Osam vekova je prošlo od kada je jedan srpski vladar stavio kraljevsku krunu na glavu.
Stefan Prvovenčani krunisan je 1217. U drugoj polovini 12. veka, prestonica srpske srednjovekovne države Raške bio je Stari Ras, koji se nalazio nedaleko od današnjeg Novog Pazara.
Prvi njen vladar bio je Stefan Nemanja, koji je sa suprugom Anom imao tri sina i tri kćeri.
Najstariji sin Vukan, srednji Stefan i najmlađi Rastko, kasnije Sveti Sava. Župan Stefan Nemanja se 1196. odrekao prestola u korist srednjeg sina.
Istorija ukazuje da je možda jedan od razloga i taj, što je već tada Stefan bio zet vizantijskog cara, jer je bio oženjen vizantijskom princezom Evdokijom.
„Sigurno je to najvažniji razlog, jer, Nemanja, uprkos tome što je ratovao sa Vizantijom, on potpuno stremi vizantijskim modelima političkog ponašanja i vezano sa Vizantijom“, kaže akademik Ljubomir Maksimović, potpredsednik SANU.
Kasniji istorijski događaji udaljavaju Nemanjinog naslednika od Vizantije. Stefan Nemanjić je dobro procenio da se Vizantija vrtoglavo urušava i odlučio da se okrene Veneciji, pobedniku 4. krstaškog rata.
U međuvremenu, Stefan se rastao od prve žene, Evdokije. Oženio se drugi put ženom, čije ime istorija nije zabeležila. Treći brak sklapa sa Anom, unukom mletačkog dužda Enrika Dandola.
Da li zbog toga što se orodio sa moćnom Venecijom ili zbog nečeg drugog, tek Stefan, kraljevski venac dobija iz Rima, od pape Honorija Trećeg. Postoji istorijska dilema, da li je Stefan zbog papskog krunisanja morao da pređe u katoličku veru.
„Srpski izvori koji poriču da je tu došlo do primanja katoličke vere, drugačije cene čitav događaj. Recimo, Domentijan govori o rimskom poreklu venca, a Teodosije ga poriče. Mislim da su bile dve krunidbene ceremonije. Prvo jedna skromnija ceremonija koja je održana u Rasu, u crkvi Svetog Petra, tadašnjoj katedralnoj crkvi raškog episkopa i da je to krunisanje obavljeno uz prisustvo papskog legata, dok je druga, velika ceremonija obavljena u Žiči pošto je Sava postao arhiepiskop“, kaže za RTS prof. dr Smilja Marjanović Dušanić, istoričarka na Filozofskom fakultetu u Beogradu.
Čin krunisanja bio je veliki politički uspeh. Stefan je izjednačen sa ostalim hrišćanskim kraljevima, a srpskoj državi je priznat suverenitet.
Zašto Prvovenčani?
„Prvovenčani jer na srednjovekovnom srpskom jeziku reč venac označavao krunu, dakle, vladarsku krunu, znači on je prvi vladar nemanjičke države ovenčan kraljevskim vencem, kraljevskom krunom“, kaže istoričar docent Nebojša Porčić.
Na pitanje kakav je Stefan Prvovenčani bio čovek i vladar, istorija odgovara da je bio državnik i vladalac prvog reda. Vešt diplomata, dovitljiv, prilagodljiv, sposoban vojnik i darovit pisac.
Stefan Prvovenčani je iz tri braka, dobio je petoro dece. četiri sina i jednu kćer.
Od četvorice sinova, trojica su ga nasledila na prestolu. Prvo kralj Radoslav, potom kralj Vladislav i konačno kralj Uroš.
