U SUSRET 110.GODIŠNjICI BEOGRADSKE BERZE
Dvovekovna tradicija
Pre osnivanja prve Beogradske berze srpski prečanski trgovci su trgovali na Vijenskoj berzi
Berzanska trgovina u našim krajevima ima tradiciju od maltene dva veka, premda tada nije postojala ni jedna berza na Balkanu!
Jer, i znatno pre osnivanja Beogradske berze, na Aranđelovdan 1894.godine, prečanski Srbi su trgovali na Vijenskoj, odnosno Bečkoj berzi.
O tome svedoče „Novine serbske”, koje su od 1813.do 1822.godine izlazile u Beču na srpskom jeziku, iz pera Dimitrija Davidovića i Dimitrija Frušića, navodi Milko Štimac u knjizi „Srpsko berzansko poslovanje”, objavljenoj 1998.godine u izdanju „Stubova kulture”
Berzanski izveštaji u ‘Novinama serbskim’
To je vreme kad je knjaz Miloš Obrenović vojevao sabljom i lukavstvom za „opštu polzu roda serbskog”, a i uz pomoć novca prečanskih Srba, koji su ovi sticali i u trgovini i transakcijama na tadašnjim berzama, pre svega Bečkoj, navodi Štimac.
Već 1817.godine „Novine serbske”, koje su imale više od 1.000 pretplatnika među prečanskim Srbima, su u svakom broju davale dnevne izveštaje „tečenija novca na Vijenskoj berzi”, osnovanoj carskim patentom 1.avgusta 1771.godine.
Prema tadašnjim berzanskim izveštajima – trgovalo se državnim hartijama od vrednosti s kamatom od pet i jedan odsto, zlatnicima i srebrnjacima, kao i papirnim novcem. Transakcije su zaključivane na dnevnom (SPOT) i na terminskom tržištu gde se trgovalo robom, ponajviše žitom i stokom.
Na osnovu berzanskih izveštaja objavljivanih u „Novinama serbskim”iz 1817.godine može se zaključiti da je tada bilo pametnije ulagati u državne obligacije nego u žito, koje je rodilo da se presipalo, što je, shodno logici tržišta, dovelo do sunovrata cena sa 35, kolike su bile početkom godine, na 19 forinti za vagon – posle žetve.
Očigledno je da nije bilo zalud uverenje ondašnjih, a i velikog broja sadašnjih berzijanaca po kojem – „ako hoćeš mirno da spavaš – kupuj obveznice”.
Investicioni zalet, nastao nakon Napoleonovih ratova, premestio je novac, oslobođen pojevtinjenjem agrarnih proizvoda, u tadašnju mladu industriju, što znači da je seljacima i žitarskim trgovcima u crno – žutoj monarhiji ostalo da se nadaju podbačaju roda, ili da ulažu u državne papire i finansiraju industrijski polet na račun poljoprivrede.
Rodno mesto – kafana
Videvši kako se u svetu trguje i ovdašnji trgovci su još tridesetih godina 19.veka imali ideju o osnivanju berze u Kneževini Srbiji. Panta Hadži Stoilov, beogradski bazerđanbaša (ministar trgovine) pri Kneževom dvoru obratio se „svjatlom knjazu i česnjejšem gospodaru”Milošu Obrenoviću s molbom da se osnuje berza, na kojoj bi se trgovalo robom i novcem, navodi Štimac.
Knjaz, koji je kao bivši svinjarski trgovac, imao njuha za poslove, je od beogradskog paše dobio pod zakup skele, đumruke (carine) i harače (poreze), pogođen u turskim grošima, kojima je vrednost stalno padala. Knjaz je, međutim, obaveze naplaćivao u austrijskim parama – cvancigerima, zarađujući na kursnim razlikama.
Shvativši da bi mu osnivanje institucije koja bi doprinela ujednačavanju i umeravanju kursnih i cenovnih oscilacija, nanela štetu Gospodar je presudio u korist svoje kese, odloživši za neko bolje vreme osnivanje berze.
To vreme je pristiglo šest decenija docnije, u vreme Kralja Milana, koji je doneo više zakona „harmonizovanih”sa tadašnjim evropskim zakonodavstvom.
Jedan od tih akata bio je i Zakon o javnim berzama koji je Narodna skupština donela 3.novembra 1886.godine, a potpisao i odobrio „po milosti Božijoj i volji narodnoj kralj Srbije Milan M.Obrenović”.
Međutim, trgovanje po principu „ruka ruci”, nastavljeno je sve dok članovi srpskog trgovačkog udruženja nisu ponovo pokrenuli inicijativu za osnivanje berze u prvoj polovini devedesetih godina 19.veka, osetivši se ugroženim od stranaca koji su držali spoljnotrgovinske poslove prevaljujući negativne efekte kursnih i cenovnih razlika na domaće tržište.
Statut berze, koja je zamišljena kao opšta – za valute, efekte i robu, potvrđen je u Ministarstvu privrede 3. oktobra 1894. godine, a već dva dana docnije objavljen je poziv za upis u članstvo nove institucije, kojem su se odazvali svi viđeniji srpski trgovci.
Osnivačka skupština održana na 21.novembra 1894.godine u Građanskoj kasini, tako da je rodno mesto Beogradske berze – kafana, dok je Londonska, poređenja radi, osnovana u čajdžinici!
Tom prilikom prvi predsednik Beogradske berze Dimitrije Stamenković je održao prigodnu besedu u kojoj je, između ostalog rekao:’ Mi se zaista moramo dičiti i ponositi što smo osnivaoci jedne takve ustanove kao što je berza, koja je prva i jedina u istoriji Srbije. Moramo se, gospodo, ponositi tim više, što stvaranje ovakve ustanove pokazuje da mi radimo na polju kulturnom i privrednom onim putem kojim drugi obrazovaniji narodi odavno idu’.
