POSLEDNJI DOGAđAJI SAMO KARIKA U NIZU VEKOVNOG ANTAGONIZMA SRBA I ALBANACA
SVA KRVAVA KOSOVSKA PROLEćA
• Još 1920. srpska vojska u dreničkom kraju ratovala protiv albanskih kačaka, 1944. odlazak Nemaca nije sprečio Šiptare da se bore za priključenje Kosmeta Albaniji • Na bunu se obično dizali posle odlaska autoritarnih ličnosti sa političke scene, poput Rankovića i Broza
Najnovija provala šiptarskog nasilja na Kosovu i Metohiji samo je poslednja karika u dugačkom lancu gotovo stogodišnjeg antagonizma Srba i Albanaca u pokrajini. Po pravilu, albansko stanovništvo se najčešće na proleće dizalo na ustanke, pobune i demonstracije bez obzira na to, da li su ih predvodili kačaci, balisti, esesovci divizije „Skenderbeg“, Enver Hodžini revolucionari ili teroristi Oslobodličake vojske Kosova.
Kada su se krajem novembra 1944. godine poslednje jedinice Vermahta iz Grupe armija „E“ generala Aleksandra Lera povukle sa Kosova i Metohije, albanske formacije nastavile su borbu. Usred najžećih bitaka na Sremskom frontu, izbija pobuna širokih razmera. Napadaju vojne garnizone, ubijaju Srbe.
ćosićev istup
U maju 1968. na 14. sednici Centralnog komiteta Saveza komunista Srbije istupio je Dobrica ćosić konstatujući da su „osećanje povređenog nacionalnog dostojanstva i nekakav sveopšti gnev obuzeli široke slojeve srpskog naroda.“
„Ne možemo više da znamo koliko se u Srbiji raširilo uverenje o zaoštravanju odnosa između Šiptara i Srba, o osećanju ugroženosti kod Srba i Crnogoraca, o pritiscima za iseljavanje, o sistematskom potiskivanju sa rukovodećih mesta Srba i Crnogoraca…“
Tadašnji Operativni štab nemačke vojske iz Kosovske Mitrovice obaveštava pretpostavljenu komandu 12. novembra 1944. godine: „Nacionalno albansko vođstvo obećalo je da će nastaviti borbu po odlasku nemačkih snaga.“
Tačno 8. februara 1945. Josip Broz Tito uvodi Vojnu upravu na Kosovu i Metohiji. Komandant Vojne uprave je bio pukovnik, kasnije i general, Savo Drljević.
U tom trenutku na pobunu se diglo 20.000 šiptarskih boraca i protiv njih je bilo angažovano više od 40.000 partizana, odnosno skoro pet divizija. U žestokim vatrenim okršajima do 21. februara likvidirano je jezgro pobune, odnosno vođe balista Šaban Poluža i Mehmed Gradica. I tada je centar pobune bio u dreničkom kraju, kao i 1920. godine kada su jedinice srpske vojske ratovale protiv albanskih kačaka.
Partizanske jedinice su imale 700 poginulih i više od 1.300 ranjenih. Gubici Albanaca koji su bili neuporedivo veći, nisu zabeleženi. Krajem juna 1945. Vojna uprava je prestala da postoji.
Nova Jugoslavija protiv komadanja
Glavni cilj vojne pobune 1945. bio je da se ostvarivanje programa Druge prizrenske lige odnosno priključenje Kosmeta Albaniji.
Komandant Vojne uprave general Sava Drljević svojevremeno je rekao da je „zavođenje Vojne uprave značilo je da nova Jugoslavija nije priznala komadanje Jugoslavije kao države… i da će ona svim sredstvima, uključujući i vojna, braniti svoj teritorijalni integritet.“
Dve decenije kasnije usledili su slični događaji. Kriza na Kosovu i Metohiji eskalirala je 1968. godine.
Usledile su demonstracije, Albanci su masovno krenuli u poduhvat redefinicije svog političkog i nacionalnog statusa unutar SFR Jugoslavije.
Dijana Vukomanović iz beogradskog Instituta društevnih nauka u svom naučnom radu tvrdi da je pobuna kosovskih Albanaca 1968. godine urodila plodom.
– Pokrajina Kosovo Ustavom iz 1974. godine dobija obeležja kvazidržavnosti, slična onima koja su bila garantovana republikama. Poučeni ovim iskustvom, kosovski Albanci u pobuni 1981. godine traže maksimum državotvornih obeležja – promociju pokrajine Kosovo u sedmu jugoslovensku republiku. Time je otvorena ozbiljna politička kriza na nivou cele federalne države – SFR Jugoslavije.
Generalna proba 1968.
Demonstracije od novembra 1968. godine bile su prva generalna proba albanske pobune koju su pripremili Fadilj Hodža, Veli Deva, Mahmut Bakali, Ismail Bajra, Aslan Fazlije i drugi. Ismail Bajra je poručio tada vođama šiptarskih studentskih demonstracija:
– Vi, mladi, dokazali ste se, vi ćete postepeno preuzeti svu vlast na Kosmetu.
Šiptarska pobuna 1968. doprinela je da se u Ustav iz 1974. Kosmet, ustavno, približio republikama. I rukovodstvo je bilo za republiku Kosmet. I Fadilj Hodža, i DŽavid Nimani, i Mahmut Bakali.
Međutim, ovaj radikalan politički zahtev albanskih demonstranata samo se delimično mogao pripisati odvažnosti kosovskih Albanaca. Okolnosti na domaćoj i međunarodnoj sceni stvorile su idealnu „političku klimu“ za njihovu pobunu. Naime, indikativno je da se Albanci 1981. godine, kao uostalom i 1968, dižu na bunu nakon „odlaska“ autoritarnih ličnosti sa političke scene. Godine 1968. to je bila smena Aleksandra Rankovića, početkom 80-ih to je bila smrt Josipa Broza Tita. Oba puta Albanci s pravom pretpostavljaju da će (ne)nadani odlazak ovih ličnosti dovesti do preraspodele moći između federalnih jedinica (republika) i da je realno očekivati slabljenje pozicija srpskog rukovodstva.
