Jasno utvrđeni pravci i postojanje istinske strategije i taktike Vatikana u pogledu juga Balkanskog poluostrva najjasnije se ispoljilo prilikom globalnih promena geopolitičke karte Evrope – prilikom sloma Austro-Ugarske monarhije i formiranja novih država početkom XX veka; prilikom formiranja profašističkih režima u vreme Drugog svetskog rata i, najzad, prilikom raspada Jugoslavije pred kraj XX veka.
Na početku XX veka, na katoličkim teritorijama Habzburške monarhije – u Sloveniji i Hrvatskoj – pod rukovodostvom viših crkvenih jerarha a u saglasnosti s opštom ideologijom Sv. Stolice, počeli su da se formirau nacionalni katolički pokreti, i u njihovim okvirima stvarao se sistem različitih katoličkih organizacija. Za njih je bilo karakteristično da su težile da obuhvate različite društvene slojeve, ali se kao prioritetno usmerenje isticao rad sa mladima – sa đacima i studentima. Mnogobrojne religiozno-prosvetiteljske organizacije razvijale su “živo katoličko osećanje i potpomagale da se na temelju katoličkih principa učvrsti nacionalna svest, formirajući pri tom posebnu hrišćansku kulturu. Kao rezultat, Rimo-katolička crkva je pojačala svoj uticaj na lični i društveni život: i pre i posle stvaranja jugoslovenske države, razvijao se sistem rimo-katoličkih bratstava, kongregacija i verskih škola, a katolička štampa i publicistika postale su uticajna politička snaga. Katolički jerarsi zagovarali su ideju učestvovanja crkve u svetovnoj vlasti i u životu građanskog društva, utvrđivali pravo crkve da kontroliše institucije braka i porodice, religiozno, idejno i moralno poučavanje mladih na svim nivoima obrazovnih procesa.
Posle stvaranja Kraljevine SHS (od 1929. g. Kraljevine Jugoslavije), delatnost rimo-katoličkih političkih krugova bila je usmerena samo na formiranje hrvatskih državno-nacionalnih programa sa ciljem izdvajanja Hrvatske iz jugoslovenske države, pri čemu se razrađivala strategija i taktika suprotstavljanja srpskim političkim snagama. Vatikan je bio nepomirljivi protivnik jedinstvene države i sve do vremena raspada Jugoslavije neprekidno je sprovodio akcije usmerene na izdvajanje katoličkih naroda iz njenog sastava.
Enciklika Pija XI Ubi Arcano Dei od 23. decembra 1922. g. postavila je pred katolički svet zadatak da razradi nove organizacione forme, sposobne da obuhvate sve katolike i sve sfere društvenog života. Sveta Stolica se usmerila na formiranje nove katoličke misije koja je, za razliku od prethodne, široko razvijala apostolsku delatnost mirjana, tj. njihovo višestruko učešće u religiozno-društvenom životu. Posle pojave enciklike u Hrvatskoj, Sloveniji, Dalmaciji, Bosni i Hercegovini, delatnost Rimo-katoličke crkve podelila se na dva usmerenja: katolički pokret i katolička akcija. Hrvatski prelati prepustili su se volji Sv. Stolice i pristupili reorganizaciji onih katoličkih pokreta koji su već postojali do tog vremena. Oslonac katoličke akcije u Kraljevini SHS postala su omladinska društva pod nazivom “Soko“ (1). I. Merc, ideolog “sokola“, proglasio je za cilj katoličke akcije njegovo pretvaranje u “suštinu nacionalnog života hrvatskog naroda“ (2). Kao rezultat, “soko“ se razvio u najmnogobrojniji i najuticajniji pokret na hrvatskim teritorijama, koji je obuhvatao oko 40 000 ljudi (3). Međutim, nakon što je 6. januara 1929. g. uveo diktaturu lične vlasti, kralj Aleksandar Karađorđević zabranio je “Soko“ uporedo sa drugim, kako hrvatskim, tako i srpskim organizacijama koje su imale nacionalni ili religiozni karakter.
Posle 1929. g, u Jugoslaviju su počeli da pristižu podaci o težnjama Vatikana da promeni postojeću političku situaciju u Srednjoj Evropi. Rimska kurija je još 1918. g. istupila s inicijativom za stvaranje Podunavske konfederacije na temeljima Habzburške monarhije. Kasnije se u Vatikanu pojavio plan izdvajanja Hrvatske i Slovenije kao dve zasebne republike (4). Počev od 1929. g, Sv. Stolica je planirala da pripremi tlo za predstojeće geopolitičke promene na teritoriji Jugoslavije (a takođe i u Rumuniji i čehoslovačkoj), uz pomoć moćnih katoličkih partija i pokreta (5).
Krajem 1936. i početkom 1937. g. na hrvatskim teritorijama, a takođe u okvirima katoličke akcije, stvoreno je sportsko-gimnastičarsko društvo “Hrvatski junak“ koje je predstavljalo deo opšteg hrvatskog nacionalnog pokreta i u kojem su se objedinili ciljevi katoličke akcije, Hrvatske seljačke stranke i bloka frankovaca. Istovremeno je I. Protupilac, jedan od lidera “sokola“, preporodio svoju organizaciju pod drugima nazivom – “Križari“ (“Krstaši“). U 1938. g. postojalo je 580 muških društava “križara“ (sa 30 000 članova), kao i 452 ženska društva (sa 19 000 članica) (6). Od tog vremena, “križari“ su počeli da sprovode politiku snažno izraženog hrvatskog ekskluzivizma.
NDH – Nezavisna država Hrvatska
U Nezavisnoj Državi Hrvatskoj, koja je stvorena nakon okupacije Jugoslavije, na čudan način sjedinili su se ustaška ideologija i katolički politički krugovi. Cirkular zagrebačkog nadbiskupa A. Stepinca od 27. aprila 1941. g. ukazivao je: sledeće: “Nastupilo je vreme kada jezik treba da zaćuti a da progovori krv svojom mističnom vezom sa zemljom… Ne govorim vam samo kao sin hrvatskog naroda, nego i kao predstavnik svete crkve. Govorim vam kao predstavnik crkve i kao pastir duša, molim vas i pozivam da svim snagama težite ka tome da naša Hrvatska postane Božija zemlja, jer ćemo samo tako moći da izvršimo naša dva velika zadatka… i hrvatski narod biće narod Božiji…“ (7). Ustaški vođa Ante Pavelić uputio je pismo Piju XII u kojem je, pozivajući se na “dubinu katoličkog osećanja“ i “odanost papi“, izjavio da upravo papi pripada čast stvaranja NDH (8). Deo višeg katoličkog klira i religioznih organizacija na teritoriji NDH sarađivao je sa ustašama (9).
Posle poraza nemačke vojske kod Staljingrada, diplomatski napori Svete Stolice bili su usmereni ka formiranju antikomunističkog fronta. U politici Vatikana pojačale su se pacifističke tendencije. Težnja ka uspostavljanju mira odjeknula je u božićnom radijskom obraćanju Pija XII koji je naglašavao da nijedna nacija ili rasa ne samo da ne bi trebalo da budu potpuno uništene, nego ne bi trebalo ni da se osećaju poniženima i bez mogućnosti za punovredan razvoj“ (10). Motivi Rimske kurije, međutim, nisu bili uzrokovani samo brigom za sudbinu naroda: u novu koncepciju Vatikana o pravednom miru nije bila uključena bespogovorna kapitulacija Nemačke, koju su zahtevali saveznici. Zbog toga je Vatikan 1943. pojačao svoju posredničku delatnost u sklapanju separatnog mira. Sovjetski Savez je tu delatnost procenio kao ništa drugo do pokušaj Vatikana da za Nemačku postigne takav mir koji će joj omogućiti da sačuva osvojene teritorije i poziciju moćne države, sposobne da spreči prodiranje Sovjetskog Saveza na Zapad (11).
U periodu postojanja komunističke Jugoslavije i sa početkom “hladnog rata“, Rimska kurija je podržavala delatnost ustaške emigracije i gledala na nju kao na sastavni deo antikomunističkog pokreta Zapada. Ante Pavelić, jedan od najmonstruoznijih zločinaca iz vremena Drugog svetskog rata, zajedno sa još 500 sveštenika pobegao je iz Hrvatske i dospeo u Rim, gde mu je u Vatikanu pruženo prvo utočište. Pavelić je umro 26. decembra 1954. g. u Madridu, primivši pričešće i papin lični blagoslov (12).
Po završetku Drugog svetskog rata, Sveta Stolica počela je aktivnije da učestvuje u društveno-političkom životu katoličkih zemalja; kao rezultat preduzetih napora, Vatikan se poč. 80-tih godna XX veka pretvorio u jedan od priznatih centara svetske politike. U posleratnom periodu, Pije XII je nastojao da konsoliduje katoličku Evropu kao protivtežu komunističkom sistemu, a činio je to putem ujedinjenja zemalja-agresora sa drugim evropskim zemljama u različite saveze. Nije slučajno što je sporazum o Evropskoj ekonomskoj uniji potpisan u Rimu 25. marta 1957. godine uz blagoslov pape Pija XII. Osim toga, pontifeks je u Vatikanu okupio niz čuvenih ekonomista, koji su razradili program ekonomskog razvoja čija je glavna tačka bila široka ekspanzija ekonomija katoličkih zemalja. Papina inicijativa naišla je na podršku SAD: predsednik Truman i dve najautoritativnije figure američke politike – D. Dalas i D. Rokfeler izrazili su spremnost da učestvuju u finansiranju navedenog projekta i odobrili su odeju kombinovanja religije i politike (13).
Osnovni pravac politike Jovana Pavla II, koji je izabran 1978. g, postalo je proširenje diplomatskih i političkih veza Vatikana, i to ne u tradicionalno katoličkim zemljama, kao što su, na primer, Španija ili Austrija, nego uglavnom u SAD. Pontifeks je bio u mnogim posetama, proširujući dijalog s protestantskim zemljama severne Evrope i s predstavnicima drugih veroispovesti, pa među njima i sa Izraelom i sa islamskim svetom.
Tokom 1981-82. g, pravac diplomatskih odnosa između Vatikana i SAD bio je najpre određen razmenom ambasadora pontifeksa i predsednika SAD R. Regana, a zatim i ličnim susretom, kojem nisu prisustvovali čak ni prevodioci. Bez obzira na to što su alijansu Svete Stolice i Bele kuće pripremili vatreni katolici – Bžežinski, Kejsi i Volters, koje je podržao ministar inostranih poslova, A. Hejg, takođe katolik (njegov rođeni brat bio je biskup), administracija SAD-a, na čelu sa ministrom odbrane H. Vajnbergom, videla je u rimo-katoličkoj crkvi samo uticajnu nadnacionalnu instituciju, postavljenu u kontekst “realne politike“ (14). Regan se redovno savetovao sa visokim katoličkim krugovima, istovremeno proširujući pomoć disidentima u istočnoevropskim zemljama. Prvi ambasador SAD u Vatikanu postao je predsednikov lični prijatelj, kalifornijski milioner V. Vilson, koji je prešao u katoličku veru. Posle pada Berlinskog zida, usledilo je uspostavljanje diplomatskih veza Vatikana sa bivšim socijalističkim zemljama: 1989. sa Poljskom i SSSR-om, 1990 – s Mađarskom, čehoslovačkom, Rumunijom i Bugarskom a 1991 – s Albanijom.
Razbijanje SFR Jugoslavije
U katoličkoj Poljskoj, Mađarskoj, Sloveniji i Hrvatskoj, katoličke organizacije izvršile su presudan uticaj na događaje iz perioda 1990-1991. g. Od prvih dana početka krize u Jugoslaviji, Sveta Stolica je bila uvučena u društveno-političke procese na njenoj teritoriji. Rimska kurija je aktivno učestvovala u formiranju javnog mnenja posredstvom sredstava masovnog informisanja a vezano za vinovnike proširenja konflikta i odgovornosti zemalja. Srpska naučnica S. Avramov u svom istraživačkom radu “Opus Dei“ navodi proročanske reči vladike Nikolaja, koje je on izgovorio još 1956. g. a u vezi s mogućim razvojem scenarija građanskog rata u Jugoslaviji i sa ulogom Rimo-katoličke crkve u njemu: “Za srpski narod može da se ponovi strašna tragedija. Svi kažu da će biti lakše kada padne Tito. Niko, međutim, nema nikakvu predstavu šta će biti sa nama posle pada komunizma. Hrvati imaju plan koji je inspirisao papa i koji podržava Italija. Kada padne komunistički sistem (ako se ne umeša Rusija), odmah će započeti dostavljanje oružja Hrvatima, a Srbi će ostati goloruki… Na granicama Jugoslavije sve je već spremno: i ustaše, i oružje… Hrvatska će biti naoružana za 24 časa… papa ponovo blagosilja ubijanje Srba, uz prećutnu saglasnost Anglo-Saksonaca… Šta misle srpski partijci? Oni misle da se spas, kao i 1918. g, sastoji u organizovanju izbora na kojima će premoreni, goloruki i pognut pod teretom briga srpski narod izraziti svoju volju! I ništa više! Na tu misao svode se svi planovi srpskih demokratskih i poludemokratskih, levih i polulevih parija, pa među njima i patriotskih, nacionalističkih, četničkih, itd. Kakve fantazije i kakvo bezumlje! Pitanje se ne sastoji u tome kako srušiti Tita, nego u tome šta će biti posle Tita. Ko će naoružati srpski narod i ko će ga zaštititi od više nego moćnog protivnika? I kakva će se vlast pojaviti nad srpskim narodom?“ (15)
Na početku balkanske krize, položaj Vatikana nije podrazumevao promenu postojećeg političkog sistema, nego nameru da zemlja bude dovedena do raspada i da se obezbedi nezavisnost katoličkih republika – Slovenije i Hrvatske. Zanimljivo je da su se zadaci Sv. Stolice podudarali sa zadacima slovenačkih i hrvatskih komunističkih lidera, odnosno, ovi drugi su ih samo sproveli u život.
Početkom 90-tih godina XX veka, u katoličkim sredstvima masovnog informisanja došlo je do novog zaokreta. Radio- Vatikan je po čitavom svetu prenosio poslanice hrvatskih episkopa o “progonima“ i ugnjetavanju crkve u Hrvatskoj. Zagrebački nadbiskup Franjo Kuharić bio je u nizu poseta zemljama Evrope i Amerike i posredstvom američkog ogranka organizacije “Opus Dei“ uspostavio je vezu s uticajnim političkim strukturama SAD-a.
Krajem 1991, na savetovanju OEBS-a u Beču, a povodom događaja u Hrvatskoj, predstavnik Svete Stolice izjavio je da se bezbednost i saradnja u Evropi ne zasnivaju samo na principu nepovredivosti granica i da se oni prevashodno zasnivaju na “priznavanju čovekovih prava i prava naroda“ (16).
U februaru 1991. g, u vreme kada su u Jugoslaviji još uvek vođeni pregovori u vezi s mirnim razrešenjem konflikta, hrvatski biskupi, na čelu sa F. Kuharićem (zagrebački nadbiskup) A. Jurićem (splitski nadbiskup) i V. Pulićem (sarajevski nadbiskup), koje su podržavali i drugi jugoslovenski katolički jerarsi, obratili su se svetskoj javnosti s poslanicom u kojoj su izložili svoje viđenje razloga međunacionalnog konflikta i imenovali krivca. U poslanici se, između ostalog, ukazuje i na sledeće: “Hrvatska nacija i hrvatska katolička crkva nalazili su se u ugnjetenom položaju pod dominacijom srpske dinastije: prvi put u našoj istoriji, našli smo se pod vlašću dinastije koja je Srpsku Pravoslavnu crkvu proglasila za državnu crkvu… Prilikom pokušaja da zaštite nacionalnu i kulturnu samobitnost, Hrvati su bili izloženi intenzivnim progonima… Drugi svetski rat uništio je Kraljevinu Jugoslaviju… Sve nesrpske nacije, koje su Kraljevinu doživljavale kao tamnicu naroda, podržale su njen pad i prihvatile rat koji je tada počeo kao svoje oslobođenje… Hrvati su bili izloženi napadima naoružanih grupa srpskih četnika… Lokalni komunistički partizanski odredi kontrolisali su ili marginalizovali sve ostale, aktivne ili pasivne, demokratske sile otpora… Katolička crkva i hrvatski narod su i u posleratnom periodu stradali od nasilja komunističke vlasti… Događala su se politička ubistva, koncentracioni logori i nasilna emigracija… Crkva je nadahnula narod da se oslobodi straha i apatije… Posle sažaljenja dostojnog iskustva Prve (1918-1941) i Druge Jugoslavije (1945-1990), crkva podržava novi politički plan, zasnovan na nezavisnosti naroda… Nama se, međutim, suprotstavlja drugi politički plan koji podržava socijalizam komunističkog tipa, usmeren ka očuvanju centralističke Jugoslavije… Iza ovog plana stoje srpski političari, oficirski kadar vojske (u većini slučajeva srpski) i, na žalost, mnogi predstavnici Srpske Pravoslavne crkve… U slučaju da se u Srbiji i Crnoj Gori održi komunistički režim (zamaskiran u socijalistički), nama preti opasnost kosovizacije, odnosno likvidacija nacionalnih prava, slično kao što je učinjeno s albanskim stanovništvom Kosova tokom poslednje dve godine…“ (17).
Hrvatski predsednik Franjo Tuđman i slovenački predsednik M. Kučan uspostavili su tesne i stalne kontakte sa Sv. Stolicom, dok je, istovremeno, vatikanska štampa obezbeđivala široku informativnu podršku procesu izdvajanja Slovenije i Hrvatske iz Jugoslavije. Na dan 21. aprila 1991. papa Jovan Pavle II istupio je sa govorom u kojem je izneo tvrdnju o nužnosti političkih promena u Jugoslaviji, naglašavajući tezu o kulturnoj, istorijskoj, religioznoj i lingvističkoj razlici među njenim narodima.
Proglašenje nezavisnosti Slovenije i Hrvatske pozdravila je celokupna viša rimo-katolička jerarhija u Jugoslaviji. Na dan 28. juna pontifeks je uputio pozdravne poslanice S. Mesiću, F. Tuđmanu i M. Kučanu, da bi 29. juna papa izjavio da “gušenje legitimnih prava i težnji naroda znače nasilje“, pri čemu je za pojavu progona srpskog stanovništva poglavar rimo-katoličke crkve optužio… same Srbe, pošto oni sprovode “mikronacionalizam“ (18).
Neposredno uključenje Rimske kurije u konflikt na teritoriji Jugoslavije dovelo je do zaoštravanja situacije, da bi papa 17. avgusta, tokom svoje posete Mađarskoj, podržao nacionalne ciljeve Hrvatske. Na vanrednoj sednici OEBS-a u Pragu delegat Sv. Stolice izložio je stav Rimske kurije u vezi s mogućim geopolitičkim promenama u Evropi a koje su podrazumevale “stvaranje nove Evrope kao prirodne posledice helsinškog procesa“. Saglasno planu Vatikana, unutrašnje granice među jugoslovenskim republikama “nisu isključivo administrativne“, one su “u podjednakoj meri istorijske i međunarodno priznate i zagarantovane postojećim Ustavom“ (19).
U septembru 1991. kardinal Kuharić proglasio je Srbiju krivcem za agresiju, usmerenu na proširenje sopstvene teritorije. Krajem 1991. g. katolička crkva mobilisala je sve svoje informativne resurse. I dok se Francuska kolebala povodom definisanja svoje pozicije u balkanskoj krizi, splitski nadbiskup Jurić uputio je poslanicu francuskim biskupima, obaveštavajući ih o “čudovišnom ratu“ poslednjeg bastiona komunizma u Evropi – federalne armije, čiji je cilj “istrebljenje hrvatskog naroda“. Na dan 22. septembra papa je izjavio da “deli bol Hrvatske“, a 18. maja 1992. g, na savetovanju Bilderberške grupe, papa je potvrdio pravo međunarodne zajednice na intervenciju u ime zaštite “ljudskih prava“ (20).
Posle proglašenja nezavisnosti Slovenije i Hrvatske, Sv. Stolica je razvila diplomatsku aktivnost bez presedana, a sa ciljem da republike koje su se otcepile dobiju međunarodno priznanje. Papa je pri tom ukazivao na “nepravedan rat“ koji je pokrenut protiv hrvatskog naroda i na “činove agresije, koji se nužno moraju okončati“. U tom periodu, ni OUN, ni OEBS, ni Evropska unija, nisu događaje u Jugoslaviji tumačili kao “agresiju“, a još su manje bili skloni da administrativne granice razmatraju kao međunarodne ili, pak, da akcije nezakonitih vojnih formacija tretiraju kao “pravedan rat“.
Na papinu inicijativu, 28. novembra 1991. g. u Vatikanu je započela episkopska konferencija na koju su bili pozvani viši crkveni jerarsi, ne samo iz evropskih, nego i iz istočnih zemalja. Pontifeks je predložio plan stvaranja jedinstvenog bloka “hrišćanskih crkava“ sa ciljem učvršćenja hrišćanske svesti u svetu. Istovremeno je struktura rimo-katoličke crkve na teritoriji Jugoslavije bila promenjena: granice dijeceza (eparhija) usaglašene su sa granicama izdvojenih republika.
U periodu rasplamsavanja konflikta i njegovog prerastanja u etničko-građanski rat širokih dimenzija, Vatikan je, na dan 13. januara 1992. g, jednostrano priznao Hrvatsku i Sloveniju. U memorandumu Sv. Stolice, upućenom Evropskoj uniji povodom situacije u Bosni i Hercegovini (15. aprila 1992), Vatikan je zatražio organizovanje otpora “intervenciji naoružanih bandi jugoslovenske federalne armije“ (21); na dan 6. decembra 1994. g, prilikom susreta šefova država i vlada-članica OEBS-a u Budimpešti, kardinal Sodano zatražio je od međunarodne zajednice da se ustanove jasniji kriterijumi “žrtava“ i “agresora“, podrazumevajući pod “agresorima“ Srbe. U jeku bosanskog sukoba, papa je izrazio želju da poseti Zagreb, Beograd i Sarajevo. Pravoslavna crkva je uložila protest protiv pontifeksove posete Beogradu, a posebno protiv njegove posete Jasenovcu, pošto je poglavar rimo-katoličke crkve osudio čin genocida nad Jermenima, Ciganima i Jevrejima i oštro kritikovao totalitarističke režime staljinističkog tipa u Kini i Kambodži, ali izvinjenje zbog saučestvovanja rimo-katoličkih sveštenika u zločinu genocida nad srpskim stanovništvom u periodu Drugog svetskog rata nije usledilo.
Papa je 10-11. septembra 1994. doputovao u posetu Hrvatskoj, tokom koje je pozivao na “kulturu mira“ i na odustajanje od usko-nacionalističkih stavova. S jedne strane, vatikanska diplomatija je uložila veliki napor u traženju rešenja za regulisanje konflikta u Bosni i Hercegovini, dok je, s druge strane, papa podržao bombardovanje srpskih položaja od strane NATO snaga, tokom kojeg su uglavnom postradali civili.
U julu 1995. g. vlada Republike Srpske u Bosni i Hercegovini prihvatila je predlog Sv. Stolice da se izvrše konsultacije s predstavnicima vatikanskog Instituta za politička i ekonomska istraživanja u oblasti saradnje i razvoja. u sastavu srpske delegacije nalazila su se dva člana vlade – Miroslav Toholj i Dragan Kalinić, kao i dva stručnjaka – akademik Milorad Ekmečić i Žika Rakić. Do dijaloga, međutim, nije došlo. U vreme boravka srpske delegacije, Vatikan je u svojim sredstvima javnog informisanja nastavio da razvija kampanju osuđivanja srpskih dejstava u Srebrenici i Žepi. Istovremeno su hrvatske operacija “Bljesak“ i “Oluja“ imenovane kao “vraćanje teritorija“. Na dan 19. oktobra 1995. g. papa je konačno definisao svoju poziciju, podržavajući princip humanitarne intervencije.
Kasnije će, u slučaju kosovskog konflikta, Sv. Stolica primeniti već razrađenu taktiku. Zagrebački nadbiskup Kuharić, ljubljanski nadbiskup Šuster, katolička štampa – kako u samoj Jugoslaviji, tako i u Vatikanu – odobrili su postupke secesionističkih snaga. U aprilu 1994. g. papa je posetio Albaniju i podržao zahteve albanskih separatista na Kosovu. Pontifeks je bio jedan od prvih svetskih lidera koji su 1998. g. zatražili da se sprovede energična akcija protiv Srbije. Tako je 30. marta 1999. g. sazvao savet ambasadora zemalja NATO-a i zemalja-članica Saveta bezbednosti OUN-a, akreditovanih pri Sv. Stolici, s ciljem da se prekinu vojna dejstva protiv Srbije… u vreme uskršnjih praznika.
Jedno od usmerenja papske politike na prelasku iz XX u XXI vek bilo je i proglašenje niza hrvatskih religiozno-političkih poslenika za svetitelje. Druga poseta Jovana Pavla II Zagrebu bila je povezana sa beatifikacijom zagrebačkog nadbiskupa Alojzija Stepinca, zbog čega je došlo do zaoštravanja odnosa između Rimo-katoličke i Pravoslavne crkve. Predstavnici Pravoslavne crkve ukazivali su na nasilno preobraćanje 255.000 pravoslavnih Srba u katolicizam i na genocid prema srpskom, jevrejskom i ciganskom narodu u vreme Drugog svetskog rata. Međutim, bez obzira na navođenje vapijućih činjenica o učešću rimo-katoličkog klera u zločinima hrvatskih ustaša, Pije XII je posle sloma NDH imenovao nadbiskupa Stepinca za kardinala i člana kurije. Stepinac je 1960. g. bio sahranjen na najsvetijem mestu na hrvatskoj zemlji – u zagrebačkoj katedrali a što je, u suštini, značilo rehabilitaciju njegove politike. čin nasilnog pokatoličavanja Srba Sv. Stolica nije proglasila poništenim.
U sadašnje vreme, grupa američkih advokata – Džonatan Levi, Tomas Iston i dr, na svoju sopstvenu inicijativu podneli su tužbu protiv vatikanske i čitavog niza drugih banaka (švajcarskih, austrijskih, argentinskih, španskih, italijanskih, portugalskih, nemačkih i američkih), a povodom ustaškog zločina genocida izvršenog nad “700 000 pravoslavnih Srba, Jevreja i Cigana“. Reč je o stotinama miliona dolara koje se moraju vratiti žrtvama genocida ili njihovim porodicama. Druga grupa američkih advokata, poznata američka firma “Zimmerman Reed“ iz Mineapolisa u SAD-u, intenzivno radi na prikupljanju odgovarajuće dokumentacije, pri čemu je ova poznata firma svoju delatnost preduzela u ime srpskih žrtava genocida (22).
Izvodeći određeni zaključak, možemo reći da se učešće Vatikana u etničko-religioznom sukobu na teritoriji bivše Jugoslavije ispoljilo u jednostranoj podršci hrvatskom i slovenačkom separatizmu, u razvijanju antisrpske kampanje u sredstvima masovnog informisanja, u podržavanju antisrpskih akcija koje su zapadne zemlje sprovodile na teritoriji Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Kosova i Metohije. Sveta Stolica je narušila kako članove lateranskog sporazuma – koji je obavezuju da ostane neutralna i da svoju delatnost ograniči isključivo na religioznu sferu, tako i rezoluciju Drugog vatikanskog koncila, kojom se karakter misionarske delatnosti sveštenstva određuje kao naglašeno religiozni (a ne politički) po svojoj prirodi.
