Ovaj feljton je posvećen mom ocu dr Slobodanu (Pante) Jovanoviću izveštaču „Pravde“, koga je smrt početkom devedesetih sprečila u nameri da objavi svoja sećanja na tragične događaje koji su potresali Evropu i svet početkom dvadesetog veka.
Feljton je nastao na osnovu zabeleški nastalih na samom suđenju kojem je prisustvovao i od njegovih članaka objavljenih u Pravdi u vreme suđenja. – Priredio za štampu – Miloš Jovanović
Ante Pavelić se, osim raznih političkih akcija usmerenih na rušenje zajedničke države, po odlasku u emigraciju odlučio za druge vidove borbe. On je tu prvenstveno imao za cilj diverzantsko-terorističke akcije na teritoriji Kraljevine Jugoslavije. Takav način borbe su mu sugerisale pojedine istaknute linosti Hortijeve Madjarske, Musolinijeve Italije i Borisove Bugarske. Po emigriranju u Austriju, 17. januara 1929. godine, Ante Pavelić pristupa neposrednoj realizaciji tih planova. U Beču Pavelić stupa u kontakt sa već postojećim Frankovačkim elementima, medju kojima su svakako najznačajniji bivši visoki oficiri Austrougarske monarhije: general-pukovnik Stjepan Sarkotić,pukovnik Stjepan Dujić,Ivan Perčević i Ivica Frank.
čim je uspostavio prve kontakte i konsolidovao svoje veze, Ante Pavelić zajedno sa Percem putuje u Sofiju. Sastanak je organizovan sa predstavnicima organizacije VMRO na čelu sa dr Staniševim i drugim istaknutim clanovima. Ante Pavelić u dogovoru sa predstavnicima VMRO, potpisuje u ime ustaške organizacije deklaraciju o koordiniranju rada.
Samo tri meseca kasnije u Bolonji, gde je Ante Pavelić dobio stalni boravak, dolazi do novog susreta sa Djordjom Kondovim i Ivanom Hadžovim, predstavnicima VMRO.Tada uspostavljene veze postaju toliko prisne, da je Vančo Mihajlov za svo vreme postojanja NDH u vreme rata boravio u Zagrebu, odakle je rukovodio ilegalnim radom VMRO.
U drugoj polovini 1929. godine na sastanku u Veroni donosi se odluka o formiranju Ustaških centara gde god je to moguće.Prvi takav centar je formiran u Beču pod rukovodstvom Perčeca i Perčevića.
U Italijanskoj provinciji Breša tačnije u Boveniju u drugoj polovini 1931. Ante Pavelić preko svojih veza u fašističkim krugovima Musolinijeve Italije, uspeva da oformi drugi Ustaški centar. Tamo prebacuje svoj štab iz Verone. Istovremeno se u Belgiji u gradu Serangu formira i treći Ustaški centar.
Sredinom, 1931. godine Ante Pavelić šalje Jelića u Ameriku sa zadatkom da u Severnoj i Južnoj Americi formira Ustaške centre. Medjutim, Jelić u Americi stvara organizaciju Hrvatski Domobran, obrazlažuči Paveliću da je u Americi nemoguće stvoriti organizaciju diverzantsko-terorističkog tipa.
Na taj način on u stvari prikriva prave razloge. Naime on je u Kraljevini Jugoslaviji formirao organizaciju Hrvatski Domobran i bio na njenom čelu.Ono što je bitno istaći za Jelića, je da je on sebe smatrao jednakim sa Pavelićem.To je glavni razlog zašto nikada nije položio Ustašku zakletvu.
U Austriji, gde je formiran prvi Ustaški logor, dolazi do sukoba sa Jugoslovenskom tajnom policijom. Austrija, plašeći se mogućih spoljnopolitičkih komplikacija, otkazuje gostoprimstvo Ustašama. Perčec prelazi u Hortijevu Madjarsku, gde ima odlične veze i kontakte u pojedinim vojnim i obaveštajnim krugovima te uz njihovu pomoć, pod lažnim imenom Emil Horvat zakupljuje poljoprivredno dobro Janka-Pust. Dobro se nalazi na samo deset kilometara od jugoslovenske granice i idealno je mesto za obuku terorista.Tokom sledeće godine logor se prilično razvio. Razvoju logora mnogo je doprineo Zvonimir Pospišil. Celim logorom je rukovodio sve do 1933. godine Perćec. Medjutim, Ante Pavelić otkriva da je njegova ljubavnica Jelka Pogorelec saradnik jugoslovenske tajne policije i naredjuje njegovu likvidaciju. Na njegovo mesto postavlja Servacija.
Brojne intervencije i note koje je upućivala Vlada Kraljevine Jugoslavije napokon su urodile plodom.Madjarske vlasti raspuštaju logor Janka Pust juna 1934.godine.Većina Ustaša iz tog logora prelazi u Italiju,gde već postoje brojni logori na samo dvadeset kilometara od jugoslovenske granice.
U logorima u Italiji prvenstveno se vršila vojna obuka. Oružje i municiju su dobijali od italijanske vlade posredstvom visokog funkcionera ministarstva unutrašnjih poslova Erkolea Kontija,kao i pojedinih visokih vojnih oficira sa kojima je Pavelić održavao prisne kontakte.
U logoru Janka Pust se izvodila specijalna obuka za diverzije i atentate.Jedan od glavnih instruktora bio je pripadnik VMRO Vladimir černozemski (lažno ime), koji je kasnije bio i izvršilac atentata na Kralja u Marselju.
Pored brojnih terorističko-diverzantskih akcija koje su Ustaše organizovale na teritoriji Kraljevine Jugoslavije, bio je pokušan i oružani ustanak.Na sastanku u mestu Špitalu u Austriji kome su prisustvovali Ante Pavelić,Perčec i Servacio doneta je odluka da preko Ustaškog centra u Zadru ubaci desetak istaknutih Ustaša. Njihov zadatak je bio da se povežu sa domaćim ustašama i da izazovu ustanak. Medju domaćim Ustašama najistaknutiji predstavnici su bili dr Andrija Artuković, u to vreme advokat iz Gospića, Joco Rukavina, bivši Austrougarski oficir i Marko Došen, veleposednik iz Gospića.Do opšteg ustanaka, kako je planirao Ante Pavelić, nije došlo.Sve se svelo na nekoliko sukoba sa žandarmerijom i nekoliko diverzija na vojne objekte.Jedina veća akcija koja je ta grupa izvela bio je napad na žandarmerijsku stanicu u Brušanima. Tom prilikom je poginulo 17 žandara.Većina učesnika pobune je uhvaćena na čelu sa Jocom Rukavinom i osudjena. Medjutim, Andrija Artuković, Došen i nekoliko ubačenih ustaša je uspelo da preko Zadra pobegne u inostranstvo.
—–
Sledeće nedelje: ODLUKA O ATENTATU I POKUŠAJ U ZAGREBU
