci decentralizacija Podgorice i kreiranje zasebne opstine koja bi bila bolje resenje za Albanske zahtjeve i probleme. Proslogodisnja crnogorska propozicija zakona o glavnom gradu, koja sugerise da Tuzi budu dio Podgorice uz minimalna prava, je vecinski shvacena kao propao pokusaj kreiran da bi se lokalni Albanci utisali prije referenduma. Suprotan efekat ovog poteza je ucinio Albance skepticnim prema Podgorickim motivima i povukao svaku zelju za njihovim ucescem u donosenju politickih odluka, koje mogu biti odlucujuce za vecinsku partiju u danima koji vode ka referendumu.
Nacin na koji Crna Gora moze uspjesno rijesiti ovakve nesuglasice kod svog stanovnistva je smanjivanje kontrole centra (Podgorice) i zadavanje vise institucione i politicke kontrole lokalnom nivou (Malesija). Konstitucionalna struktura gdje Albanci imaju rijec u donosenju odluka koje se ticu njih samih bi odstranila neka od problema koji postoje izmedju vecine i manjine. Decentralizacije je u poslednjih par godina dobila na znacaju toliko da ce i pregovori o buducnosti Kosova zavisiti od mogucnosti lokalnih opstina da ucestvuju na svim poljima vlasti, pogotovo sudstva i policije. Ministar lokalne samouprave Kosova, Lufti Haziri, nedavno je objavio da je lokalna uprava veoma bitan dio drzavne i politicke strukture i tvrdi da ce “biti vrlo ozbiljna ponuda (lokalna samouprava)…srpskom etnickom stanovnistvu, kako bi postali dio procesa i predvodili na lokalnom administrativnom nivou. Ovo znaci da bi oni bili na vlasti na lokalnom nivou i sprovodili organizaciju zivota”. U Makedoniji, konflikt koji je umalo doveo do rata, sprijecen je uslovima da Albanske manjine dobiju pravo glasa u mjestima u kojima su oni vecina, cime je veci broj Makedonskih opstina geografski rekonstruisan kako bi se udovoljilo ovom zahtjevu. Ove regionalne mjere jasno demonstriraju pravac kojim ide internacionalna zajednica, u cilju da odrzi mirne tranzicije vlasti, sto cini situaciju Malesije prilicno nejasnom, uzimajuci u obzir desavanja u tom regionu koji je vec jednom bio umijesan u etnicki rat.
U Crnoj Gori, kompleksna opstinska politika je zbunila i najkompetentnije analiticare. Vecina opstina u Crnoj Gori je prilicno velika i disproporcijalna u poredjenju sa ostalim Evropskim nacijama, gdje broj stanovnika varira od 2,947 u opstini Savnik do 169,132 u opstini Podgorica. Bazirajuci se na census 2003-e godine, etnicka kompozicija Albanaca u Crnoj Gori je 47,682 (7.09%), u opstini Podgorice 12,951 – skoro svi naseljeni u regionu Malesije. Albanci ne vide pitanje decentralizacije samo u svom interesu, vec od ogromnog znacaja za sve etnicke zajednice, u cilju cjelokupne demokratizacije Crne Gore i dovoljne institucionalne zastite manjina. Kroz svoje zahtjeve za opstinu, Albanci su jasno izjasnili da sebe ne vide kao “samostalnu zajednicu” vec zele biti dio Crne Gore gdje je reprezentacija svih grupa, na svim nivoima javne administracije i vlasti centralna tacka svih vaznih zakonika koji se ticu podjele vlasti i uprave. Sloboda participacije u javnim aferama je od ogromne vaznosti jer omogucava ljudima personalni prilaz u razmisljanju o drugima u zajednici. Lokalna samouprava forsira stanovnistvo na zajednicu i osjecaj zavisnosti jednih od drugih. Ovi zahtjevi pripadaju sferi evropskog zakona kreiranog za zastitu etnickih manjina. Evropski Carter o Lokalnoj Samoupravi, kome Crna Gora pripada, jasno definise zakone koji regulisu uslove i procedure za stvaranje, aboliciju i integraciju opstina. Kada se ovi uslovi proispitaju, sasvim je jasno da Malesija ispunjava svaki od datih, potrebnih za klasifikaciju samostalne opstine.
Pocetna tacka je istorijska razvijenost i tradicija, koja moze biti postignuta nakon pristanka lokalne zajednice (u ovom slucaju Malesija) na to. Saglasno sa Crnogorskim Ustavom i Evropskim zakonima koji se odnose na lokalnu samoupravu “opstina predstavlja geografski i ekonomski sklopljenu cjelinu za lokalne stanovnike, koja se ogleda u sklopu urbanih lokacija, broju stanovnika, organizaciji usluga koje su od interesa za lokalno stanovnistvo, gravitirajuci prema centru, razvitku, ekoloskom stanju lokacije i ostalim pitanjima od znacaja za stanovnike, kako i ostvarivanju zajednickih interesa i potreba”. Gledajuci iz ovog konteksta, ostaje enigma zasto je Malesija bila toliko dugo bez opstine. Ipak, mnogi urbani analisti, ukljucuji i mene, smatraju da bi lokalna upravna institucija pomogla u resavanju nekih od problema sa kojima se suocavaju Albanci u Malesiji, i da dalje analize otkrivaju dublje kompleksnosti koje postoje u drzavi, a izvan su granica zajednice.
Albanci ne smiju ni na trenutak pomisliti da bi opstina bila resenje za sve njihove probleme. U opstini Ulcinj, gdje Albanci cine 85% populacije, glavna pozicija na celu policije i suda nikada nije pripala osobi Albanske nacionalnosti. Zbog ovakvih slucajeva, opstina treba biti prihvacena kao sredstvo za olaksano suocavanje sa problema na lokalnom nivou, nikako kao definitivan kraj problema. Opasnost se sama predstavlja kao mac sa dvije ostrice. Kao prvo, nalazi se pod pregovorima Podgorice. Crnogorska vlast bi se trebala suzdrzati od koriscenja opstine kao “kraja svemu”, umjesto shvacanja Albanskog problema kao problema Crne Gore. Izolacija Malesije ce samo doprinjeti disparitetu u ekonomskom, politickom i socialnom razvitku. Kao drugo, vece nevolje sa kojima se Albanci suocavaju idu preko neceg sto bi opstina mogla rijesiti, i leze u bedemima drzave.
Veca kriza sa kojom se suocavaju Albanci Malesije nije suprostavljanje Podgorice u dodjeljivanju vise kontrole nad njihovim sociopolitickim aferama u obliku opstine, vec je njihova situacija povezana ostrim krivinama koje postoje unutar Albanske zajednice. Kada se uzme u obzir tretman Albanaca u zajednicama sirom Balkana, Albanci iz Malesije su bili najmanje diskriminisani, pa kao rezultat toga, nikada nisu smatrali svoj status razlogom za suprostavljanje lokalnoj vlasti. U nedostatku Albanskog nacionalnog duha u Crnoj Gori, nastala je ostra podjela na Albance koji su insistirali na vec postojecem statusu, takvom kakav je, i Albance koji su shvatili da im je status preodredjena strategija za kompletno ciscenje jednog naroda, kroz nametnutu asimilaciju i imigraciju. Bez obzira na to da li su ove tvrdnje tacne ili ne, tacna je cinjenica da su neki od najtalentovanijih Albanskih umova iz Malesije odlucili da fokusiraju svoje intelektualne snage na prosperitet Crne Gore, koja je za uzvrat zaustavila razvoj mjesta gdje su ti isti ljudi ponikli. Podgorica je konstantno nagradjivala ove simpatizere postavljajuci ih na visoke pozicije, a to je potez koji je i previse poznat, prisjecajuci se dana Turske vlasti. Oni intelektualci koji su odbili da budu trenirani u krugovima koruptovane vlasti, donijeli su odluku da pokrenu promjene iz unutrasnjosti ili emigriraju u inostranstvo, uz odluku da se nikada ne vrate. Pitanje kome se ne daje puno vaznosti danas je ono na sto se treba vratiti, a pitanje glasi “Sta znaci biti Albanac”? Medjutim, potraga za odgovorom na ovo pitanje moze kreirati nezeljne efekte, kada se Albanska svijest konacno probudi i bude iznenadjena saznanjem da ono sto znaci biti Albanac u Malesiji je, iznenada, uzelo Slavenske karakteristike.
Kao drugo, Albanci moraju shvatiti da ih lazna ubjedjena, prikacena popularnom misljenju da ce samostalna Crna Gora poboljsati njihov socio-ekonomski i politicki status vode u pogresnom pravcu. Sa ili bez Srbije, Albanska situacija se nece poboljsati ukoliko Crnogorski parlament ne preuzme inicijativu da jasno odredi projekte, kreirane za ulogu Albanaca u zajednici. Glavni cilj gospodina Djukanovica je obezbjedjivanje vlasti, i u njegovom je interesu odrzati situaciju takvom da nece predstavljati prijetnju vlasti njegove partije nad republikom. Ne treba zaboraviti na cinjenicu da pitanje referenduma nije proizislo iz volje naroda, nego iz volje Crnogorskih politickih lidera, predvodjenih Djukanovicem, koji na ovaj nacin zeli produziti svoju bezgranicnu vlast “voljom” naroda. Njegova kampanja za samostalnost se bazira na nadi da ce internacionalna zajednica prihvatiti Crnu Goru u zapadnu zajednicu demokratizovanih, po njenom ocepljenju od Srbije i njene burne proslosti. Ovom istom retorikom se koristi i u lobiranju Albanaca za njihove glasove na predstojecem referendumu, ukljucujuci obecanja slicna onim iz 1997 i vremena njegove kampanje za predsjednika, gdje su Albanci bili zasluzni za njegovu tanku pobjedu od 5,000 glasova vise od njegovog suparnika Bulatovica. I pored toga, Albanci nastavljaju biti siromasno predstavljeni u svim sferama javne zaposljenosti, gdje shodno Helsinskom Komitetu za Ljudska Prava u Srbiji “samo 0.03%–0.05% Albanaca drzi radna mjesta u drzavnom krugu i javnim pozicijama u Crnoj Gori”. Ono sto internacionalna zajednica mora shvatiti je da nijedan javni program nije pokrenut kako bi se uradilo nesto po pitanu disproporcijalne reprezentacije Albanaca u publickim sektorima, “zanemarujuci cinjenicu da Ustav Republike Crne Gore jasno specificira da bi predstavnici manjina trebali biti zaposleni na javnim mjestima u proporciji sa njihovim brojem u cijelokupnoj populaciji”.
Trece, postojeca institucija mora biti modernizovana za rad u okviru federalne republike i po Evropskim zakonima. Jedan od najuocljivijih dispariteta u Crnogorskoj instituciji je nedostatak manjinskih predstavnika u policiji, sudstvu, vladi, medijama i prosveti. Crna Gora mora vjezbati kako da rijesi socijalne uslove i etnicke relacije koje su uvijek u opasnosti od izmicanja kontroli. Programi javnog rukovodstva i primjena zakona trebaju biti prisutni i u Albanskoj zajednici, kako bi stanovnici na lokalnom nivou mogli biti dio kriminalno-pravnog sistema, a ne njegove zrtve. Albanske medijske stanice bi trebale biti zastupljene i izvan regiona Albanskog stanovnistva u cilju upoznavanja kulturnih razlika za one koji nisu upoznati sa Albanskom kulturom i tradicijom – projekat koji bi mozda promijenio negativna misljenja vecine, koja su uglavnom bazirana na nedostatku kontakta. Akademski programi na univerzitetskom nivou gdje je Albanska kulturna bastina jedan od predmeta, puno bi pomogli u edukaciji i upoznavanju buducih lidera sa istorijom i posebnoscu najvece manjinske grupe u drzavi. Realnost je ta da Albanci ne idu nikuda i njihovo prisustvo i kontribucija u svim sferama drzave zasluzuje biti priznata.
Cetvrto, najopasnija odlika Crnogorske vlasti je korupcija individualaca te iste vlasti i vladinih agencija. Ne smijemo zaboraviti da mnogi od konflikata sa kojima se Jugoslavija nosila u svojoj istoriji su bili manipulisani od strane cinicnih politicara u trci za svojiim statusom. Krvave dani koji su prohuktali Bosnom, a zatim ponovo Kosovom, bili su izazvani od strane politicara kao sto je Milosevic, koji su bili u trci za vlast. Danas je ta sjecanja tesko izbrisati zato sto je ideologija starog rezima jos uvijek prisutna i u funkciji pod plastom Djukanovicevih takozvanih “demokratskih” tranzicija, pogresna ideologija koja je do sada zavarala internacionalnu zajednicu i ubijedila je da trenutna funkcija vlasti ne prijeti miru i bezbjednosti u regionu. Ovo je razlog iz kojeg su manjine oprezne u prihvatanju bilo kakvih promjena koje ne obuhvataju njih kao aktivne participante u politickom sistemu. Onemogucujuci manjinama participaciju u aktivnostima vlasti, rizik od socijalnog i politickog rasula je jasan.
Na drugoj strani ove situacije postoji jos enigmaticniji aspekt korupcije koji je mnogo tezi za razumjeti od strane zapadnih demokratskih standarda. Vecina zalbi i zahtjeva Albanaca su prosli nezapazeno od strane samih njihovih politickih predstavnika, a najbolji primjer za to je gospodin Ferhat Dinosa. Sa demokratske tacke gledista, cinjenica da je Dinosa glasovima naroda dosao na vlast demonstrira da on zasluzeno predstavlja one koje su ga izabrali. Ali ako gospodin Dinosa ne obavlja svoj posao shodno dogovoru sa ljudima koji su ga stavili na poziciju koju sada obavlja, I obecanjima zbog kojih se i nalazi gdje jeste, najlogicnije resenje, shodno demokratskoj teoriji, je odstraniti ga sa vlasti na sledecim izborima. Pokusati kontrirati ovakvoj rezoluciji nema poente jer bi to bio atak na ubjedjenje glasaca koji vjeruju da osoba na vlasti treba predstavljati njihovu volju, tj. volju ljudi koji su ga doveli na vlast. Problem koji se ovdje javalja je gdje naci kompetentne kandidate koji bi dosli na vlast, voljom naroda, i prikupili dovoljno glasova kako bi se izdvojili iz Dinosine i Djukanoviceve sarade. Sada kada je Dinosa otkrio svoje slabe tacke kako Albancima tako i Crnogorcima, njegov ostanak na vlasti bi samo stetio pokusajima Malesije za napredak. Ako predstojeci izbori ne uspiju odstraniti ovu kontraverznu licnost, onda je Malesija ocigledno u nedostatku kandidata sposobnih da uspjesno predstavljaju volju naroda. Bez obzira na neciju profesiju, apsurdno je vjerovati da je biti clan parlamenta a Albanske nacionalnosti lak posao. Ali to ne smije biti odlucujuci faktor, uzimajuci u obzir cinjenicu da cak i jedan glas u parlamentu moze biti toliko vazan da odredi “ko dobija sta, kada i kako”. Da ovo nije slucaj, Djukanovic ne bi lobirao Dinosu za svoj glas pri predstavljanju svakog novog zakona koji bi mogao izazvati nezeljenu reakciju u Malesiji. U ovom kontekstu, za Djukanovica ja najvaznije obezbijediti “glasove Malesije”, kako bi mogao odbraniti bilo kakav napad na neki od kontraverznih zakona, a koji je prihvacen od strane izabranog predstavnika Malesije. Sve dok Dinosa bude nosio rukavicu koja ce mu grijati ruku, ruka ce se uvijek kretati u pravcu rukavice.
Konacno, internacionalni zakon ne favorizuje trenutno stanje Albanaca u Crnoj Gori. Ukoliko ne dodje do (sto je mala mogucnost) genocida, etnickog ciscenja ili masivne represije taktika od strane drzave, internacionalni i Evropski zakon ce biti spor u reakciji na situacije za koje smatra da trebaju biti rijesene na lokalnom nivou. Evropski Koncil u svojoj Konvenciji za Zastitu Nacionalnih Manjina, 1995, u skladu sa OSCE standardima, postaje obaveza za zemlju koja se zeli “pridruziti zapadu”, tj. Evropskoj Uniji. Ipak, nedostajalo je sporazuma oko pitanja kakvi bi ovi standardi trebali biti. Ne postoji diskusija o tome kako rijesiti zagonetke koje se ticu teritorije i samouprave, ili kako zadati oficijalni jezicki status. Crna Gora tvrdi da u potpunosti postuje ove standarde, ipak i dalje nastavlja da centralizuje vlast nacinom na koji su sve odluke donijete na forumima pod kontrolom dominantne nacionalne grupe. Sto je jos vise zabrinjavajuce je da je Crna Gora organizovala fakultetsko obrazovanje, profesionalnu akreditaciju, i politicke kancelarije tako da clanovi manjina moraju jezicki asimilirati kako bi postigli profesionalni uspjeh i politicku snagu. Ukratko, ove legalne norme ne adresiraju sudar izmedju manjinskih samopuravnih problema i centralizovanih drzavnih zakona koji su izazvali nestabilne etnicke konflikte na prvom mjestu. Zbog navedenih razloga, prospekti za promjenu bi najvjerovatnije postigli efekat (1) koriscenjem lokalnih politickih kanala, gdje su zalbe prihvacene i rijesene u maniru koji ne vrsi diskriminaciju na bazi etnickih ili religioznih grupacija i (2) zajednickom organizacijom stanovnistva da javno izrazi svoje negodovanje, u vidu protesta, sastanaka itd. Zbog same cinjenice da je Albanska kultura sada pokazala znake pripadnosti strukturalnim promjenama, socijalni uslovi u Malesiji izgledaju spremni za kolektivnu akciju. Demonstracije odrzane u Tuzima proslog Oktobra i ponovo 21 Marta, ne bi trebale predstavljati iznenadjenje, vec signal upozorenja Podgorici da Albansko pitanje iziskuje odgovor. U istom cilju, Albanska dijaspora je organizovala svoje demonstracije u mnogo vecem izdanju u Detroitu i Vasingtonu. Albansko-Americka Asocijacija (“Malësia e Madhe”) u Detroitu, najveca i najagresivnija organizacija u Sjedinjenim Americkim Drzavama koja se bavi samo Albanskim pravima u Crnoj Gori, je nastala u cilju prikazivanja dispariteta i nepravednih ljudskih prava koja nastavljaju biti u upotrebi od strane Crnogorske politicke vlasti. Njihov uspjeh je pridobio paznju brojnih predstavnika iz Vasingtona i nevladinih organizacija koje pocinju shvatati da samostalna Crna Gora ne znaci i demokratska Crna Gora. Sa referendumom na pragu, Albanci u Malesiji izjasnjavaju zelju da pridju vlasti en-masse u efortu da pokazu svoje nezadovoljstvo na visem od lokalnog nivoa.
Sa druge strane, ne dajmo se prevariti, Crna Gora nije Kosovo gdje je razlog protesta bio jasno definisan internacionalnoj zajednici. Ipak, sto se trenutno desava u Malesiji ima slicne konotacije onome sto se desilo 1990-ih. Socijalne, ekonomske, politicke i javne represije su dovele do toga da stanovnici Malesije budu primorani da ostave svoju maticnu zemlju zarad boljeg zivota u inostranstvu. Zbog ove cinjenice, ne bi se trebalo postavljati pitanje zbog cega ima vise Albanaca iz Crne Gore nastanjenih u Detroitu nego u cijeloj Crnoj Gori. Ova forma “birokratskog etnickog ciscenja” je drasticno promijenila Albansku skupinu, pa su sada mjesta , koja su nekada bila gusto nastanjena, kao Zatrijebac i Koce, prakticno pusta. Steta je napravljena – Velika Malesija koja je nekada bila sacinjena od Albanaca iz Grude, Hota, Zatrijebca, Koca i Ljuhara, sada biva izazvana od strane Crne Gore kao sacinjena od Grude i Hota – opasan potez koji je razjario velik broj Albanaca. Svaki pokusaj razdvajanja ovih istorijskih Albanskih teritorija, pod bilo kojim administrativnim ili geografskim uslovima, prijeti da unisti bilo koju vrstu realnih pregovora izmedju Podgorice i Malesije.
Dodatni element ovom argumentu su bile poteskoce u nosenju sa ratnim izbjeglicama. Prema Visokom Komisionaru Ujedinjenih Nacija za Izgjeglice, postoji 28,493 relociranih osoba u Crnoj Gori od avgusta 2004. Od ovog broja, 4,400 su Romi, 6,483 Srbi i 4,074 Muslimani. UNHCR tvrdi da gotovo 50,000 zivi na podrucju Srbije i Crne Gore koji jos uvijek nisu oficijalno registrovani , i koji bi u tom slucaju morali biti dodati gore navedenom broju. Velik broj ovih relociranih osoba je presao u Malesiju i nastanio se na podrucju Konika i Vrela, regionima koji pod fondom vlade Crne Gore. Ove, vecinom Bosansko-muslimanske grupacije su znacajno destabilizovale etnicku kompoziciju regiona gdje Albanska zajednica dolazi u opasnost od pada ispod vecinskog praga. Pod ovim uslovima, Albanska istorijska bastina je u nezgodnoj situaciji gdje bi mogla pripasti vlasti nepoznate (strane) grupacije. Svaka pomisao koja se tice buducnosti Malesije bi od sada morala sadrzati i pitanje kako se odnositi prema relociranim osobama.
Istorija Balkana je jasno pokazala da kada se manjine osjecaju bespomocnim i izostavljenim iz strukture drustva, pokusavaju dobiti lokalnu autonomiju i odvojiti se u zelji da promijene svoj status manjine u vecinu. Kao posljedica toga, sto duze se manjine osjecaju izostavljenim to jace njihove aspiracije za promjenama bivaju. Ovakve situacije izazivaju konfuziju kod internacionalnih posmatraca i intelektualaca u potrazi resenja za represivnu vlast. Ni Crna Gora nije izuzetak. Mnoge od ovih pomenutih problematicnih situacija, vec su bile predmet mnogih diskusija, a iste teme dobile svoje mjesto na internacionalnim konferencijama sirom svjeta. Ispitivanje Albanske situacije u Crnoj Gori je prezentirano proslog ljeta na Prvoj Internacionalnoj Globalnoj Konferenciji u Istanbulu (Turska), gdje je zasebna katedra koja se tice manjina u Istocnoj Evropi sadrzala esej pod nazivom “Politicka Integracija Albanskih Manjina u Post-Komunistickoj Crnoj Gori”. U slicnom stilu, neke od tema predstavljenih u ovom tekstu su pripremljene i za predstojeci 20-ti Svetski Kongres u Fukuoka, Japan, za esej pod naslovom “Neuspjeh u Dostizanju Evropskih Standarda za Prava Manjina: Slucaj Albanaca u Crnoj Gori”. Projekat istrazuje Crnogorske odnose prema Albanskim manjinama, pridajuci posebnu paznu na tri kljucne tacke koje su od presudne vaznosti u ocjenjivanju progresa prema Evropskoj intergraciji: (1) uloga politicke vlasti, partija i institucija. (2) politicke infrastructure : decentralizacija i opstinska vlast, i (3) uticaj nacionalizma na politicku reprezentaciju.
Medjutim, akademska istraga takvih tema nam pomaze samo poceti razumijevanje ogromnih problema koji postoje u zajednici, ali ne nudi jasnu soluciju. Za Albance i Crnogorce, podjednako, prvi korak je sporazum da problemi postoje i njihova identifikacija (neki od njih su vec pomenuti u ovom clanku), a potom se mora donijeti odluka o tome kako pristupiti istim. Ipak, ako se Albanci ne sloze da nedostatci kao sto su pravo koriscenja maternjeg jezika na sudovima i u lokalnim administracijama, finansiranje manjinskih skola, univerzitata, medicinskih klinika, medija; prosirenje lokalne ili regionalne samouprave; obezbedjenje legitimne politicke reprezentacije; prohibicija odredbi kreiranih za potapanje manjina na svojim istorijskim lokacijama od strane kolonista dominantne grupe – nisu dovoljan razlog za pobunu i zahtjev prava i bezbjednosti, onda autor ovog teksta moze potvrditi da je asimilacija postigla svoj cilj, i da je Velika Malesija sjeverno od Albanske granice nestala. Ako Crna Gora ne uzme u obzir posledice ove evolucije stetne po svoju buducnost, onda je istorija nije naucila nicemu, i nastavit ce se ponavljati na jos fatalnije nacine.
