RATKO DMITROVIć: Zbog čega zagrebačkom Jutarnjem listu smeta serija RTS-a, Ravna gora, a koja još nije ni snimljena?
Iznenada, krajnje neprofesionalno, diletantski, suprotno osnovnim principima kritike i stručne rasprave, najuticajniji hrvatski dnevni list napao je jednu seriju Radio-Televizije Srbije i pored toga što ista još nije snimljena do kraja, niti je iko u Hrvatskoj pročitao scenario.
Ništa se tu neće menjati dok god je istoričara i povjesničara, da ne kažem Srba i Hrvata. Pošto su prisvojili izvorno srpski antifašistički ustanak i borbu, vođenu u Drugom svetskom ratu na prostorima današnje Hrvatske, povjesničari, publicisti i novinari te novostvorene države, čija je specijalnost istorija, zagazili su preko Drine da u Srbiji ospore antifašizam, posebno dvojni antifašizam Srba, zabeležen u partizanskom i četničkom pokretu. Stara jugoslovenska komunistička škola, izvedena iz formule o jednakosti i bratstvu naroda, modelirajući i prekrajajući istoriju, postavila je još 1945. godine formulu čije je odloženo dejstvo rezultiralo ovim što danas imamo; da naslednica nekada najgroznije fašističke tvorevine u Evropi, Nezavisne Države Hrvatske, dakle današnja Hrvatska, drži predavanje Srbiji i Srbima o antifašizmu, uzimajući sebi za pravo da određuje ko je bio, a ko nije bio antifašista.
PARTIZANI I čETNICI
Da najpre raščistimo lične projekcije i mogući subjektivni uticaj autora ovog teksta na činjenice; potičem iz partizanske porodice, iz kraja gde su prvog četnika videli dvadesetak godina posle rata, u Bulajićevom filmu Kozara. Bez obzira na ovo držim da je partizanski pokret – častan u početnoj osnovi, na idejnom, ljudskom, etičkom planu – proizveo strašne posledice po Srbe kao narod i Srbiju kao zemlju. Simpatije za četnike ne gajim; ne podnosim slabu organizaciju, neodlučne ljude, gubitnike još manje.
Država koju su stvorili partizani, komunisti, antifašisti, počinila je zapanjujuće zločine nad srpskom inteligencijom, srednjom klasom koja je jedini garant dugoročnog prosperiteta i napretka jednog naroda. AVNOJ, uređenje Titove Jugoslavije, Srbija sa dve autonomne pokrajine, Zakon iz 1945. godine o zabrani povratka Srba i Crnogoraca na Kosovo i Metohiju, Ustav iz 1974. godine i na kraju potpuno ustavno negiranje Srba u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, što je dovelo do građanskog rata 1991. godine; sve je to učinak partizana, njihovog pokreta i njihove pobede.
četnici su izgubili građanski rat. Prvi su počeli ustanak protiv Nemaca, prvi su u porobljenoj Evropi oslobodili jedan grad (Loznica) od Hitlerove soldateske, prvi imali organizovane antifašističke jedinice u Srbiji. Da, reći će protivnici, to je nesporno, ali četnici su sarađivali sa Nemcima. U nekim situacijama jesu, ali četnici nisu bili fašisti. četnici su činili zločine nad partizanskim porodicama, nad svojim protivnicima, nastaviće zagovornici teze da je pokret đenerala Draže bio kvislinški, fašistički. Tačno, činili su zločine, ali to nije dokaz da su bili fašisti.
Partizani su 1945. godine pobili više svojih ideoloških protivnika, Srba, nego četnici svojih protivnika za sve vreme Drugog svetskog rata, pa niko za partizane ne kaže da su fašisti. Postoji još jedna razlika u korist partizana; četnici su klali, nisu se brijali i odavali su utisak raspuštenih gerilaca. Partizani su ubijali kuršumom, nisu nosili brade i imali su gvozdenu disciplinu. Još nešto, partizani su sa Nemcima sarađivali gotovo u istoj meri kao i četnici. To odavno nije tajna. Postoje dokumenti, svedočenja, memoarska građa.
REAGOVANJE NA PRVU LOPTU
čemu ova podsećanja. Zbog Hrvata. Zbog Ravne Gore serije u nastajanju iza koje u autorskom i producentskom smislu stoji porodična firma Radoša Bajića i Radio-Televizija Srbije. Zagrebački Jutarnji list, dnevnik blizak Milanovićevoj Socijaldemokratskoj partiji, žestoko se ovih dana okomio na RTS zbog, rečeno je, pokušaja rehabilitacije fašističkog četničkog pokreta. Smeta im što RTS privodi kraju seriju pod spomenutim naslovom, a kako se zna da je u Hrvatskoj nekoliko pojmova (Draža, Ravna gora, bradonje, kokarde) prva asocijacija za četništvo i tu se mogu tražiti objašnjenja reakcije na prvu loptu, mada ova priča ima dublje korene.
Direktor RTS-a Aleksandar Tijanić pokušao je da se odbrani, ali ta se odbrana čula samo u Srbiji, Jutarnji list je odbio da objavi srpski prosvjed. Suština hrvatskog napada svodi se na prigovor da Srbija, u vreme kad je Evropa posmatra mikroskopski, otvoreno rehabilituje jedan fašistički pokret (četnike), dok centar Tijanićeve odbrane nalazimo u prigovoru braći iz Zagreba da ocenjuju seriju koja još nije snimljena, na stranu scenario koji u Zagrebu niko nije ni video, čitanje da ne spominjemo.
Šta Hrvate briga, reći će čak i bolje upućeni, za srpske serijske programe, Javni servis i slikanje istorije na srpskoj filmskoj traci. Pitanje deluje logično, ali samo na prvoj liniji posmatranja. Uđe li se u tematiku tamo čekaju postavke sa početka ovog teksta, čeka hrvatska frustriranost srpskom istorijom, hrvatsko osećanje manje vrednosti zbog dva pogrešna izbora u dva svetska rata i dva srpska pravilna izbora u ista ta dva rata.
KOLIKO ZRNA BIBERA…
Na tlu Hrvatske, ponoviću, delovao je u Drugom svetskom ratu snažan antifašistički, partizanski pokret, u njemu jeste bilo Hrvata, ali samo koliko i zrna bibera u telećoj čorbi; taj pokret bio je srpski, hrvatski istoričari su toga svesni, političari još i više i zato su decenijama radili, uspevši na kraju da ono malo hrvatskog elementa u tom ustanku razvuku kao gumirano platno, prekrivši zauvek srpsku sliku. Već nekoliko godina Hrvatska na određene datume slavi partizanski ustanak bez spominjanja Srba. Ivo Josipović je nedavno izgovorio jednu od najvećih laži na ovu temu ikada izgovorenih u Evropi; kazao je da je hrvatski narod u Drugom svetskom ratu, srazmerno gledano, imao najmasovniji antifašistički pokret u Evropi. Niko nije reagovao. Stvorena je takva klima da niko ne reaguje. Danas je u Hrvatskoj spominjanje Srba u kontekstu antifašističkog pokreta ravno nacionalnoj uvredi.
Taj posao hrvatska istoriografija i politika priveli su kraju i stavili odozgo betonsku ploču. Sad valja krenuti na Srbiju i oduzeti joj antifašizam. Nije slučajno ni pojavljivanje tekstova u Hrvatskoj gde se, zamislite ovo, ustanak u Srbiji povezuje sa direktnim angažmanom hrvatskih komunista, sa dolaskom Tita u Beograd. Kao, tog ustanka ne bi ni bilo da nije bilo Broza. Niko se pri tom ne pita kako to Broz 1941. godine nije otišao u rodno Hrvatsko Zagorje, u čakovec, Varaždin, Zabok, Kumrovac… da tamo digne ustanak, već je došao u Srbiju, a svoje najbliže saradnike – Šibla, Holjevca, Hebranga… – poslao na Baniju, Kordun, Liku, u Slavoniju, u čisto srpske krajeve da tamo dižu i dodatno bune narod, već pobunjen zbog ustaških progona i zločina.
Titova ideologija, program Komunističke partije Jugoslavije, izjednačio je 1945. godine ustaštvo i četništvo, i ta legura u Hrvatskoj nikada neće biti raščlanjena.To je jedna od najvećih podvala srpskom narodu. Ova postavka ima vatrene, fanatične, zagovornike i u Beogradu. Malobrojni su, ali glasni, dobro povezani i solidarni. Njima zločini četnika u Srbiji i genocid nad Srbima u NDH imaju jednaku težinu, tačnije, Jadovno, Jasenovac i ostala stratišta nikada i ne spominju. Dražu Mihailovića smatraju većim zločincem od Pavelića, s tim da ih ovaj drugi, sa sve ustašama, i ne interesuje, o njima i njihovoj ideologiji trebalo bi da razgovaraju u Hrvatskoj, kažu.
Da li su Hrvati, možda, u ovoj priči reagovali instiktivno, podsvesno? Kao Srbi 1990. godine kad su videli na sceni obnovu ustaške države. Ima li, hoću reći, mesta za bilo kakvo razumevanje hrvatske osetljivosti na četnike? Šta o tome kaže istorija, dokumenti, sukobi na tlu NDH za vreme Drugog svetskog rata?
četnički pokret u Hrvatskoj imao je dubljeg traga samo na prostoru Dalmacije i delimično Like, ali ta područja su veoma brzo došla u italijansku okupacionu zonu tako da direktnih sudara četničkih i hrvatskih ustaško/domobranskih snaga nije ni bilo. Zabeleženi su sporadični sukobi, počinjeni su i neki zločini nad hrvatskim civilima, ali se nikako ne može govoriti o četničkom teroru nad Hrvatima za vreme Drugog svetskog rata. Ta priča je izmišljena u novije vreme, uoči građanskog sukoba 1991. godine, ali se i tu sve svodi na dinarske četnike i vojvodu Momčila đujića. Suviše malo za globalnu priču, ali Jutarnjem listu, da ne kažem Hrvatima, i to je dovoljno. Znamo zbog čega. U stvari, znamo se vrlo dobro.
